"سواد رسانه ای" راهکار پایدار مقابله با ماهواره و رسانه های بیگانه

شکی نیست که ماهواره یک فنآوری مدرن و اثرگذار در ارتباطات میان فرهنگی در سطح جهان و تبادل اطلاعات علمی است. با این حال این فناوری به عاملی برای گسست فرهنگی در جوامع و رشد بی بند و باری اخلاقی تبدیل شده است.

به هر حال چه مخالف برنامه های ماهواره باشیم چه موافق، این مهمان ناخوانده، امروزه به جمع بسیاری ازخانواده های ایران و جهان وارد شده است. امروزه استفاده از این تحفه غرب چنان در حال گسترش و مد شدن است که بسیاری از جوانان و نوجوانان حتی خانواده های مذهبی و سنتی از نبود ماهواره درخانه هایشان شاکی هستند.

برای پی بردن به این حقیقت کافی است از بلندای آسمان به خانه های لانه زنبوری شهرهای بزرگ و کوچک بنگریم. شاید دیدن بشقاب ماهواره بر پشت بام های کاهگلی حلبی آبادها و تلاش کوچ نشینان برای تنظیم کانال های ماهواره آن هم در درون سیاه چادرهای بر پا شده بر دشت خنده دار باشد، ولی حقیقتی انکار ناشدنی است که باید در آن اندیشید.

به یقین حساسیت به برنامه های ماهواره زمانی بیشتر خواهد شد که کشورهای غربی به وعده خود درباره امکان دریافت برنامه های ماهواره از طریق کانالهای تلویزیونی و بدون استفاده از گیرنده ها و آنتن های رایج در منطقه خاورمیانه عمل کنند. در صورت تحقق این وعده برنامه های ماهواره راحت تر از همیشه در اختیار افراد قرار خواهد گرفت و بی شک پیامدها و آسیب های اجتماعی آن نیز بیشتر خواهد بود. این در حالی است که برنامه های مقطعی مسئولان در برخورد با برنامه های ماهواره در کشور از جمله جمع آوری بشقاب های ماهواره یا تصویب قانون جرم بودن استفاده از ماهواره در سال 1373 توسط مجلس شورای اسلامی چندان موفق نبوده است.

البته این بدان معنا نیست که باید در براب تکنولوژی و برنامه های فرهنگی غرب منفعل بود و هیچ گونه برخورد و مقابله ای با آن نداشت. استفاده نامحدود و بدون فیلتر بودن کانال های ماهواره حتی در کشورهای غیر مسلمان نیز اعمال نمی شود. بسیاری از کشورهای آسیایی و آمریکایی بسیاری از کانال های ماهواره را مسدود می کنند تا آثار مخرب کمتری بر نسل جوان و نوجوان داشته باشد.

بنابراین انتخاب روش "آزادی مطلق" یا "محدودیت مطلق" در استفاده از ماهواره روش پسندیده ای نیست بلکه باید در پی روش های مناسب تر، کارسازتر و پایدار تر بود. به نظر می رسد شیوه برخی کشورهای مسلمان مانند مالزی و اندونزی الگوی مناسبی برای ایران باشد؛ الگویی که به خانواده ها می آموزد به جای قفل زدن به ماهواره برای ذهن و فکر افراد خانواده به ویژه فرزندان فیلتری در نظر بگیرند. در این دو کشور افراد از دوران کودکی آموزش می بینند که کدام یک از برنامه های ماهواره هم سو با سنت های کشورشان است. در این کشورها حق انتخاب از آن فردی است که به خوبی با سنتهای کشورش آشناست. در واقع دراین دو کشور مسلمان دولت به جای آنکه نیرو و هزینه اش را صرف مقابله رودر رو با استفاده کنندگان ماهواره کند به آنها می آموزد خوب را از بد را تشخیص دهند.

گفتنی است برای کاهش پیامدهای ماهواره بر روی نسل جوان باید برای تفریح و اوقات فراغت آنان چاره اندیشی کرد. به تعبیر دیگر تنها آموزش کافی نیست، بلکه در کنار آموزش باید به غنی سازی اقات فراغت نیز پرداخت. بی شک اگر رسانه ملی با حمایت از هنرمندان، نویسندگان و برنامه سازان برنامه های جذاب و متنوعی تدارک ببیند، می تواند از شمار بینندگان ماهواره بکاهد و بر بینندگان تلویزیون بیفزاید.

در حقیقت اگر کاستی های برنامه های رسانه ملی رفع شود می تواند الگوپذیری و میل استفاده از ماهواره را کاهش دهد. برنامه های نوروزی در سال های اخیر تجربه موفقی در این زمینه بود. صدا و سیما با تهیه وپخش سریال های جذاب تلویزیونی، فیلم سینمایی، مسابقه های ورزشی، پشت پرده سریال ها و فیلم های پر طرفدار و فیلم های مستند طبیعت و حیات وحش توانست به نیاز طیف های گوناگون جامعه پاسخ گوید و بینندگان را به ویژه در مناسبت های گوناگون پای گیرنده بنشاند. در گزارش های مردمی که پس از مناسبت ها پخش شد عده ای که ماهواره داشتند آشکارا اعتراف کردند که برنامه های تلویزیونی را به ماهواره ترجیح داده اند.

مقاوم سازی مخاطبان در مقابل ماهواره و رسانه های بیگانه

از آنجا که بخش عمده ای از تغییر نوع و سبک زندگی در برنامه ها و تبلیغات رسانه های بیگانه و ماهواره ها ریشه دارد، یکی از راهکارهایی که در رسانه های ملی و محلی باید در راستای مقابله با آنها دنبال کنند مسئله مقاوم سازی مخاطبان در مقابل هجمه رسانه های بیگانه است. یعنی مقاوم سازی به گونه ای عمل شود که فرد در برابر تحمیل ناصواب و تهاجم و القای آرمان های خلاف و تشویق به رفتارهای غلط ایستادگی کند.

آشنا کردن مخاطبان با شگردهای رسانه های بیگانه

آگاهی و احاطه علمی ظرفیت و صبر انسان را بالا می برد و سبب می شود تا انسان به نوعی مقاومت در برابر دعوت های ناروا دست زند. یکی از عناصری که آگاهی به آن می تواند بر مقاومت انسان بیافزاید عنصر شگردها و روش های دشمنان در منحرف کردن از ارزش هاست. آگاهی از این شگردها توان خنثی سازی آنها را در انسان ایجاد می کند زیرا اساسا تا انسان فرمول ترکیبی چیزی را نداند، نخواهد توانست آنرا خنثی کند.

بنابراین رسانه های خودی با آشنا کردن مخاطبان خود با شگردهایی که بیگانگان برای تشویق به سمت سبک زندگی مورد نظر خود به کار می برند می توانند به مقاوم سازی آنها کمک کنند. گفتنی است آموزش این شگردها در واقع بخشی از آموزش سواد رسانه ای به مخاطبان است که در مقاوم سازی مخاطبان در برابر آثار رسانه ها نقش اساسی دارد.