روي ملودي هاي لس آنجلسي، اشعار مذهبي گذاشته مي شود

به گزارش خبرنگار موسيقي "مهر"، با آمدن ماه سوگ و عزاداري ، فعاليت هاي گروه ها و دسته هاي موسيقي مذهبي وهمچنين نوحه خوانان آغاز مي شود. امسال نيز فعاليت اين گروه ها درجاي جاي شهر تهران وهمچنين شهرستان ها به چشم مي خورد، اما در كنار معنويتي كه اين گروه هاي موسيقي كه اغلب آنها توسط جوانان در هيئت ها تشكيل مي شود، به همراه دارند، گاهي نغمه هايي ناموزون و نه درخور شأن موسيقي مذهبي چندين و چندساله ايراني به گوش مي رسد.
اين اصوات نامطبوع كه هرچند با شورحسيني همراه مي شوند، بعضا از ترانه هاي پاپ، كپي برداري شده اند و به سرعت به دليل آشنايي گوش با آنها، درميان توده مردم جا باز كرده اند. اما اين اتفاق باعث نگراني واعتراض بسياري ازهنرمندان راستين موسيقي مذهبي، آئيني و سنتي ايران شده است. خصوصا اينكه برخي از اين قطعات توسط سازهاي الكترونيكي اجرا شده و حتي كار به جايي رسيده كه ملودي آنها از ترانه هاي لس آنجلسي برداشت شده است.

زماني كه پاي درد دل موسيقيدانان سنتي ايران كه موسيقي مذهبي را جزء لاينفك از موسيقي ايراني مي دانند، مي نشيني، تازه مي فهمي كه چه ها برموسيقي مذهبي ايران گذشته است و اين نواي محزوني كه تو با كيبوردها و ريتم هاي غربي مي شنوي ، كوچكترين وجه تشابهي با موسيقي مذهبي تاريخي ايران ندارد. از سويي هيچ قانون و تبصره اي هم براي تصحييح اين موسيقي ها در دست نيست.

حجت الاسلام والمسلمين محمد حسين موسي پور، معاون فرهنگي سازمان تبليغات اسلامي سال گذشته درجمع خبرنگاران دراين خصوص گفته بود: با هيأت هاي عزاداري كه از ابزار موسيقي غير متعارف استفاده كرده و موجب هتك حرمت و آزار همسايگان شوند ، به شدت برخورد شده و مجوز فعاليت آنها نيز تمديد نخواهد شد. هرچند كه هيچ قانون اجرايي براي مقابله با مداحاني كه به دليل عدم آگاهي و يا ضعف اطلاعات، مطالب غيرواقعي را بيان مي كنند، وجود ندارد. هرچند هدف اين مداحان نيز، اشاعه فرهنگ عاشورايي و تبيين سيره امام حسين است وهيچ  قصد سوئي در ميان نيست .

استادان موسيقي ايراني كه سالها در اين زمينه پژوهش كرده اند و بسياري از آنها گوشه ها و دستگاه هاي موسيقي سنتي ايران را با فراگيري آثاري ازموسيقي مذهبي آموخته اند، سخت از اتفاقاتي كه هم اكنون در زمينه موسيقي مذهبي مي افتد، نگرانند. پيش از اينها درموسيقي مذهبي ما براي هر شخص، درروايت واقعه عاشورا، موسيقي خاصي در نظر گرفته مي شد، مثلا براي "امام حسين(ع)" يا حضرت "علي اصغر"  از مقام هايي مجزا استفاده مي كردند و براي افراد قصي القلب و اصحاب يزيد از مقام هاي خاصي بهره مي برند. هرچند كه موسيقي مذهبي، بيش ازهرچيز ديگر، به شعر متكي است، اما براي صحنه هاي مختلفي چون نبرد از موسيقي بي كلام نيزاستفاده مي شد. مثلا درصحنه هاي حماسي از دستگاه هايي چون، ماهور و چهارگاه كه شور خاصي دارند و در صحنه هاي غم و ماتم از دستگاه هاي نوا، شورو دشتي كه سنگين ترهستند بهره برده مي شده است. حتي درموسيقي ايراني ما گوشه هايي چون "رجز" وجود دارند كه عينا درموسيقي مذهبي استفاده مي شود.

"جليل شهناز" تارنواز صاحب نام ايراني كه در حال حاضر چند روزي است كه در بيمارستان بستري شده است، دراين خصوص به خبرنگار موسيقي "مهر" مي گويد: متاسفانه بايد بگويم كه روش هاي امروزه براي اجراي موسيقي مذهبي، اصلا صحيح واصيل نيست. ومتاسفانه صدا و سيما هم به آن دامن مي زند. اين روزها زياد مي بينيم كه نواهاي مذهبي با سازهايي چون ساكسيفون، ابوا و سازهاي الكترونيك نواخته مي شوند. درست است كه نمي توانيم بگوييم كه اين موسيقي از بين رفته است و موسيقي نيز مانند ديگر هنرها با زمان پيش مي رود و به واسطه زمان و قرارگرفتن دركنار ديگرموسيقي ها، حضورآن كمرنگ تر شده است. مهم اين است كه ما امروزه افراد خبره نداريم.  درحال حاضر،اگرهم كسي بخواهد موسيقي مذهبي كار كند، بيشتر به جنبه تئوريك آن مي پردازد.

وي ادامه داد: تعزيه درواقع گلچيني از رديف هاي موسيقي ايراني است. آهنگ هايي كه از قديم الايام بوده است و سينه به سينه منتقل شده است. از قديم هم  رديف ها و دستگاه هايي كه حزن آورتر بوده اند، براي تعزيه درنظر گرفته مي شده اند.اما بيشتر آنها جداي از موسيقي، وجه تسميه ندارند و در قالب چند مكتب ارائه شده اند. مكاتبي چون "اصفهان"،"تهران" و"تبريز" كه در"اصفهان" بيشتر آواز وتعزيه بوده است و اساتيد تعزيه هم بيشتر در"اصفهان" تخصص داشته اند. اما دربعضي از گوشه ها، كاربرد خاص تعزيه را مي شود مشاهده كرد. گوشه هايي مانند "رجز"،"پهلوي" و "مخلوق" كه به طور خاص به اين رشته اختصاص دارند و نشان از جايگاه خاص موسيقي مذهبي درموسيقي رديف و دستگاهي ما دارد.

"حسن ناهيد" نوازنده "ني" نيز، دراين زمينه به خبرنگار موسيقي "مهر"، مي گويد: روند اين موسيقي نه تنها پس از انقلاب پيشرفت نكرده است، كه پسرفت هم داشته است. درحال حاضر چيزي به نام موسيقي مذهبي به طور خالص سراغ ندارم. درقديم گوشه هاي موسيقي مذهبي را در تلويزيون درس مي دادند و اجرا مي كردند، اما الان ما كسي را سراغ نداريم كه با اين موسيقي آشنايي كافي داشته باشد.
وي ادامه مي دهد: متاسفانه از عمده ترن دلايلي كه موجب اين اتفاق شده، ورود افراد نا آشنا به موسيقي، به اين حيطه بوده است. حيف است كه موسيقي مذهبي ما با آن پيشينه تاريخي كه براي خود، رشته مجزايي در موسيقي ايراني بوده، دستخوش اين اتفاقات شود. موسيقي مذهبي در گذشته، به صورت رشته اي مجزا كه به صورت كامل توسط نوازندگان و آهنگسازان شناخته شده بود، وجود داشته است ومي توانم بگويم كه امروز از بين رفته است و اگرهمين مراسم تعزيه گاه به گاه هم وجود نداشته باشد، موسيقي مذهبي از يادها پاك مي شود.

اين استاد موسيقي ايران مي افزايد: درگذشته، موسيقيدانان مذهبي ازعلم خاصي برخوردار بودند و نمي خواستند كه بي حساب و كتاب، فقط اشك مردم را دربياورند.درست است كه پيش از اين هم اساتيد موسيقي ايراني درموسيقي مذهبي حضور نداشتند و موسيقيدانان مذهبي خود افرادي شناخته شده و مطرح بودند، اما آنها هم دنبال علم اين موسيقي بودند، گوشه ها و دستگاه ها را خوب مي شناختند و درقسمت هاي مختلف يك روايت مذهبي از آنها بهره لازم را مي بردند.

وي ادامه داد: موسيقي مذهبي موسيقي خاصي است كه دراصل به همان موسيقي " تعزيه" معروف است و از قديم هم بوده است. اين نوع موسيقي آهنگ ها وشعرهاي مخصوص به خود را دارد و در قديم، به نسبت الان رواج بيشتري داشته است. براي اجراي اين موسيقي جاهاي مشخصي مثل "تكيه دولت" درنظر گرفته مي شد كه در آنجا به طورخاص به موسيقي مذهبي مي پرداختند، ولي متاسفانه امروز ديگراين اماكن وجود ندارد. 

حسن ناهيد تاكيد مي كند: امروزه اغلب موسيقي هايي كه به عنوان موسيقي مذهبي شناخته مي شود، همان آهنگ هاي پاپ امروزي است كه شعرشان عوض شده است و آنها را با محتواي مذهبي مي شنويم.

" مجيد اخشابي" آهنگساز موسيقي پاپ- سنتي نيز، با اشاره به اينكه چندي است روي ملودي هاي لس آنجلسي، اشعار مذهبي گذاشته مي شود، از نوحه خوانان مي خواهد كه دانششان را در زمينه موسيقي مذهبي بالا ببرند و به خبرنگار موسيقي "مهر" مي گويد: اين كاربسيار سخيف است.  درقديم با اينكه نوحه خواني و تعزيه، از دانش مدوني برخوردار نبوده است، اما نوحه خوانان دراين زمينه سوادي نسبي داشته اند. الان هرجواني كه احساس مي كند صدايش خوب است و درسايرعرصه ها راه برايش باز نيست، به نوحه خواني روي مي آورد. اين كاردرشأن موسيقي مذهبي نيست. من اشكالي در كاربرد  سازهاي موسيقي الكترونيكي  نمي بينم. به نظر من از هر ابزاري كه بتواند تصوير موسيقايي زيبايي را بيافريند و منطقي به كار گرفته شود، بايد بهره برد و آن را به خدمت خود درآورد. مگر ما در نوازندگي موسيقي ملي فقط از سازهاي ايراني بهره مي بريم؟ موسيقي "علم" است. بايد هركسي از هر قشر و با هر ذهنيت بتواند به آن بپردازد.
"اخشابي" برخلاف ديگر موسيقيدانان، روند موسيقي مذهبي را پس از انقلاب اسلامي رو به رشد مي داند و مي گويد: حداقل اتفاقي كه پس از انقلاب در زمينه موسيقي مذهبي افتاده است ، توجه بيشتر شعرا، موسيقيدانان و مردم به اين رشته بوده است. در اين زمينه هرچند كارهايي ضعيف هم انجام شده است، اما آثاربا كيفيت هم كم نبوده اند.

"عليرضا قرباني" خواننده ثابت اركستر موسيقي ملي ايران كه سالياني است در زمينه موسيقي سنتي ايران فعاليت مي كند و آوازتيتراژ پاياني سريال "شب دهم" را اجرا كرده، در خصوص پيوندهاي ميان موسيقي سنتي ايران و موسيقي مذهبي به خبرنگار موسيقي "مهر" مي گويد: گسست بين اين دو به هيچ وجه حس نمي شود. اشتراكات درجايي كم و در جايي بيشتر است. درموسيقي مذهبي به خصوص موسيقي تعزيه،عينا رديف هاي آوازي و سازي موسيقي سنتي ايران، اجرا مي شود. اين موضوع در زمان قاجار هم وجود داشته است كه در موسيقي مذهبي از موسيقي سنتي آنقدر استفاده مي شده است كه نمي توان آنها را ازهم تفكيك كرد.

برخلاف آنچه كه به نظر مي آيد، موسيقي مذهبي درميان اهل تسنن ايران، بسيار رواج دارد و در روزهاي عاشورا و تاسوعا و ماه محرم، بسياري از موسيقيدانان محلي اهل تسنن، به اجراي موسيقي مذهبي پرداخته و درغم شيعيان شريك مي شوند. هنوزهم دربسياري از شهرستان ها، در مراسم عزاداري و همچنين شادي نيز، موسيقيدانان مذهبي به ميان مردم آمده و با ساز و آواز، درغم و شادي انها شريك مي شوند.

اين موسيقيدانان ازجايگاه ويژه اي درميان مردم برخوردارند. تا آنجا كه دربعضي استان ها، روي سازهاي اين استادان مردم نذر مي كنند. "ميرزا آقا غوثي" سرپرست گروه دف نوازان سنندج  كه اجراهاي زيادي را درايران و خارج ازايران داشته است، دراين مورد مي گويد: نواي سازهاي ما هميشه با ذكر خدا و پيامبر همراه است، از اين رو مردم دوست دارند كه نذر و نيازهايشان را روي سازهاي ما داشته باشند. خصوصا اينكه اين مردم اعتقاد دارند، كسي كه ذكر خدا و رسولش را مي گويد، مي تواند حاجت بگيرد.

همچنين موسيقيدانان تركمن، ياد و خاطره شاعر ترانه سراي مذهبي "مختوم قلي" را پيوسته درروزهاي ماه محرم، زنده نگاه مي دارند و او را بسيار گرامي مي دانند.

" هوشنگ جاويد"، پژوهشگر موسيقي نواحي- مقامي و مولف كتب تخصصي موسيقي، دراين زمينه و درخصوص استفاده ساز درموسيقي مذهبي به خبرنگار موسيقي "مهر" مي گويد:  موسيقي مذهبي هيچ نيازي به استفاده از ساز ندارد ، زيرا اين موسيقي داراي ريتم و ملودي است و فقط بايد درست از آن استفادده كرد ، البته در گذشته هم سازهايي مانند طبل، ريتم موسيقي را نگاه مي داشتند ، اما اكنون گاه مشاهده مي شود كه در بعضي از تكايا از سينتي سايزر و حتي ساز هاي برقي  هم براي نوحه خواني استفاده مي شود. حتي كلارينت هم استفاده مي كنند. تا ابتداي سال 1330 آهنگ سازان كار نوحه خوانان را مي ديدند و نوحه خوانان خود مولف آواز بودند ، اما درحال حاضر آنان تنها تقليد مي كنند و به جاي آنكه خود اثري را پديد آورند، روي ترانه هاي مبتذل، شعرمذهبي مي گذارند كه زيبنده كار مداحي نيست.

دكتر "محمد سرير"، آهنگساز وسخنگوي خانه موسيقي، اعتقاد دارد كه موسيقي مذهبي فعلي درايران، ميل به سوي موسيقي عربي شدن دارد و به خبرنگار موسيقي "مهر"، مي گويد: موسيقي مذهبي ما، در واقع همان موسيقي ايراني ماست كه درشرايطي مجبور بوده است به دليل محدوديت ها، به شكل موسيقي مذهبي بروز پيدا كند، اما متاسفانه درحال حاضر، اين موسيقي بيشتر تم ها و موتيف هاي موسيقي عربي را به خود گرفته است.

وي افزود: درست است كه ما شيعه هستيم و با ورود دين اسلام ، زبان و فرهنگ عربي هم واررد ايران شد، اما دليلي ندارد كه ما هويت، فرهنگ و تمدن خودمان را فراموش كنيم و موسيقي اصيل ايران را ازياد ببريم.