خبرگزاری مهر - گروه استانها: بازار تاریخی زنجان به‌عنوان طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران، این روزها خود را آماده تحولی بزرگ و ارزشمند می‌کند و امیدوارانه به سمت ثبت جهانی شدن می‌رود تا زنگار زخم‌‌های گذشته را از خود بزداید و جهانی شود.
آثار و ابنیه تاریخی استان زنجان را باید در زمره «ترین»ها قرار داد، آثار تاریخی که در گذر تاریخ کهن ایران در جغرافیای شمال‌غرب ایران از آن زمانی که شهین نام داشت و زنگان و خمسه و زنجان را برای خود در طی دوران تکامل تاریخی خود ثبت کرده است.
این روزها بازار قدیمی و تاریخی زنجان به کارگاهی بزرگ برای مرمت و ساماندهی تبدیل شده تا با اجرای ۱۲ پروژه بزرگ مرمتی با اقدامی کم‌نظیر برای ثبت در میراث جهانی آماده شود؛ امری که همه باید برای تحقق آن در کنار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان باشند تا شهر زنجان اثری قدیمی و ارزشمند را در میراث جهانی به ثبت برساند.
ثبت شدن یک اثر در میراث جهانی کار بزرگ و ارزشمند و در عین‌حال سنگین است که باید همه مسئولان و دستگاه‌های مرتبط در تحقق آن شریک باشند چون با تحقق آن نه نام یک نهاد، یا یک شهر و استان بلکه نام ایران بار دیگر در عرصه میراث جهانی مطرح می‌شود.
استان زنجان در حالی طی دو سال اخیر در عرصه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری توانسته فرآیندی صعودی و مطلوب را طی کند و زنگار نگاه‌های غیرکارشناسی و مغرضانه را از خود بزداید که در گذشته متحمل ضربه‌ای مهلک بر پیکره میراث و ابیه تاریخی شد.
اجرای ۱۲ پروژه مرمتی در بازار زنجان نمونه‌ای از تحقق شعار سال مقام معظم رهبری درخصوص همزبانی دولت و ملت است که توسط اداره کل میراث فرهنگی و بازاریان زنجانی در حال اجراستحال اما اجرای ۱۲ پروژه مرمتی در بازار زنجان نمونه‌ای از حرکت در مسیر تحقق شعار سال مقام معظم رهبری درخصوص همزبانی دولت و ملت است که توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان و بازاریان زنجانی در حال اجراست.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان از اجرای ۱۲ پروژه و كارگاه در محدوده بازار تاریخی خبر داد و گفت: بازار زنجان در مسیر ثبت جهانی شدن گام برمی‌دارد و فعالیت‌های گسترده به‌منظور تحقق این هدف در حال انجام است.
مهرداد عسگریان در گفتگو با مهر با تاکید بر اینکه اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان تمام تلاش خود را برای تحقق ثبت جهانی بازار زنجان صورت می‌دهد، افزود: تحقق این مهم نیازمند کمک و همراهی همه مسئولان استان است و مردم فهیم و هنردوست شهر زنجان نیز برای تحقق ثبت جهانی بازار زنجان همراه میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان باشند.
وی با بیان اینکه ثبت بازار زنجان به‌عنوان یک اثر جهانی، امری ارزشمند برای کشور محسوب می‌شود، ادامه داد: اجرای ۱۲ فعالیت عمرانی در بازار زنجان اقدامی کم‌نظیر در مسیر تحقق ثبت جهانی این اثر ارزشمند است.
اجرای ۱۲ فعالیت عمرانی در بازار زنجان اقدامی کم‌نظیر در مسیر تحقق ثبت جهانی این اثر ارزشمند استمعاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان با بیان اینکه در مسیر آماده‌سازی بازار زنجان مرمت و ساماندهی كف فرش و تاسیسات راسته بازار حجت‌الاسلام زنجان در حال انجام است، افزود: راسته حجت‌الاسلام در بازار بالای زنجان در كنار راسته قیصریه قرار دارد و قدمت آن به دوره قاجاریه می‌رسد، از منظر زیبایی طاق‌ها و قوسها یكی از زیباترین جلوه‌های معماری بازار تاریخی زنجان را در خود دارد.
عسگریان افزود: كف این راسته بازار به‌علت نشست‌های متعدد در وضعیت نامساعدی قرار داشته و اداره‌كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در راستای بهبود این وضعیت در سال ۱۳۹۴ اقدام به اجرای عملیات این پروژه طبق برنامه‌ریزی‌های از قبل تعیین شده کرده است.
وی ادامه داد: موقعیت محل انتخاب شده در راسته ضلع شرقی به‌طول ۴۰ متر در عرض دهانه راسته كار آغاز شده، ابتدا برداشت موزاییك‌های فرسوده سطح و سپس خاكبرداری در كل محل انتخاب شده در لایه‌های اولیه خاك انجام گرفت. سپس خاكبرداری به‌منظور حفر كانال برای ساماندهی تاسیسات به عرض ۱۷۰ سانتیمتر و عمق ۱۵۰ سانتیمتر با وجود دفن تاسیسات آب، برق و فاضلاب خاكبرداری شد. سپس با استفاده از مصالح آجر و سیمان دیواره دو طرف كانال تاسیسات به عرض دهانه ۹۰ سانتیمتر در طول ۴۰ متر احداث شد. بنا به همكاری دستگاه‌های درگیر در موضوعات تاسیسات بازار تاریخی زنجان شبكه آب، شبكه برق، شبكه مخابرات و فاضلاب در داخل كانال منتقل و نصب شدند.
وی گفت: این طرح با مشاركت شهرداری زنجان و هیئت امنای بازار زنجان و اداره‌كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان به‌صورت مشاركت در قالب تفاهم‌نامه اجرا شده است.
طرح ساماندهی بازار زنجان از سال ۱۳۸۷ در دست اقدام قرار گرفته است
معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان یادآور شد: مطالعه طرح ساماندهی تاسیسات بازار زنجان از سال ۱۳۸۷ در دست اقدام قرار گرفته بود و تا سال‌جاری عملیاتی نشده بود و اکنون براساس نقشه و طرح اجرا شده است.
عسگریان در ادامه از اجرای طرح مرمت مسجد میرزایی نجفی خبر داد و گفت: این مسجد در بازار پایین زنجان ضلع جنوبی راسته بازار اصلی قرار دارد و یكی از قدیمی‌ترین مساجد تاریخی زنجان محسوب می‌شود. مسجد مذکور دو شبستان زنانه و مردانه دارد كه تزئینات و ظرافت‌های معماری دوره قاجاریه در آن مشهود است.
وی افزود: سبك‌سازی بام مسجد با توجه به مشكلاتی که به‌علت فرسودگی در بام مسجد به‌وجود آمده بود- ترمیم بعضی از قسمت‌های بام مسجد و آواربرداری از بالای پشت‌بام و تیزكاری انجام گرفته سپس سیمان‌كاری در حد لیسه‌ای در قسمت‌های اعظم بام انجام گرفت، سپس در مراحل نهایی، عایق‌كاری بافت انجام خواهد شد.
عسگریان در ادامه گفت: بازار تاریخی زنجان سراهای قدیمی را به‌ویژه در جدار راسته اصلی ضلع جنوب دارد. سرای مشهدعلی یكی از این سراهاست. این اداره‌كل برای جلب مشاركت مالكان یا بهره‌برداران اقدام به شروع عملیات مرمتی در این سرا کرده است. از جمله این اقدامات ترمیم قسمتی از آجرها و كاشی طاق رواق شمالی بنا بوده است. این سرا در راسته بازار بالا قرار دارد.
وی همچنین درخصوص مرمت سرای شاطرعلی ادامه داد: از دیگر سراهای بازار تاریخی، سرای شاطرعلی است كه در بازار بالا واقع شده و ورودی آن از راسته بازار حلبی‌سازان است كه امروزه از یك طرف به خیابان خیام و در طرف دیگر به راسته اصلی بازار بالا در مجاورت محل معروف به چهار دربی بازار بالا منتهی می‌شود. محل اعتبار این پروژه از اعتبارات ملی و میزان اعتبار آن ۳۴۰ میلیون ریال بوده است.
به گفته عسگریان سبك‌سازی بام ورودی به سرا، تثبیت طاق‌ها از طریق دوغاب‌ریزی در پشت‌بام در كلیه سطوح و اصلاح فرم قوس تویزه دالان ورودی و مرمت آجرهای فرسوده طاق‌ها و تعویض آجرهای فرسوده طاق‌ها و تویزه‌ها و در نهایت تقویت پایه جرزهای ورودی بنا و تمیزكاری آجرهای قدیمی و بندكشی‌ها انجام خواهد شد.
وی به پروژه مرمت و ساماندهی بخش‌هایی از بازار تاریخی زنجان یك اشاره کرد و گفت: این پروژه كه در قالب قرارداد پیمانكاری در حال انجام است، در مجموعه بازار تاریخی زنجان در چند نقطه از بازار به اجرا درآمده است. در حقیقت این پروژه، ریز پروژه‌های كوچكتر را در زیرمجموعه خود دارد.
عسگریان افزود: مرمت راسته ترابی بازار بالا، مرمت دالان سمیع واقع در بازار بالا، مرمت قسمتی از طاق راسته عبدالعلی‌بیگ بازار بالا، مرمت شیروانی حلبی‌سازهای بازار بالا، پروژه مرمت و ساماندهی بخش‌هایی از بازار تاریخی زنجان یك است.
وی ادامه داد: مجموعه اعتبار تخصیص یافته از محل اعتبارات ملی به این پروژه یك میلیارد ریال است و در مجموع شامل عملیات سبك‌سازی بافت‌ها، تقویت طاق‌ها، دوغاب‌ریزی گنبدهای بام نیازمند مرمت، ترمیم و تعویض آجرهای فرسوده، بندكشی و تمیزكاری نمای داخلی قدس‌ها و تویزها، تخریب شیروانی فرسوده و اجرای شیروانی متناسب موقعیت مكانی در بازار می‌شود.
وی درخصوص پروژه مرمت و ساماندهی بازار تاریخی زنجان دو، گفت: این پروژه ریز پروژه‌هایی در زیرمجموعه خود دارد که شامل مرمت سرای مشهدعلی، طاق‌های راسته بازار امامزاده و میوه‌فروشان بازار بالا،ترمیم ناودانی‌های كف خواب بام بازار قیصریه، مرمت و ساماندهی نمای مسافرخانه اسلامی زنجان (بخشی از سرای دخان) است.
عسگریان افزود: در سال گذشته تعداد دو طاق آجری از راسته میوه‌فروشان بازار بالا و امامزاده، دچار ترك‌های عمیقی شده بودند كه بلافاصله مورد توجه این اداره‌كل قرار گرفت كه در این فصل از عملیات مرمت با سبك‌سازی بام و طاق‌ها و برداشت ایزوگام فرسوده و مقاوم‌سازی و دوخت و دوزهای انجام گرفته فنی و با دوغاب‌ریزی روی طاق‌ها، شكاف‌ها و ترك‌های ایجاد شده مهار و طاق‌ها تثبیت شدند و سایر اقدامات در حال انجام است.
وی افزود: ناودانی‌های پشت‌بام بازار قیصریه به‌علت فرسودگی موجب نفوذ آب و رطوبت به دیوار اصلی و حجرات مغازه شده است كه ناودانی‌های كف خواب تعویض و عایق‌كاری لازم در این قسمت انجام شده است، این بخش از بناها متصل به سرای دخان مسافرخانه اسلامی واقع در خیابان سعدی جنوبی شهر زنجان است كه نمای بیرونی این مسافرخانه بخشی از سیمای شهر خیابان سعدی را تشكیل می‌دهد.
به‌موجب تفاهم‌نامه منعقد بین بهره‌بردار این بنا و اداره‌كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان، این پروژه به‌صورت مشاركتی در حال انجام است.
عسگریان افزود: در صورت تخصیص اعتبار پیش‌بینی شده برای این مسافرخانه به نسبت سهم مشاركت در نظر است این بنا به‌طور كامل مرمت شود.
وی ادامه داد: تمیزكاری نما، سفارش و تهیه آجرهای مهری ویژه نمای بنا و تعویض پنجره‌های رو به نمای خیابان و آهن‌كشی‌های لازم دیوار غربی نمای مسافرخانه در حال انجام است.
عسگریان افزود: مجموعه اعتبارات این پروژه ۹۹۰ میلیارد ریال از محل اعتبارات ملی تامین شده است.
وی مرمت مسجد چهل‌ستون را از دیگر پروژه‌های میراث فرهنگی استان زنجان در راستای آماده‌سازی بازار زنجان برای ثبت در میراث جهانی عنوان کرد و گفت: این مسجد در مجاورت بافت بازار زنجان قرار گرفته است كه از یك طرف با راسته حجت‌الاسلام و از طرف شمال به كوچه مسجد سید منتهی می‌شود. قدمت این مسجد به دوره قاجاریه است. این مسجد به‌صورت شبستانی (زنانه و مردانه) است و در دو ضلع شرقی و غربی حیاط مسجد حجرات طلاب علوم اسلامی قرار دارد.
عسگریان افزود: این مسجد دارای دو درب ورودی یكی در ضلع شرقی از مسجد و درب دوم در دیوار شمالی مسجد در كوچه مسجد سید بوده كه با خاكبرداری و ایجاد كانال آجری این اقدامات رو به اتمام و در مراحل پایانی است.
بازار زنجان که از مجموعه‌ای تاریخی تشکیل شده است، در مرکز بافت قدیمی این شهر که روزگاری مشرف به دروازه قلتوق بود، قرار داردبازار زنجان را طولانی‌ترین بازار ایران می‌نامند. این بازار که بر اساس اسناد تاریخی ساخت آن در سال ۱۲۰۵ قمری و در دوران آقامحمد خان قاجار آغاز شده، در سال ۱۲۱۳ قمری در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار به بهره برداری رسید و بعدها چندین سرا، مسجد، گرمابه و... به مجموعه بازار بالا که مشتمل بر بازار قیصریه، بازار بزازها، حجت الاسلام، امامزاده و عبدالعلی بیک است، افزوده شد.
بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به ۸ راسته تقسیم می‌شود که عبارتند از راسته زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، سراج‌ها و ... .
این بازار دارای راسته‌ها، سراها، میادین، تیمچه‌ها، بازارها، دالان‌ها، مساجد، حمام‌ها، تکیه‌ها است و در خود ۱۰۰۰ باب مغازه جای داده است.
گستردگی جغرافیایی بازار از یک سو و تنوع راسته‌ها، تعدد سراها و کاوانسراهای درون شهری در راسته های فرعی که هرکدام به نامی و به فعالیتی خاص اختصاص یافته از سوی دیگر، همچنین وجود مساجد فراوان گویای پویایی این مجموعه فرهنگی، اقتصادی، تاریخی و هنری در طول زمان و به فراخور اوضاع و شرایط حاکم بوده است.
هر سمت بازار و هر سرا و رسته‌ای حال و هوای خاص خود را دارد. با توجه به دوره تاریخی بازار زنجان که متعلق به دوره قاجار است شرایط معماری حاکم بر زمان در آن کاملا نمود دارد. راسته ها، حجره ها، چهار سوق‌ها، مساجد، سراها و کاروانسراهای درون شهری، گرمابه‌ها به شکل زیبا اجرا شده است.
فنون زیبایی که در شکل‌گیری بازار نقش بی بدیلی بازی می کنند
در راسته‌های اصلی و فرعی است که مزین به آجر چینی هایی با طرحهای مختلف هندسی خفته، راسته، و حصیری، و بکارگیری آجر و کاشی به سبک قدیمی، و کاشیکاری به رنگها و طرحهای قاجاری درسطوح خارجی و داخلی بنا ها، طاقنماها، طاق و قوسها و همچنین ستون نماهای گلدانی.اوج این سبک‌های معماری و شیوه‌ها و نو آوری‌های تزئینی در اجزا و ارکان مساجد تاریخی زنجان مخصوصا مسجد جامع زنجان به ظهور رسیده است.
مجموعه بازار زنجان ۵۶ راه ورودی اصلی و فرعی به شبکه ارتباطی کل شهر دارد و با دارا بودن حدود هزار باب مغازه جایگاه فعالیت ۱۰ نوع شغل است. بازار زنجان نه تنها از لحاظ تجاری بلکه از نظر معماری نیز دارای اهمیت زیادی بوده و کاملا از سبک معماری دوره قاجاریه پیروی کرده است.
خبرنگار: زهرا مقدمی
نظر شما