نگاهی به تجربه‌های تازه جشنواره ۷ ساله هنرهای تجسمی فجر

خبرگزاری مهر- گروه هنر: جشنواره نوپای تجسمی فجر در هفتمین سال تولدش اتفاقات تازه ای را تجربه کرد که مهترین آنها واگذاری انتخاب آثار این دوره به انجمن های هنری و غیر رقابتی شدن جشنواره بود؛ اتفاقی که اگر چه انجمن های هنری و هنرمندان مختلف از بخش اول آن بسیار استقبال کردند اما با غیر رقابتی شدن آن چندان موافق نبودند چرا که به باور بسیاری از آنها رقابتی بودن چنین جشنواره بزرگی به ایجاد انگیزه و شور و اشتیاق در میان نسل جوان هنرمند می افزاید و این نکته بر ضرورت ارائه آثار جوانان در کنار آثار هنرمندان پیشکسوت تأکید می کند.

از سوی دیگر همه جشنواره های فجر کشورمان در زمینه سینما، تئاتر و موسیقی به شکل رقابتی برگزار می شود و همین رقابت هاست که شور و نشاط بیشتری را به جشنواره ها تزریق می کند و پای جوانان را به این رویدادها باز می کند که توجه به این نکته در جشنواره هنرهای تجسمی فجر نیز ضروری به نظر می رسد.

پوستر هفتمین جشنواره تجسمی فجر

اولین نقدها به این جشنواره در نشست خبری این دوره و با رونمایی از پوستر آن کلید خورد. پوستری که به اعتقاد برخی از هنرمندان طراح گرافیک از جمله مصطفی اسداللهی و فرزاد ادیبی در شأن جشنواره هنرهای تجسمی فجر نیست.

تقدیر از نهادها، هنرمندان شاخص  و انجمن های هنری

یکی از بخش های قابل توجه هفتمین جشنواره تجسمی فجر، تقدیر از هنرمندان شاخص، نهاد‌ها، انجمن‌ها و رویدادهای موثر در حوزه هنرهای تجسمی در مراسم اختتامیه آن است که به نوعی گزینه جایگزینی برای اعلام برگزیدگان جشنواره به نظر می رسد اما این رویداد اگر چه از اتفاقات خوب این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی فجر محسوب می شود و در جای خود قابل تقدیر است، اما نمی تواند جایگزین رقابتی بودن چنین جشنواره ای باشد.

انتشار کتاب در رشته های ۹ گانه جشنواره

از دیگر ویژگی های این دوره از جشنواره تجسمی فجر، انتشار کتاب آثار آن است که این بخش از جشنواره نیز اقدام سنجیده ای است چرا که هر رشته از جشنواره کتاب آثار مستقل خود را خواهد داشت اما با این حال این آثار نمی تواند گویای فعالیت های تازه هنرمندان رشته های مختلف در طول یک سال گذشته باشد و صرفاً امکانی برای انتشار آثاری با کیفیت خوب از استادان حرفه ای در کنار هم فراهم شده است.

 جشنواره ای با ادعای بین المللی بودن

این جشنواره که از همان اولین دوره با ادعای بین المللی بودن برگزار شد، پس از گذشت ۷ سال همچنان این عنوان را به دنبال خود یدک می کشد در حالی که در دوره های گذشته تنها در برخی از رشته ها از جمله کاریکاتور که امکان ارسال آثار به شکل اینترنتی وجود دارد، توانسته بود کپی آثار تعدادی از هنرمندان خارجی را در کنار آثار ایرانی ها روی دیوار ببرد، اما این امکان به شکل واقعی و ارائه اصل آثار هنرمندان خارجی در بخش هایی چون نقاشی، مجسمه سازی، سفال و سرامیک و ... به دلایل مشخصی از جمله بیمه آثار و حمل و نقل آنها تاکنون امکان پذیر نبوده و تا سالیان آینده نیز فراهم شدن امکان آن بعید به نظر می رسد. اما اصرار مسئولان دوره های مختلف این جشنواره به داشتن عنوان بین المللی بر پیشانی این جشنواره مبهم و نامعلوم است، به خصوص در هفتمین دوره این جشنواره که هیچ اثر خارجی در این جشنواره دیده نمی شود. البته در بخش جنبی این دوره از جشنواره، پوسترهای تعدادی از هنرمندان خارجی با موضوع «جهان عاری از خشونت» در کنار آثار هنرمندان ایرانی در فرهنگسرای نیاوران روی دیوار رفته است اما این آثار به تنهایی نمی تواند بار بین‌المللی بودن هفتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر را بر دوش خود حمل کند.

نمایشگاهی بزرگ از آثار فاخر اما قدیمی

یکی از مهمترین ویژگی های این جشنواره، ارائه آثاری با کیفیت از استادان حرفه ای در رشته های مختلف هنرهای تجسمی است که در راستای تأکید مسئولان هنری بر کیفیت بخشی و  اعتباربخشی به این جشنواره و به برکت مشارکت انجمن های هنری در انتخاب و ارائه آثار صورت گرفته است اما  از سوی دیگر بخش بسیاری از این آثار قدیمی و مربوط به سال های گذشته است که بارها به نمایش درآمده است، بنابراین دیدن دوباره آنها در قالب جشنواره ای که عنوان فجر را بر خود دارد، چندان لطفی ندارد و شاید یکی از دلایل کم رونق بودن جشنواره امسال و خالی بودن نمایشگاه از بازدیدکنندگان همین نکته باشد که این جشنواره کمتر آثار تازه ای برای دیده شدن ارائه کرده است.

اقدام دیرهنگام برای برگزاری جشنواره تجسمی فجر

با توجه به این که این جشنواره با تغییر دولت و مسئولان هنری به هفتمین دوره خود رسید و مسئولان تازه وارد نیز از شیوه برگزاری این رویداد در سال های گذشته رضایت چندانی نداشتند، از همان آغاز بر تغییر شکل و شیوه آن تأکید کرده بودند به اندازه ای که بیم آن می رفت که این جشنواره به طور کل از برنامه های مرکز هنرهای تجسمی وزارت ارشاد حذف شود بنابراین انتظار می رفت که با توجه به این حساسیت ها و تأکید بر کیفیت آثار و اعتبار بخشی این جشنواره، شاهد برنامه ریزی دقیق تر و منسجم تری برای این دوره باشیم اما ورود دیرهنگام معاونت هنری و مرکز هنرهای تجسمی برای برنامه ریزی درباره این جشنواره در نهایت منجر به برگزاری این جشنواره در حد یک نمایشگاه بزرگ از آثار فاخر اما قدیمی هنرمندان شد و ساده ترین کاری که در این مدت زمان اندک می شد انجام داد، همین شیوه بود که از انجمن ها خواسته شود تعدادی از بهترین آثار هنرمندان خود را جمع آوری کرده و به جشنواره فجر بیاورند که برخی آثار هنرمندان شاخص خود را جدا کردند و به نمایش گذاشتند و برخی آثار برتر دوسالانه هایشان را عرضه کردند ولی همیشه این تازگی آثار هنرمندان و استادان حرفه ای است که شوق بازدید از یک نمایشگاه را برای مخاطبان ایجاد می کند، همان گونه که تجربه این اشتیاق مخاطب را در افتتاح نمایشگاه های تازه از آثار استادان حرفه ای همچون آیدین آغداشلو در آخرین نمایشگاهش شاهد بودیم.

شیوه تعامل با انجمن های هنری

نکته بعدی شیوه تعامل مسئولان هنری با انجمن های هنری است که در این دوره علیرغم تلاش مرکز هنرهای تجسمی و تأکیدهای همیشگی مسئولان هنری مبنی بر واگذاری امور به انجمن های هنری، اگر چه بیشتر انجمن های هنری در جشنواره فجر مشارکت کردند اما باز هم دو انجمن هنرمندان نقاش و خوشنویسان هر کدام به دلایلی مشخص تعاملی با مرکز هنرهای تجسمی برای مشارکت در این جشنواره نداشتند.

جشنواره ای بدون هزینه و کم رونق

با نگاهی به بخش های مختلف جشنواره می توان به راز در سایه قرار گرفتن این جشنواره پی برد. جشنواره ای که برخلاف همه جشنواره های فجر، مخاطبانش برای بازدید از آثار آن نیازی به هزینه کردن و تهیه بلیت ندارند و به طور رایگان می توانند از این آثار دیدن کنند، اما با این حال شور و اشتیاق و رفت و آمد چندانی در راهروهای موسسه فرهنگی و هنری صبا در طول قریب به یک ماه برگزاری این جشنواره دیده نشد.

تلاش و حساسیت مسئولان هنری برای کیفیت بخشی به این جشنواره درخور تقدیر است اما راهکار رسیدن به این ایده آل ها کمی غیرکارشناسی و شتابزده به نظر می رسد.

بخش جنبی جشنواره

جشنواره امسال بخش های دیگری هم داشت از جمله بخش آثار هنر انقلاب و دفاع مقدس که در موزه هنرهای معاصر فلسطین برگزار شد و همچنین نمایشگاهی جنبی از آثار هنرمندان با موضوع «پیامبر مهربانی» که در خانه هنرمندان برپا شد و نمایشگاه «جهان عاری از خشونت» شامل آثار طراحان گرافیک دنیا که در فرهنگسرای نیاوران گشایش یافت و می توان از آنها به عنوان نکات مثبت در بخش جنبی این دوره از جشنواره یاد کرد.

در ادامه نظر برخی از هنرمندان را در گفتگو با خبرگزاری مهر درباره این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی فجر مرور می کنیم:

ضرورت قاعده مند شدن جشنواره

بسیاری از اهالی هنرهای تجسمی از جمله نادر قشقایی هنرمند مجسمه ساز در گفتگوهای خود با خبرگزاری مهر بر این نکته تأکید داشتند که جشنواره هنرهای تجسمی فجر نیازمند قاعده مند شدن بر اساس آیین نامه مشخص و تصویب شده ای است که در هر دوره با تغییر مدیریت ها دستخوش تغییر و تحول و اعمال سلیقه های مختلف مدیران نشود.

تقدیر از بخش هنر انقلاب و انتقاد از شتابزدگی در برگزاری جشنواره

سیدعباس میرهاشمی رییس انجمن عکاسان انقلاب ودفاع مقدس و دبیر چندین دوره از جشنواره هنرهای تجسمی فجر، ارائه آثار هنر انقلابی به عنوان بخشی از هفتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر و توجه مسئولان به مشارکت انجمن های هنری در برگزاری این رویداد را اقدام قابل تقدیری ذکر می کند اما از برگزاری شتابزده این جشنواره در فرصتی کوتاه و غیررقابتی کردن آن انتقاد دارد.

مشکلی به نام کمبود بودجه و  ارتباط آن با غیررقابتی شدن جشنواره

احسان قائمی هنرمند نگارگر نیز بر این اعتقاد است که غیررقابتی کردن هفتمین جشنواره تجسمی فجر صرفاً به دلیل کاهش هزینه ها صورت گرفته است که  این شیوه در نهایت باعث بی انگیزگی در میان هنرمندان جوان می شود.

برگزاری جشنواره به شیوه کیوریتوری با هنرمندان پیشرو

بهنام کامرانی هنرمند نقاش و استاد دانشگاه نیز معتقد است که جشنواره بین المللی هنرهای تجسمی فجر لازم است که به شیوه کیوریتوری و با حضور آثار هنرمندان پیشرو و به صورت رقابتی شامل بخش آثار مسابقه و آثار هنرمندان مدعو و پیشکسوت برگزار شود، شیوه ای که در تمام رویدادهای بزرگ دنیا از جمله ونیز وجود دارد.

جشنواره فجر نباید رقابتی باشد

اما ساعد نیک ذات هنرمند عکاس و فیلمبردار سینما نظر دیگری دارد، او با غیررقابتی شدن جشنواره تجسمی فجر موافق و معتقد است که این رویداد نباید قربانی جایزه شود تا انگیزه هنرمندان شرکت کننده به صرف گرفتن جایزه در آن نباشد. اما از سوی دیگر بر این نکته تأکید دارد که این رویداد بزرگ تجسمی باید با برنامه ریزی درازمدت و با حضور یک دبیر که حداقل برای مدت ۵ سال ثابت بماند، برگزار شود.

همه لطف جشنواره فجر به رقابتی بودن آن است

بهمن عبدی از کاریکاتوریست های پیشکسوت کشورمان نیز بر این باور است که این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی فجر اگر چه خیلی دیرهنگام برای آن برنامه ریزی شد و کمبود بودجه برای برگزاری این رویداد نیز کاملاً احساس می شد، اما به گونه ای برگزار شده است که نه سیخ بسوزد و نه کباب، یعنی هم جشنواره بالاخره برگزار شده و هم آثاری فاخر از هنرمندان روی دیوار رفته است. اما تأکید می کند که با این حال همه لطف این جشنواره ها به رقابتی بودن آن است که در این دوره وجود نداشت.

لزوم ارائه آثار تازه از هنرمندان جوان در جشنواره فجر

منصور آذری هنرمند مجسمه ساز هم بر این نکته تأکید دارد که جشنواره هنرهای تجسمی فجر با ایده های جوانان و رقابت میان آنها زیباتر می شود. او نیز بر این اعتقاد است که کمبود بودجه منجر به برگزاری این شیوه از برگزاری جشنواره شده است.

استقبال از واگذاری امور جشنواره فجر به انجمن های هنری

بهرام کلهرنیا هنرمند گرافیست و استاد دانشگاه، همراهی و مشارکت انجمن های هنری در برگزاری این جشنواره را اتفاق خوشایند و خوبی ارزیابی می کند و تأکید دارد که جشنواره فجر باید بتواند با مخاطبانش ارتباط برقرار کند و آنها را برای بازدید به این نمایشگاه ها بکشاند و اگر این اتفاق در این جشنواره رخ نداده است و نمایشگاه ها خلوت از بازدیدکننده است باید به آسیب شناسی آن پرداخت.

جشنواره غیررقابتی می ماند

مجید ملانوروزی مدیر کل هنرهای تجسمی وزارت ارشاد که افتخار واگذاری امور برگزاری این جشنواره به انجمن های هنری را با خود دارد، در پاسخ به انتقادهایی که به تغییر و تحولات هفتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر صورت گرفته است، تأکید می کند که اگر چه به نظرات هنرمندان و منتقدان درباره شکل برگزاری این جشنواره توجه خواهد شد اما این جشنواره همچنان در سالهای آتی به شکل غیر رقابتی به حیات خود ادامه خواهد داد و برای اضافه کردن آثار هنرمندان جوان با وزارت علوم رایزنی خواهد شد تا جشنواره دانشجویی هنرهای تجسمی فجر به شکل رقابتی و در کنار جشنواره اصلی هنرهای تجسمی فجر راه اندازی شود و به این ترتیب هم شاهد ارائه آثار فاخر از استادان حرفه ای در جشنواره فجر باشیم و هم بخش دانشجویی و رقابتی در کنار آن در قالب یک جشنوار مجزا به ارائه آثار هنرمندان جوان بپردازد.

در مجموع، جشنواره هنرهای تجسمی فجر که امسال ۷ سالگی خود را پشت سر گذاشت، هنوز نتوانسته رویکرد و سیاست گذاری مشخصی را به صورت مدون و درازمدت داشته باشد و در هر دوره علیرغم آن که نسبت به این موضوع مهم تأکید می شود، اما همچنان با این نقص به دوره بعدی می رسد و در هر دوره تجربه تازه ای به آن اضافه می شود.

گزارش از فاطمه حامدی خواه