سرنوشت کاخ مروارید به چوب حراج سپرده می شود/ فروش غیرقانونی؛ حاصل بی‌توجهی مسئولان

به گزارش خبرنگار مهر در کرج، مجموعه کاخ مروارید از جمله آثار تاریخی استان البرز است که می تواند در جذب گردشگر داخلی و خارجی به توسعه استان البرز کمک فراوانی کند ولی متاسفانه به علت عدم تعامل بین بخشی در استان البرز و تغییر مدیران در فاصله زمانی کوتاه شاهد تصمیمات نادرست مدیرانی هستیم که به واقع سرنوشت برخی از آثار تاریخی را نادیده گرفته یا درک درستی از آثار تاریخی ندارند.

در حال حاضر وضعیت این مجموعه تاریخی به دلیل عدم همراهی مسئولان و مشخص نبودن متولی اصلی این مجموعه در شرایط بسیار نامطلوبی به سر می برد چنانچه به رغم ثبت این اثر در آثار ملی، میراث فرهنگی نظارتی بر این مجموعه ندارد و نه تنها این کاخ به حال خود رها شده و بازدید مردمی ندارد و رسیدگی ای به این مجموعه نمی شود بلکه هر از چندگاهی اخباری راجع به واگذاری این مجموعه به نهادی دیگر، تغییر کاربری بخشی از مجموعه و .... به گوش می رسد.

این در صورتی است که پیروز حناچی معاون وزیر راه و شهرسازی، مهدی حجت معاون وقت سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی، هوشنگ خندان دل معاون عمرانی وزیر کشور، سعید متصدی زرندی معاون سازمان محیط زیست و سید طاهر طاهری استاندار البرز در بهمن ماه سال جاری با بازدید از مجموعه تاریخی کاخ مروارید بر احیا و مرمت این اثر تاریخی تاکید کردند.

ولی در حال حاضر تک تک مدیرانی که در این جریان دستی بر آتش دارند در سکوت کامل خبری به سر می برند و با توجه به شرایط، ظاهرا حاضر به جوابگویی به رسانه ها نیستند.

خبر فروش غیرقانونی این مجموعه به شهرداری کرج در رسانه های مختلف واکنشهای متفاوتی را به دنبال داشته است و کار به جای رسید که چندی پیش دکتر سید محمود کاشانی یکی از حقوقدانان ایرانی و عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی در نامه ای سرگشاده از حسن روحانی رییس جمهوری ایران خواست که به این موضوع رسیدگی کند.

متن سرگشاده نامه سید محمود کاشانی به رییس جمهور ایران

در این نامه چنین آمده بود: با وجود ثبت ملی کاخ مروارید و زمین ها و باغ های وابسته به آن در فهرست آثار ملی و اعلام صریح رئیس این سازمان به مقامات اداری استان مربوط، بنیاد مستضعفان و جانبازان شش دانگ عرصه و اعیانی های احداثی در این اثر تاریخی و میراث فرهنگی را که بر پایه قوانین لازم الاجرای کشور در اختیار سازمان میراث فرهنگی است در یکی از دفاتر اسناد رسمی بر پایه سند انتقال قطعی شماره ٣٠٨٣٨ مورخ ٢٧ اسفند ١٣٨٦ خورشیدی به یکی از دستگاه‌های دولتی به بهای ٧٠ میلیارد ریال فروخته و تسلیم کرده است.

وی در ادامه این نامه می افزاید: "از آنجا که کاخ مروارید بر پایه سوابق مزبور از جمله اموال دولتی و آثار تاریخی است، قابل انتقال نیست بنابراین این معامله، غیر قانونی و بی اعتبار است و مورد معامله از سوی خریدار مزبور قابلیت تملّک نداشته است".

وی در ادامه این نامه از رئیس جمهور خواسته است: "با در نظر گرفتن این نصوص کیفریِ روشن، دست اندرکاران مزبور از جمله فروشنده، خریدار، سردفتر اسناد رسمی که این سند انتقال ‌را که مدلول آن مخالفت صریح با قوانین موضوع مملکتی داشته برخلاف ماده 60 قانون ثبت اسناد و املاک ‌‌ثبت ‌کرده است، استاندار وقت و شهردار شهرستان کرج، وزیران و معاونان وقت و اعضای شورای عالی شهرسازی و معماری ایران که با صورتجلسه تغییر کاربری این اثر تاریخی و فرهنگی موافقت کرده اند و معاون وقت وزیر راه و شهرسازی که در تغییر کاربری و اعلام تصمیم ها به استاندار کرج مشارکت کرده است همگی مشمول مواد کیفری مزبور و قابل پیگرد هستند و البته پیشگیری از هرگونه دخل و تصرف در محدوده این اثر فرهنگی و تاریخی و ابطال تصمیم های غیرقانونی مزبور در چارچوب صلاحیت و اختیارات وزیر محترم راه و شهرسازی و پیگرد کیفری متخلفان در چارچوب صلاحیت رئیس محترم سازمان میراث فرهنگی کشور خواهد بود".

کاشانی در این نامه مدعی شده است که "پیرو این معامله غیر قانونی، کمیسیون موسوم به ماده ۵ شهرستان کرج با درخواست خریدار در یک تصمیم غیر قانونی دیگر به تاریخ 1391/6/21 تصمیم به تغییر کاربری زمین های محدوده کاخ مروارید از فضای سبز به مسکونی گرفته و اجازه ساخت ۷ هزار واحد مسکونی را در محدوده این ‌اثر ملّی داده است و این صورتجلسه غیرقانونی به امضای استاندار، شهردار، قائم مقام وزیر و مدیرکل شهرسازی کرج و رئیس سازمان جهاد کشاورزی کرج رسیده و به اصطلاح اکثریت لازم فراهم شده است ولی مدیرکل میراث فرهنگی کرج با آن مخالفت کرده و از امضای آن خودداری کرده است".

به گفته وی، موضوع تغییر کاربری اثر تاریخی و میراث فرهنگی کاخ مروارید سپس در تاریخ 1391/8/29 به شماره ۹۱/۳۰۰/۵۳۸۴۱ درجلسه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مطرح شده و آقای میرمحمد غراوی دبیر این شورا به استاندار البرز چنین اعلام کرده است که "...شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در جلسه مورخ 1391/7/10 خود موضوع مغایرت اساسی شهر کرج مربوط به تغییر کاربری ۸/۷۶ هکتار اراضی پیرامون کاخ مروارید مهر شهر از فضای سبز به مسکونی با خدمات مربوطه را مورد بررسی قرار داد و ضمن موافقت با پیشنهاد کمیسیون ماده ۵ کرج در این خصوص مقرر کرد..."

کاشانی در این نامه می افزاید: "به این ترتیب کلیه تصمیم ها و اقدام های مقامات اداری مزبور، از جمله انجام معامله، تنظیم سند انتقال رسمی، تنظیم صورتجلسه تغییر کاربری از فضای سبز به مسکونی در کمیسیون ماده ٥ شهر کرج، تایید این صورتجلسه در شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در مورد کاخ مروارید و زمین های اطراف آن که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و مراتب مزبور مکرراً از سوی ریاست وقت سازمان میراث فرهنگی اعلام شده بوده است، جرم بوده و مشمول مواد ۵۶۵، ۵۶۶، ۵۶۷ و ۵۶۸ قانون مجازات اسلامی است".

این اقدام در حالی است که در اصل 83 قانون اساسی آمده است که "بناها و اموال‏ دولتي‏ كه‏ از نفايس‏ ملي‏ باشد قابل‏ انتقال‏ به‏ غير نيست‏ مگر با تصويب‏ مجلس‏ شوراي‏ اسلامي‏ آن‏ هم‏ در صورتي‏ كه‏ از نفايس‏ منحصر به‏ فرد نباشد".

کاخ مروارید در سال 82 به ثبت آثار ملی ایران در آمد

مدیر اداره میراث فرهنگی کرج در این خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان این مطلب افزود: کاخ مروارید در سال 82 به ثبت آثار ملی رسیده است، در ابتدا این اثر تاریخی در تملک یکی از ارگانهای دولتی بود، این ارگان دولتی با واگذاری این اثر به شهرداری درخواست غیر قانونی مجوز احداث ساخت و ساز در 70 هکتار این مجموعه را داشت.

علیرضا دهقان مهرجردی در ادامه تصریح کرد: برای همین منظور تغییر کاربری این اثر تاریخی به واحدهای مسکونی در کمیسیون ماده 5 مطرح شد، شهرداری از اداره میراث فرهنگی استعلام خواست و به علت اینکه کاخ مروارید به ثبت آثار ملی رسیده بود اداره کل میراث فرهنگی البرز و همچنین کرج مخالفت خود را با ساخت و ساز واحدهای مسکونی در حریم این اثر تاریخی اعلام کرد.

تغییر کاربری کاخ مروارید به رغم به مخالفت اداره کل میراث البرز در کمیسیون ماده 5 به تصویب رسید

دهقان مهرجردی با اشاره به استان شدن البرز گفت: در سال 86 دوباره شهرداری از اداره میراث فرهنگی استعلام خواست و برای بار دوم اداره میراث فرهنگی با تغییر کاربری این بنای تاریخی به واحد مسکونی مخالفت کرد و پرونده به کمیسیون ماده 5 ارجاع داده شد.

مدیر اداره میراث فرهنگی کرج خاطرنشان کرد: میراث فرهنگی به همراه 4 دستگاه دولتی دیگر از جمله اداره راه و شهرسازی از اعضای کمیسیون ماده 5 هستند برای بار دوم اداره میراث فرهنگی به همراه اداره راه و شهرسازی البرز مخالف صریح خود را نسبت به تغییر کاربری این اثر تاریخی به واحدهای مسکونی اعلام کرد ولی متاسفانه به علت 3 رای موافق و 2 رای مخالف این طرح تصویب شد.

این مسئول تاکید کرد: این طرح پس از تصویب در کمیسیون ماده 5 به شورای عالی شهرسازی ارجاع داده شد، در این شورا ابتدا با طرح پیشنهادی موافقت شد ولی با توجه به بازدید معاون وقت سازمان میراث فرهنگی از بنا، با تصمیم شورای عالی شهرسازی مبنی بر تغییر کاربری بنای کاخ مروارید مخالفت شد.

متولی اصلی کاخ مروارید اداره کل میراث فرهنگی البرز است

دهقان مهرجردی اظهار داشت: با توجه به گذشت 2 ماه از روند این پرونده، 70 هکتار از این بنا که قرار بود با تغییر کاربری به واحدهای مسکونی تبدیل شود بلاتکلیف مانده و مابقی این مجموعه به سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری کرج واگذار شده است.

وی یادآور شد: مابقی کاخ مروارید که متشکل از خود کاخ، باغ و تاسیسات کاخ است با نظارت اداره کل میراث البرز و همکاری سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری کرج قرار است که به مجموعه تاریخی – فرهنگی تبدیل شود.

وی در پایان تصریح کرد: درخواست اداره کل میراث فرهنگی البرز از استانداری، دستگاههای مربوطه و اعضای کمیسون ماده 5 این است که کل مجموعه کاخ مروارید به اداره کل میراث فرهنگی به عنوان اصلی ترین متولی واگذار شود تا با اختصاص بودجه مصوب به مرمت و بازسازی این اثر ملی کمک شود.

کاخ مروارید احتیاج به مرمت و بازسازی دارد

در ادامه ابوالفضل عبیدی مدیرکل اداره کل میراث فرهنگی استان البرز در گفتگو با خبرنگار مهر با تایید این موضوع گفت: این مجموعه تاریخی جزو املاک بنیاد مستضعفان بوده که در سال 82 به یک ارگان دولتی منتقل شده است ما معتقدیم که این کاخ باید در تملک اداره کل میراث فرهنگی البرز باشد.

عبیدی تصریح کرد: اداره کل میراث فرهنگی البرز موظف به نگهداری این بنای تاریخی است، این اثر در حال حاضر احتیاج به مرمت و بازسازی دارد و برای این منظور اگر کل مجموعه کاخ مروارید در اختیار سازمان میراث فرهنگی باشد می توان گام های مثبتی در این زمینه برداشت.

مدیرکل اداره کل میراث فرهنگی البرز در ادامه اظهار داشت: نزدیک به 2 سال است که به لحاظ حقوقی به دنبال تملک این مجموعه برای سازمان میراث فرهنگی هستیم.

ابوالفضل عبیدی در ادامه اظهار داشت: اداره کل میراث فرهنگی البرز به دنبال تملک کل مجموعه است و در حال مکاتبات اداری و حقوقی برای رسیدن به این مهم است.

عدم همکاری مناسب دستگاههای اجرایی نگهداری کاخ مروارید را با مشکل مواجه کرده است

وی با اشاره به واگذاری این مجموعه به شهرداری کرج ضمن تایید این موضوع گفت: مجموعه های تاریخی احتیاج به مرمت و بازسازی دارند و به لحاظ تخصصی باید این مجموعه به میراث فرهنگی سپرده شود و شهرداری فقط می تواند بستر گردشگری را در این مجموعه فراهم کند.

عبیدی تاکید کرد: عدم همکاری مناسب دستگاههای اجرایی در البرز حفظ و نگهداری این آثار تاریخی را با مشکل مواجه کرده است اگرچه متولی نگهداری کاخ مروارید میراث فرهنگی است ولی این مسئله نباید از خاطر دور بماند که برای نگهداری مجموعه های به این بزرگی همکاری دستگاههای دیگر هم نیاز است.

این گفته مدیرکل میراث فرهنگی استان البرز در خصوص عدم همکاری دیگر دستگاه ها در حفظ و نگهداری این مجموعه در حالی است که سید علی آقازاده شهردار پیشین کرج در زمان واگذاری این مجموعه تاریخی به شهرداری کرج در آذرماه سال جاری، از احیا و افزودن ۲۵ هکتار فضای سبز این منطقه به سرانه‌های فضای سبز کرج در محافل عمومی سخن به میان آورده بود و با اشاره به ظرفیت گردشگری این مکان تاریخی – فرهنگی با برآورد ۱۰ میلیارد تومان اعتبار، از بخش خصوصی برای بازسازی این اثر مدد خواست.

تصمیمات ضد و نقیض دستگاههای اجرایی در رابطه با سرنوشت کاخ مروارید

ولی با گذشت 4 ماه از این رویداد تصمیمات ضد و نقیض زیادی توسط مدیران ارشد استانی برای این مجموعه اتخاذ شد که می توان به تصمیم برای تبدیل بخشی از این مجموعه به فضای سبز، تصمیم به ساخت 7 هزار واحد مسکونی یا ایجاد یک مجموعه تاریخی – فرهنگی مانند مجموعه کاخ نیاوران و سعدآباد در تهران و ... اشاره کرد.

به هر روی، در همان روزها که خبر واگذاری کاخ مروارید به شهرداری کرج داغ بود ضرورت اتخاذ روش های کارشناسانه برای احیای هویت باغ شهری کرج با توجه به وجود باغ سیب مهرشهر کرج که جزئی از همین مجموعه تاریخی است، توسط مدیران ارشد استانی مطرح شد و این مسئله به اینجا ختم نشد و مسئولان از شهروندان کرجی خواستند در خصوص حفظ فضای سبز باغ سیب مهرشهر آنان را یاری دهند.

مشخصات مجموعه کاخ مروارید

به گزارش خبرنگار مهر، کاخ مروارید که سکونتگاه شمس پهلوی دختر دوم رضا شاه است در منطقه خوش آب و هوای کرج یعنی مهرشهر واقع شده است، در رابطه با این اثر ملی می توان چنین گفت " ازجمله آثار معماری ارزنده ای است که طی سالهای 47 - 1345 هجری شمسی در زمینی به وسعت 111 هکتار و با مساحتی حدود 2500 متر مربع احداث شده است.

شمس پهلوی تنها فرزند رضاشاه است که علاقه ای به فعالیت های سیاسی نداشت و برای زندگی به دور از حاشیه های سیاسی زندگی در این گوشه از کرج را انتخاب کرد. هزینه ای که برای ساخت این کاخ در نظر گرفته شده بود مبلغی بالغ بر 1 میلیون دلار بود.

معماری این اثر متاثر از شیوه تفکر "فرانک لوید رایت" پرآوازه ترین معمار آمریکایی در نخستین دهه های قرن اخیر است. سازه اصلی و پلان کاخ به شکل سفره ماهی است که صدفی را در بر گرفته است. سایر فضاهای کاخ عبارتند از: راهرو مار پیچ و بدون پله که به سمت طبقات فوقانی امتداد دارد، سالن پذیرایی، دفتر مخصوص شمس، سالن سینما، سالن بیلیارد، آشپزخانه، اتاق های خواب، محل نگهداری پرندگان، استخر شنا، حمام و سرویس های بهداشتی، تمامی فضا های معماری در زیر سقفی با فرم حلزونی و با نور گیر های متعدد و به شکل دانه های مروارید اجرا شده است، در ضلع شمالی کاخ و در محوطه بیرونی دریاچه نیز به شکل باله های سفره ماهی طراحی و اجرا شده است که قابلیت قایق سواری را داراست در واقع دریاچه نیز نمادی از آبزیان بوده و شنا کردن سفره ماهی و صدف را تجسم می نماید.

ساخت کاخ مروارید 2 سال به طول انجامیده است

مصالح ساختمانی بکار رفته در ساخت کاخ از بتن مخصوص بوده که در جا تهیه و اجرا شده است، بکار گیری گسترده و متنوع از صفحه های پلکسی گلاس و نور گیر های سقف به شکل دانه های مروارید و از جنس پلاستو فوم مزیت بارز فضا های اندرونی این بنا است مشخصه پیکره بیرونی این بنا، دو پوسته مستدیر بتونی است که با هم تلفیق شده اند و نورگیر وسیعی که کل سقف را پوشش می دهد به علاوه یک بخش حلزونی شکل که در بالای اتاق اختصاصی شمس تعبیه شده است. خلق این احجام، مطابق اندیشه رایت، با ایده همخوانی با طبیعت پیرامون بوده است.

سازه بتونی کاخ کاملاً از داخل نمایان است و با سنگ وپارچه ومصالح شفاف، ماهرانه ترکیب و تزیین یافته است. بخشی از دکوراسیون کاخ که توسط دوهنرمند آمریکایی طراحی شده است، به منظور تسریع و تسهیل در اجرا و انتقال، در کشور ایتالیا ساخته شده است. ساخت این کاخ بیش از دوسال به طول می انجامد.

از عناصری که در ساخت کاخ به کار رفته است مشخص است که این کاخ برای یک شاهزاده شرقی طراحی شده، در بسیاری از تزیینات داخلی، پسند و ذائقه ایرانی با مهارت لحاظ گردیده الگوهایی که نشانگر مفهوم "در" و "شمس" هستند به دفعات به چشم می خورند.

درختان و گل های کاخ مروارید منتخبی از گونه های زیبایی ایرانی و خارجی است

تمامی فضای سبز در واقع برداشتی نمادین از پارک های اروپایی است که در طراحی آن الگوی فضای  باغ های ایرانی نیز لحاظ و تلفیق شده است و درختان و گلهای باغ منتخبی از گونه های زیبا ی ایرانی و اروپایی است و با طراحی و بافت و پلان مجموعه هارمونی و هماهنگی بی نظیری دارد.

تخریب سازه بتونی بنای کاخ مروارید از داخل، به دلیل نفوذ آب از ناحیه سقف، گرچه از آغاز احداث کاخ اندک اندک شروع می شود، اما عدم رسیدگی و رفع مشکل، اکنون پس از قریب سه دهه، پوسیدگی و فرسودگی عمیق و فاجعه آمیزی به بار آورده است که ترمیم آن را صدها برابر دشوار کرده است.

شکی نیست پس از مرمت و نوسازی ساختمان کاخ و دکوراسیون داخلی آن، از این مکان بتوان به عنوان یکی از گرانبهاترین گنجینه های هنر ومعماری معاصر دنیا درکشورمان بهره گرفت و علاوه بر عموم مردم، بطور اخص از کارشناسان وعلاقه مندان معماری، طراحان داخلی، دکوراتورها و بویژه متخصصان سازه، استقبال شایسته تری به عمل آورد.

همت گماردن به تملک حفاظت و مرمت چنین آثار بی همتای مدرنی، به همان میزان پر اهمیت و افتخارآمیز است که حفظ بناهای تاریخی دیگر از این رو که در سرتاسر دنیا از زمان های دور، اولی ها سخن اول را در سنجش ارزش ها می گویند بدیهی است همیشه طرح نو و بدعت نیکو در عرصه هنر، دارای اهمیتی اولی بوده است.
........................

گزارش: ساره نوری