به گزارش خبرنگار مهر، استان فارس از گذشته های دور همواره دارای رتبه های بالایی در تولید فرش دستباف بوده و تا چندین سال پیش تولیدات بافندگان استان فارس در سراسر جهان به فروش می رفت در حالیکه امروز فرش دستباف ایران بازار خود را از دست داده و تولید کنندگان امروز نیز علاقه مندان به هنر فرش دستباف هستند.
در این راستا محمد علی دیده روشن مدیر عامل صندوق توسعه صادرات فارس، هاشم صدق آمیز فعال بخش فرش دستباف، علی اکبر سیدی استاد دانشگاه در بخش فرش، محمد رضا اخوان تولید کننده فرش دستباف، زارعی مسئول شرکت تعاونی بافندگان و محمد رضا حمیدی فعال عرصه گردشگری با حضور در میزگردی بخشی از مشکلات و دلایل به وجود آمد وضعیت نا مناسب برای فرش دستباف را بیان کردند.
* وضعیت امروز تولید فرش دستباف در استان فارس چگونه است؟
دیده روشن: متاسفانه در ایران همیشه دیر تصمیم می گیریم، امروز به فکر می افتیم که بافنده ای وجود ندارد.
زمانی که باید به عنوان یک هنر به فرش دستباف توجه داشتیم و معیشت بافنده را تامین می کردیم هیچکس به فکر نبود در حالیکه که اگر دختر حمایت دولت از مادر را می دید امروز دچار مشکل کمبود بافنده نبودیم.
بافندگی فرش از جمله هنر هایی است که از مادر به دختر می رسد اما امروز دختران مادران خود را می بینند که با مشکلات و بیماری فراوان دست و پنجه نرم می کنند دیگر تمایلی برای ادامه دادن راه آنها وجود ندارد.
از طرفی دیگر زمانیکه یارانه ها را توزیع کردند مرگ بافندگی فرش شروع شد زیرا دیگر بافنده ای که با چند فرزند می تواند یارانه مناسبی دریافت کند حاضر نیست سلامتی خود را برای دست مزدهای اندک به خطر بیاندازد.
امروز کسانیکه بافنده هستند از روی اجبار است و اگر وضعیت کشاورزی درست بود، فرش نمی بافتند نباید خودمان را گول بزنیم اینان هنرمند بودند که حمایت نشدند در حالیکه در کشورهای دیگر از هنرهای فردی حمایت می کنند.
اخوان: امروز با مشکل بزرگ کمبود بافنده مواجه هستیم زیرا یارانه باعث کم کار شدن بافنده ها شد و از طرفی من تولید کننده نیز بازاری در اختیار ندارم که بتوانم بافنده را جذب کنم.
جوانان امروز دیگر زیر بار مسئولیت نمی روند و بافنده امروز همه دارای سنین 30 تا 60 است.
*چرا نرخ دستمزد افزایش نمی یابد؟
اخوان: بافت فرش دو متری حدود هشت ماه تا یک سال طول می کشد و دستمزد آن نیز حدود یک میلون و 500 است که برای بافنده صرف ندارد و از طرفی برای تولید کننده نیز صرف ندارد که 50 فرش را دار کند و حدود 50 میلیون تومان هزینه و سپس تا به بازار برگردد دو سال طول می کشد و در آن موقع مشخص نیست که وضعیت بازار چگونه است و آیا این طرح و رنگ همچنان در بازار خریدار دارد یا خیر و همین باعث افت برای بافنده و تولید کننده شده است.
اما باید به این موضوع نیز توجه داشت که بافنده ها در کنار کشاورزی و دامداری به این کار مشغول بودند یعنی اگر فصل خوب کشاورزی بود هیچکس بافنده نبود ولی اگر خشکسالی داشتیم بافنده نیز زیاد می شد.
* سه سال پیش قرار شد تسهیلاتی در اختیار تولیدکنندگان فرش دست بافت قرار دهند این کار چرا تاثیر نداشت؟
اخوان: اعلام شد، کل دارها را بازدید کردند و مدارک خواستند و مهر کردند قرارداد آمد و کد رهگیری گرفتیم اما نه وامی داده شد و نه چیز دیگری، البته صندوق مهر امام رضا(ع) باید در این میان وارد می شد.
صدق آمیر: بودجه آمد اما قوانین سخت باعث شد کسی نتواند چنین تسهیلاتی را دریافت کند.
البته چون این تسهیلات بی برنامه بود دچار مشکلات شد زیرا مشکل اینجا است که چگونه این پول به دست بافنده برسد که در کار او نیز تاثیر نداشته باشد.
* تعاونی بافندگان برای معیشت آنها چه کاری انجام داده است؟
زارعی: این مجموعه توان اجرایی بالایی ندارد و نمی توانیم به طور کلی نظارت بر امور معیشتی بافندگان داشته باشیم.
ما در بحث کارت بافندگی و معرفی آنها به سازمان فنی و حرفه ای وارد شدیم چون در مباحث دیگر منابع مالی در اختیار این مجموعه قرار ندارد.
* در حال حاضر مسئول فرش دستباف چه ارگانی است؟
سیدی: دقیقا مشکل فرش دست بافت همین است، فرش دست بافت مثل یک بچه یتیم است زمانیکه سود دارد همه متولی کار می شوند اما زمانیکه نیاز به حمایت دارد هیچکس متولی نیست و همه در این راستا شانه خالی می کنند و بافنده با انبوهی از مشکلات تنها می ماند.
در ارتباط با فرش با توجه به اینکه تولید استراتژیک کشور است و می تواند ارزآوری خوبی داشته و انتقال دهنده فرهنگ به جامعه جهانی باشد هیچگونه راهکار و برنامه مشخص نداشتیم یک بار به صنایع دستی، جهاد، بازرگانی واگذار می شود و گاهی نیز می گویند که باید خودکفا و استقلال داشته باشد اما کاری انجام نشده است.
از ابتدا تولید فرش برنامه ریزی خاصی نداشته و در کنار مابقی شغل ها بود اگر سال بارانی خوبی برای کشاورز بود در آن سال کسی به فکر بافندگی فرش نبود به خصوص در مناطق کشاورزی و زمانیکه خشکسالی است و کشاورز امیدی به زمین نداشته تولید فرش افزایش داشت.
با دامداری نیز این بحث درگیر است زمانی دامداران از ساعت فراغت خود استفاده می کردند و تولید فرش داشتند بنا بر این دستمزد مطرح نبود اما در این میان همیشه بازرگان سود کرده که فرش ها را با نرخ اندک خریداری می کند و امروز هم این روند ادامه دارد.
اما مشکل امروز این است که بافنده دیگر کشاورزی و یا دامداری ندارد و تولید کننده فرش است که باید تامین شود در حالیکه بازرگان مثل گذشته در خصوص بافنده فکر می کند.
مخارج زندگی امروز بافنده از طریق فرش تامین نمی شود به همین دلیل بازرگان نمی تواند برنامه ریزی کند و یا قرار داد با کشورهای دیگر ببندد زیرا با مشکل کمبود بافنده مواجه است.
* بنا بر این عدم برنامه ریزی صحیح در فرش دستباف باعث از بین رفتن این هنر شده است؟
سیدی: دقیقا برنامه ریزی وجود ندارد و ذنجیره بافنده، تولید کننده و فروشنده فرش دستباف با مشکل مواجه است، بازرگانان قرارداد با دستان پر نمی بندد زیرا تولید فرش با برنامه ریزی انجام نمی شود و بافنده نیز نمی داند که اگر تولید کرد خریدار وجود دارد یا خیر.
عدم برنامه ریزی لطمه شدید وارد کرده و از طرفی دولت زمانیکه می خواهد حمایت کند باید درست باشد، می خواستند به بافنده پول بدهند که در شورای ما به ارائه پول نقد به بافنده اعتراض کردیم زیرا اگر نیاز بافنده برطرف شود دیگر نمی بافد.
اعلام کردیم که تزریق این پول در بازار آشفته فرش باعث خواهد شد که فردا یکسری بدهکار فرش خواهیم داشت که در همان سال حدود 35 درصد افت تولید در فارس داشتیم و از طرفی سر رسید وام ها شده بود و همه با مشکل مواجه شده بودند.
* وضعیت فرش دستباف در خارج از کشور چگونه است؟
سیدی: چند سال قبل برنامه ای مرکز ملی فرش داشت که می خواستند در یک نمایشگاه جهانی معروف در کشور آلمان شرکت کنند که مخصوص دکوراسیون داخلی منازل بود، نظر این دوستان این بود که یکسری هنرمند را وارد این نمایشگاه کنیم تا طرح ایرانی وارد خانه اروپایی شود و زمانیکه جنس ایرانی رفت آنها منزل خود را با لوازم ایرانی هماهنگ کنند.
این فکر در مرحله اول درست است اما باید با برنامه ریزی همراه باشد نه اینکه به دنبال نتیجه گیری سریع بود، ما به این نمایشگاه بزرگ جهانی برای اولین بار رفتیم اما پس از برگشت که خواستیم برای آینده حضور در این نمایشگاه برنامه ریزی کنیم با مخالفت مواجه شدیم زیرا به اعتقاد آنها نمایشگاه جواب نداده بود.
اخوان: دولت بازاریابی کند و فرش ایران را به دست دنیا برساند، زمانیکه من تولید کننده اطمینان داشته باشم که می توانم فرش تولیدی خود را با قیمت مناسب به فروش برسانم به طور حتم مزد بافنده نیز بیشتر می شود.
امروز در بازار دنیا نیز دیگر جایگاهی برای فرش دست بافت نداریم زیرا نه توان رقابت مالی و نه توان رقابت در بحث میزان تولید برای ما مانده است.
دیده روشن: اول انقلاب صادرات فرش را قاچاق می گفتند با گذشت چند سال گروهی نشستند که در داخل بر روی فرش قیمت گذاری کنند تا معادل همان یا بیشتر ارز وارد شود.
در هند فرش بافی نبود عده ای از تولید کنندگان به هند رفتند و شروع به بافت کردند که در این میان خود هندی ها نیز از این کار استقبال کردند و امروز نیز در بازار حرف های فراوانی برای گفتن دارند.
صادر کننده نمی تواند قرارداد ببندد زیرا وضعیت مشخص نیست بافنده ها یارانه بگیر شدند و دولت پول می دهد و بافنده نیز کار نمی کند.
اخوان: باید قبول کنیم که امروز بازار فرش دست بافت در اختیار کشور هایی همچون هند، افغانستان، پاکستان، نپال و.. قرار دارد زیرا دستمزدهای اندک باعث شده نرخ فرش در کشور آنها پایین باشد و این مهم به صادرکنندگان این کشورها اجازه می دهد به راحتی قرار داد ببندند و به تعهدات خود نیز عمل کنند.
نقشه های فرش ایران وارد این کشورها شده که این وضعیت بسیار نگران کننده است.
* دولت چگونه می تواند در بازار های جهانی فرش دست بافت ایران را زنده کند؟
صدق آمیز: در مرحله اول مسئولین سیاسی کشور باید در مراودات و مذاکرات خود منافع اقتصادی و تجاری کشور را در نظر بگیرند.
امروز در خانه های ایرانی نیز طراحی اروپا است اما ما نتوانستیم یک متر فرش خود را به منازل غربیها وارد کنیم.
در این میان باید به این نکته نیز توجه داشت که در مرحله اول باید نوع نگاه به صادرات فرش دستباف را در داخل کشور تغییر دهیم و مسئولین را متقاعد کنیم که در کنار صادرات نفت و پسته از صادرات فرش هم می تواند ارز آوری برای کشور ایجاد کرد.
از طرفی اشتغال 35 هزار نفره قالی بافی است که هیچ صنعتی دیگر نداریم که این کار را انجام دهند.
دیده روشن: دولتمردان به این فکر نیستند که از موقعیت های سیاسی که ایجاد شده به نفع تولید و اشتغال استفاده کنند. در سال از برزیل چندین میلیون دلار گوشت می خریم در حالیکه می توانیم طی توافقی با این کشور آنها را مجبور کنیم که 10 درصد از این رقم را باید از ایران فرش دستبافتخریداری کنند در حالیکه بازار برزیل برای فروش فرش دستباف مناسب است.
امروز در ساختمان سازی های دنیا، طراحان ساختمانها را می سازند و حتی دکور داخلی را نیز ارائه می کنند و حتی شرکتهای ایرانی هم هستند که این طراحی را برای منازل انجام می دهد و حتی فرش داخل خانه ها را مشخص می کند اما خرید فرش را هندی ها انجام می دهند زیرا هم به موقع و خوش قیمت کار را به انجام می رسانند.
باید به این نکته نیز توجه داشت که امروز جایگزین فرش زیاد است و زیرانداز امروز از حالت سنتی خارج شده بلکه با خلاقیت و نوآوری است و تیپ خریداران نیز تغییر کرده در گذشته فرش دستباف به عنوان هنر و سرمایه استفاده می کردند اما امروز به عنوان یک زیر انداز است که باید نرخ ارزان، مناسب و به روز باشد.
باید فرش دستباف را به عنوان هنر مد نظر قرار دهیم و به جهانیان عرضه کنیم که امروز بافنده نیز خیلی نیست و هرکس این کار را انجام می دهد عشق است.
*فرش ماشینی تا چه اندازه بر وضعیت فرش دستباف تاثیر داشته است؟
دیده روشن: در سالهای دور فرش های داخل منازل پس از چند سال استفاده به عنوان فرش کله اسبی صادر می شد در حالیکه امروز به اندازه ای فرش ماشینی در منازل مورد استفاده قرار می گیرد که دیگر اثری از فرش کله اسبی برای صادرات نیست.
امروز در شیراز چند فروشگاه فرش دستباف و ماشینی وجود دارد و به همین این میزان مصرف مردم است فرش ماشینی باشد و همیچکس هم مانعی برای این کار ندارد اما باید فرهنگ سازی مناسبی وجود داشته باشد نه اینکه توسعه فرش ماشینی باعث از بین رفتن فرش دست بافت شود.
از همه این سخنان مهمتر این است که متاسفانه نقشه دستباف بر روی فرش ماشینی کار می شود که این کار باعث از دست دادن بازار داخلی و حتی صادرات شده است.
حال با این وضعیت تصمیم داریم نقشه فرش دستباف را نیز ثبت کنیم که این سخنان دیگر جای تعجب دارد.
فرش ماشینی باید نقشه خودش را داشته باشد زیرا طرح برای فرش دستباف بر گرفته از ذهن بافنده بوده و در تمام لحظه های بافت، خود بافنده می دانسته به دنبال چیست.
بازار گبه نیز در حال از دست رفتن است
در این میان آنچه که خیلی جای نگرانی و تاسف دارد این است که بازار گبه را نیز به زودی و در ادامه این روند از دست خواهیم داد.
پشم استان فارس یک مزیت برای گبه است به طور کانتینری و رنگ شده در حال صادر شدن در حالیکه می توان برای جلوگیری از این کار تعرفه صادرات مشخص شود تا توان رقابت برای این موضوع از بین برود.
نکته دیگر تولید ماشینی گبه است که با این کار تنها بازار صادراتی این هنر فارس نیز از بین خواهد رفت.
امروز ژاپن حدودا تنها خریدار فرش و گبه فارس است که به برکت ساخت فیلم گبه و یک کتاب در این خصوص به وجود آمده اما زمانیکه گبه ماشینی را توسعه دهند این بازار هم از بین خواهد رفت.
از طرفی امروز در برخی از استانهای دیگر هم تولید گبه انجام می شود در حالیکه برای تولید گبه تنها پشم موجود در استان فارس است که می تواند تولید مناسبی را به همراه داشته باشد.
*بنا بر این نه تنها برای داخل کشور بلکه برای صادرات نیز نمی شود پیش بینی درستی انجام داد؟
سیدی: باید یک سازمان متولی برای فرش داشته باشیم که توان برنامه ریزی کوتاه مدت و بلند مدت داشته باشد.
اگر قرار باشد این کار برنامه ریزی شود حدود 10 تا 15 سال زمان می خواهد بنا بر این عدم ثبات در بازار تولید و فروش فرش سدی بزرگ در جلو برنامه ریزی است.
برنامه ریزی زمانی اتفاق می افتد که متولی بداند در این مقوله وظیفه دارد و تولید و عوامل را با بازار هماهنگی می کند امروز بافنده واقعی و دلی یک نوع دیده می شود که این کار صحیح نیست.
زمانی در وزارتخانه افرادی بودند که می گفتند هزینه فرش را برای تولید خودرو قرار دهیم از کنار درآمد تولید خودرو حقوق بیکاری به بیکاران بدهند نه اینکه به قالیبافی مشغول شوند زیرا این هزینه بازخورد ندارد.
* توسعه صنعت گردشگری تا چه اندازه می تواند وضعیت فرش دست بافت را ساماندهی کند؟
حمیدی: بزرگترین مشکل امروز صنایع و کشور این است که خودمان را در تمامی موضوعات متخصص می دانیم در حالیکه باید از نظرات همه استفاده کرد.
در کشور ما آنچه که کمتر مورد توجه قرار می گیرد مدیریت است باید بازار سازی کنیم که این مهم باید مدیریت شود.
گردشگری باید مورد استفاده قرار گیرد امروز به جایی اینکه میلیونها تومان هزنیه کنیم برای شناساندن هنر بافندگان به خارج از کشور باید از حضور گردشگران خارجی در داخل استفاده شود.
باید برای جمعیت گردشگر حاضر در کشور برنامه داشته باشیم و فرش را برای آنها معرفی کنیم و از طرفی باید اینان را به عنوان یک سفیر بدانیم.
دیده روشن: در موضوع گردشگری نیز یک بحث جالب است که مسافرینی که به طرف شیراز می آید از اصفهان است که برخی از تور لیدرها فرش اصفهان را برتر نشان می دهند.
30 تا 40 درصد کمیسیون به تور لیدرها می دهند حتی در شیراز هم یکی از تور لیدرها در مغازه ای به دلیل اینکه یک فرش را حساسیت زا معرفی کرده بود باعث ایجاد درگیری شد.
از طرفی باید به مشکلات خودمان نیز توجه داشته باشیم که اگر فرشی را به گردشگر خارجی گران بفروشیم بازار را از دست می دهیم زیرا مغازه های مختلفی در خارج از کشور فرش دست بافت استان فارس را ارائه می کنند و از آنجا که نرخ و قیمت فرش در خارج از کشور تغییر نمی کند این گردشگر در زمان بازگشت به کشور خود اگر فرشی را گران خریده باشد دیگر حتی تبلیغ هم نمی کند.
به گفته مسئولین شاهد افزایش تعداد گردشگران خارجی در داخل کشورهستیم که باید از این فرصت بسیار مهم بهترین استفاده را داشته باشیم.
..........................
گفتگو: هادی فتحی
