ابرکوه شهرستانی به قدمت تاریخ/ خاكي كه زادگاه مشاهير ملي شد

به گزارش خبرنگار مهر، ایام نوروز فرصت مناسبی برای ایرانیان و برای ایرانگردی است و در این میان شهرهای تاریخی و شهرهایی که در مسیر سفرهای زیارتی قرار دارند، جمع زیادی از مسافران نوروزی را به سمت خود می کشند.

شهرستان ابرکوه نیز یکی از همین شهرها است که با داشتن آثار باستانی شاخص همچنین مسیر عبور مسافران، به طور عمده استان های جنوبی کشور به سمت مشهدالرضا(ع)، ميزبان جمع زیادی از هموطنان است.

شهرستان ابركوه با مساحت 5641 كيلومتر مربع، يكي از شهرستانهاي واقع در جنوب غربي استان يزد است. اين شهرستان از شمال محدود به شهرستان صدوق و شهرستان شهرضا در استان اصفهان، از شرق به شهرستان خاتم  و تفت و از غرب و جنوب به شهرستان آباده استان فارس است.

از نظر توپوگرافي، دشت ابركوه جزئي از فلات خشك مركزي ايران است كه رشته كوه‌هاي زاگرس چون حصاري انتهاي اين دشت را در جهت غرب و جنوب در بر مي گيرد و كَفه ( كوير) ابركوه با ارتفاع كمتر از 1450 متراز سطح دریا پست ترين محل اين حوزه است.

كفه يا چاله يا كوير ابركوه در سمت شرق، مركز بخش كم ارتفاع ترين قسمت اين ناحيه را تشكيل مي دهد.

طبق سوابق موجود، كفه ابركوه در گذشته زير آب بوده و در اثر خشكسالي و تبخيرآب آن، خشك شده و در حال حاضر به صورت درياچه نمكي قسمت شرق منطقه را پوشانيده است وعلاوه بر آن، كوير طاقستان و باتلاق گاوخوني در شمال بخش و كوير هرات و مروست در حد جنوبي آن قرار دارند.

وجه تسميه ابركوه

یک کارشناس ارشد مرمت و احیای بناها و بافتهای تاریخی در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد وجه تسمیه نامگذاری این منطقه از کشور اظهار داشت: از آنجا كه اين شهر ابتدا در پاي كوه ساخته شده، آن را "بركوه" مي گفتند كه در گويش مردم به ابركوه تبديل شد و پس از اسلام مانند نامهاي ديگر، كاف به قاف تبديل و ابرقو خوانده شد و دوباره در سال1350 اين شهر ابركوه ناميده شد.

عباس قدیریان افزود: نام این شهر در نوشته هاي قديم و جديد به صورت هاي "ابرقو"، "ابركويه"، "ابرقويه"، "برقوه"،و "دركوه" و "ابركوه" آمده است.

افسانه ها و داستانها درباره ابتداي حضور ابركوه

این مدرس دانشگاه ادامه داد: در مورد زمان به وجود آمدن و قدمت ابركوه، افسانه ها و داستانهايي نقل مي شود كه غالبا سند و مرجع علمي مقبولي ندارند اما با توجه به آثار و ابنيه باقيمانده در شهرستان، مي توان پي به قدمت زياد ابركوه برد و همچنین تاريخ دقيق آن را باید در نوشته هاي پراكنده جستجو كرد.

وی افزود: در كتاب "داستان اصحاب رس" تاليف استاد حبيب الله فضائلي، به روايتي اشاره مي شود كه: "در آن (ابركوه) و 11 روستاي اطراف، درختان صنوبر تنومندي بوده و مردم بنا بر رسوم آييني، آنها را مي پرستيدند و اين قراء دوازده گانه به نامهاي ماههاي شمسي نامگذاری شده بودند.

قدیریان ادامه داد: گفته شده که اين درخت را يافث ابن نوح يكي از سه فرزند نوح كاشته و در اين گفتار ابركوه را "آبان" از آن قراء دوازده گانه مي دانند" و در كتاب "شناخت ابركوه و قدمت آن" نوشته علي مدرس زاده، ذكر شده است كه سه فرزند نوح (يافث، سام و حام) پس از طوفان نوح، مأمور به آبادي جهان شدند، يافث، به سرزمينهاي شرقي و تركستان رفت، "سام" به سرزمين هاي بين شرق و جنوب كه شام، عراق عرب و عجم و فارس رهنمون شد و "حام" رهسپار سرزمينهاي جنوبي و آفريقا و سودان شد.

وی ابراز داشت: مسير داد و ستد و تجارت بعدي توسط قوم يافث كه به شرق مي رفت، ايجاد شد ولي نسل و نژاد كساني كه در منازل بين راه باقي ماندند، از سام بود و از مهمترين اين منزلگاه ها، يكي ميم «meyam » به کسر میم و فتح ی بوده، كه هم اكنون يكي از روستاهاي اطراف ابركوه است.

قدیریان ادامه داد: حضور ابركوه را نیز در دو مكان و دو زمان مي دانند، يكي ابركوهي كه كوچك و بي شهرت بوده و ديگري ابركوهي كه در مكان كنوني قرار گرفته و در سفر نامه ها و كتب مختلف از آن يادهاي زيادي شده است.

ابرکوه همردیف ایالت هایی مانند اصطخر بوده است

این پژوهشگر بيان کرد: در كتاب "شناخت ابركوه و قدمت آن" از قول "احمدبن حسين بن علي كاتب" مولف كتاب تاريخ جديد يزد آمده است: "زمانيكه اسكندر كثه (يزد كنوني) را به عنوان زندان قرار داد (يعني زماني كه تازه يزد را بنيان نهاد) نايبي براي خود در ري تعيين كرد كه از ايالات ابرقو، اصفهان، اصطخر و قم خراج به نزد وي بفرستند".

در صورت صحت اين گفته، قدمت ابركوه نه تنها از يزد بيشتر است بلكه در آن زمان هم سنگ و هم رده ايالت ری، اصفهان و اصطخر قلمداد مي شده است.

وی ادامه داد: درباره ابركوه در نگاشته هاي قديم سخن های فراوانی آمده است که از آن جمله مي توان به كتابها و نوشته هاي "مسالك الممالك" اصطخري، "حدود العالم من المشرق الي المغرب"، "فارسنامه" ابن بلخي، "معجم البلدان" ياقوت حموي، "المسالك و الممالك" ابن خردادبه، "اقليم پارس" ايرج افشار، "نزهه القلوب" حمدالله مستوفي، "سياحت نامه جنوب ايران"، "فارس نامه ناصري" حاج ميرزا حسن فسايي، "كتاب آثار ايران" آندره گدار، "اقليم پارس" محمد نقي مصطفوي، "تاريخ و جغرافياي شهرستان آباده" عبدالرحيم شريف، "لغت نامه دهخدا" و "فرهنگ فارسي معين" می توان اشاره کرد.

آندره گدار فرانسوی از ابرکوه می گوید

وی در تشریح یکی از این مطالب گفت: در كتاب "آثار ايران"، نوشته آندره گدار فرانسوي درباره موقعيت جغرافيايي ابركوه آمده است: "ابرقو تقريبا در وسط راه اصطخر به يزد واقع است. بنابر روايت حمدالله مستوفي در ابتدا در پايان كوهي ساخته بوده اند و بركوه مي گفتندش و بعد از آن بر صحرايي كه اكنون هست اين شهر را بنا كرده اند شهري كوچك است. كسي كه از راه سورمق يا دهبيد بيايد هنوز هم در دامن كوهي سنگي، كه در صحرا جامانده است آثار شهر قديم،‌ و در كنار خرابه هاي عتيق، شهر جديد را كه مستوفي اشاره مي كند مي بيند".

ابرقويي كه در دشت واقع است، از حيث آبادي شباهتي به ابرقوي عهد مغول ندارد بلكه در حقيقت ميان آبادي كنوني و ويرانه هاي اطرافش تفاوتي نيست، بنابر بعضي اقوال كه بسيار محتمل هم است اين شهر در حمله افغانها خراب شده است، ولي برخي علت حقيقي ويرانيش را سابق بر هجوم افغانها مي دانند.

اين شهر هم مثل بسياري از بلادها، كه پيش از اين آباد و سر سبز بوده اند، به تدريج متروك شده و به حال نزع افتاده است، زيرا كه تنها علت عمران اين بلاد، وقوع در سر راه تجاري بوده و با انحراف اين راه تجاري رشته حيات آنها منقطع شده است. راه معروف كارواني عهد مغول كه از خليج فارس تا درياي سياه كشيده بود از هرمز شروع و پس از عبور كرمان و يزد و سلطانيه و تبريز به سواحل درياي سياه مي رسيد و ادويه چين و هند و مشك و صمغ و اجناس ابريشمي و بنه كرمان و يزد و شيراز و سنگهاي قيمتي را كه شيراز و هرمز و سلطانيه بازار عمده آن محسوب مي شده را، به اروپا مي رسانيدند.

مردان بزرگی که در این خاک زیسته اند

قدیریان گفت: ابرقو به داشتن مرداني بزرگ و دانشمندان و فقها و مشايخ، مفتخر بوده است كه برخي از آنها عبارتند از: "ابوالقاسم علي ابن احمد ابرقويي" وزير بهاء الدوله (388 تا 403 هجري) پسر عضد الدوله ديلمي، "خواجه نظام الملك ابرقويي" از مقربان اتابك سعد بزنگي، "ابوالحسن هبه ابن الحسن ابن محمد ابرقوهي" فقيه، "طاووس الحرمين"، "عزيزالدين نسفي" نويسنده كتاب انسان كامل، "علي كوهيار ابرقوهي" خطاط و كتيبه نويس، "لطف الله منشي ابرقوهي"، "ميرزا ابوالبقاء ابرقوهي" از علما و خوشنويسان، "عطا ابرقوهي" از سادات و مذاق تصوف و شاعر،"مير غياثاي ابرقوهي" فرزند ميرزا هادي از گويندگان صفويه، "عبدي" شاعر و عارف ابرقوهي و بسیاری دیگر که بیان آنها فرصتی فراخور را می طلبد.

این مدرس دروس معماری و مرمت دانشگاه آزاد ادامه داد: آثار تاریخی بسیاری در شهرستان ابرکوه وجود دارد که بسیاری از آنها به ثبت میراث فرهنگی کشور نیز رسیده است همچنین سرو کهنسال 4500 ساله ابرکوه نیز یکی از آثار باقیمانده طبیعی شهرستان است که در جهان ابرکوه و استان یزد را بیشتر به واسطه این موجود کهن سال می شناسند.

ابرکوه شهر دیدنی ها است

شهرستان ابرکوه شهرستانی دیدنی است که نمی توانید ساعتی خاص و یا یکروز را به دین آن اختصاص دهید.

خانه های تاریخی در گوشه گوشه شهرستان، بادگیرهای دیدنی، یخچال های سربه فلک کشیده، قلعه های قدیمی، درخت های کهنسال،امامزادگانی که مایه برکت منطقه شده اند و.... می طلبد که در سفر به این شهرستان، فرصتی ویژه را اختصاص دهید.

--------
گزارش: رحيم ميرعظيم