از شهرتاریخی بابل تا شهر امام‌حسن مجتبی/ شهری در مسیر زوار اربعین

مجله مهر - علی رجبی: حلّه؛ شهری در شرق عراق و مرکز استان بابل که نزدیک‌ترین راه به شهرهای مذهبی کربلا، نجف و کاظمین را دارد، یکی از مهم‌ترین و تاریخی‌ترین شهرهای منطقه غرب آسیاست. وجود شهر تاریخی بابل در این منطقه، مقام رد الشمس و زیارتگاه‌های منتسب به حضرت قاسم برادر امام رضا (ع) و شریفه دختر امام حسن مجتبی (س) در کنار حوزه عملیه بزرگ شهر حلّه، این شهر را در ردیف تاثیرگذارترین شهرهای تمدن بشری قرار داده است. حله در ۶۰ کیلومتری نجف و در فاصله تقریبی ۴۵ کیلومتری از کربلا قرار دارد. در این گزارش درباره شهر حلّه بیشتر می‌خوانید:

بابل؛ شهری که تمدن بشر به آن وابسته است

شهر حلّه در اواخر قرن پنجم قمری بر روی خرابه‌های شهر تاریخی بابل ساخته شد و از همان ابتدای تاسیس شهری شیعه نشین بود که علما و فقهای بزرگی را در خود جای داد. از قرن هفتم، حوزه علمیه حلّه پررونق‌ترین مرکز علمی شیعه جهان بود و تا حدود ۳۸۸ سال بزرگترین حوزه علمیه در آن قرار داشت و پس از آن بود که مرکز اصلی حوزه عملیه به شهر نجف منتقل شد. اما اینها همه تاریخ شهر حلّه نیست. پیش از آنکه حلّه تاسیس شود این شهر به نام بابل شناخته می‌شد و قدمتی چندین هزار ساله دارد. در دوره‌های مختلف تاریخی سومریان، اکدیان، مادها و ... این شهر را به عنوان مرکز اصلی خود برگزیده بودند. طبق ادعای مطرح شده در کتب عتیق، بابل به دست نمرود تاسیس شده است. حمورابی یکی از پادشاهان بزرگ بابل بود که برای اولین بار در تاریخ بشر، قوانین شهروندی را وضع کرد. سنگ‌نوشته حمورابی که شامل ۲۸۲ ماده قانونی در باب حقوق جزا، حقوق مدنی و حقوق تجارت است هم‌اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود.

دروازه ایشتار در شهر تاریخی بابل؛ نسخه اصلی آن در آلمان نگهداری می‌شود

بابل مدت‌ها قلمرو کلدائیان نیز بود که بخت‌النصر معروف‌ترین پادشاه آن سلسله است. او دو بار به منطقه بیت‌المقدس (اورشلیم) حمله کرد و ۳ تن از پیامبران بنی‌اسرائیل (دانیال، حزقیال و عذرا) را نیز به اسارت گرفت. بخت‌النصر باغ‌های معلق بابل را برای آمیتیس همسر ایرانی‌اش ساخت. این سلسله با حمله کوروش شکست خورد و بابل به دست هخامنشیان افتاد و تا سال‌ها محل حضور ولیعهد بود. در سال ۳۳۰ قبل از میلاد دوباره ورق در شهر بابل برگشت و با شکست داریوش سوم از اسکندر مقدونی، این شهر جزئی از بزرگترین امپراتوری تاریخ شد. در دوره پس از اسکندر، بابل محل جنگ‌های داخلی شد و به مرور از جمعیت آن کاسته شد به گونه‌ای که در دوره‌های پارتیان و ساسانیان شهری خالی از سکنه بود. در دوره اسلامی این شهر رفته رفته جایگاه سابق خود را پیدا کرد و اسم آن نیز به حلّه تغییر کرد.

شهر امام حسن مجتبی (ع)

بسیاری از زائران اربعینی که از شهر مهران به نجف و کربلا می‌روند از شهر حلّه عبور می‌کنند. حتی کسانی که از استان‌های جنوبی عراق نیز به سمت کربلا می‌آیند از این شهر به سمت کربلا می‌روند و در میانه راه یکی از پررفت‌وآمدترین مسیرهای پیاده روی اربعین قرار دارد. اگر سه شهر نجف، حلّه و کربلا را به هم وصل کنید، تقریبا به یک مثلث متساوی‌الساقین می‌رسید. نجف شهر حضرت علی (ع) است و کربلا شهر امام حسین (ع). به جهت همین اتفاق جغرافیایی، از قدیم شهر حلّه را شهر امام حسن مجتبی نیز می‌دانستند.

از اوایل دهه ۵۰ میلادی، ‌آیت الله سید محسن حکیم مرجع تقلید بزرگ عراق، پیشنهاد داد تا هر شهر عراق جشنواره‌ای را برای میلاد یکی از معصومین برگزار کند. شهر حلّه نیز از همان زمان، محل برگزاری جشن میلاد امام دوم شیعیان شد. این جشنواره دو سال پیاپی و در سال‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۶۱ برگزار شد اما با مخالفت دولت کمونیستی وقت عراق برگزاری آن متوقف شد. بار دیگر و پس از سقوط صدام و خروج نیروهای آمریکایی مستقر در شهر حلّه، این جشن مردمی مجددا از سال ۲۰۱۰ به صورت سالانه برگزار می‌شود. همچنین با نظر مجلس محلی استان بابل، از همان زمان شهر حلّه به عنوان «مدینة الامام الحسن المجتبی» نیز نام گرفته است.

معجزه جابه‌جایی خورشید

مقام رد الشمس نیز در شهر حله قرار دارد؛ مکانی که یکی از معجزات حضرت امیرالمومنین علی (ع) به وقوع پیوسته و بسیاری از علمای اهل سنت همچون طحاوی، قاضی عیاض و ابن حجر عسقلانی نیز آن را نقل کرده و بر صحت آن مهر تایید زده‌اند. آن طور که نقل شده، پس از رحلت رسول خدا(ص) و در زمانیکه حضرت علی(ع) با اصحابش قصد حرکت به سمت بابل را داشتند، همراه با بعضی از اصحاب نماز خود را به جماعت خواندند. اما شماری از لشکریان که مشغول عبور دادن اسب‌های خود از رود فرات بودند، نتوانستند نماز را در وقت شرعی بخوانند و حضرت علی (ع) از خداوند خواست تا خورشید را به عقب باز گرداند تا باقی لشکریان نیز نماز خویش را در وقت شرعی بخوانند. خداوند متعال دعای او را اجابت کرد و خورشید را در افق وقت عصر ظاهر گردانید، آن هنگام که مردم از سلام نماز فارغ شدند، خورشید غروب کرد و اصحاب به تسبیح و تهلیل و تکبیر پرداخته و خداوند را برای این نعمت بزرگ شکر کردند.

مسجد و مقام رد الشمس در مرکز شهر حلّه؛ استان بابل عراق

قضیه ردالشمس ممکن است برای برخی قابل هضم نباشد و گفته شود که چگونه ممکن است این کره عظیم آسمانی از مسیر گردش خود برگردد و...؛ اما باید توجه داشت که این مسأله به صورت کرامت و اعجاز انجام گرفته و روایات فراوانی در کتب اسلامی درباره وقوع چنین اعجازی نقل شده که در حد شهرت است. کما اینکه معجزات دیگری نیز از حضرت علی(ع) نقل شده؛ مانند زنده کردن مردگان، شفا دادن بیماران، خبر دادن از غیب، سخن گفتن با حیوانات، و...

علامه امینی در کتاب الغدیر خود، نام بسیاری از علمای اهل سنت را آورده است که درباره حدیث رد الشمس کتاب مستقل نوشته یا آن را در کتاب‌های خود نقل کرده‌اند. از آن جمله می‌توان به کتابی به نام «جواز ردّ الشمس» نوشته حسین ابن علی البصریی، یا کتاب «ردّ الشمس لأمیرالمؤمنین» نوشته بوالمؤید موفّق بن أحمد و  یا کتاب «کشف اللبس عن حدیث ردّ الشمس» نوشته جلال‌الدین سیوطی اشاره کرد. آن‌طور که در تاریخ روایت شده، پدیده ماورایی ردالشمس تنها یک بار رخ نداده؛ بلکه در کتب عهد عتیق و در برخی از روایات اسلامی نیز بر این مسئله تاکید شده که ردالشمس برای سه تن از پیامبران قوم بنی اسرائیل شامل حضرت یوشع، داود و سلیمان نیز رخ داده است. همچنین در روایتی که از شیخ مفید به نقل از شخصیت‌هایی همچون ام سلمه همسر پیامبر، اسماء بنت عمیس همسر جعفر ابن ابی‌طالب و جابر ابن عبدالله انصاری نقل شده، ردالشمس به عنوان یکی از معجزات رسول اکرم اسلام (ص) نیز روایت شده است.

محل دفن امامزادگان و مشاهیر بزرگ تاریخ

شهر حلّه به جهت تاریخ بلندبالای خود محل دفن چهره‌های بسیار مهمی است. مرقد حضرت شریفه(س) دختر امام حسن مجتبی که از اسرای کاروان کربلا بود و مرقد حضرت قاسم ابن موسی الکاظم(ع) برادر امام رضا(ع) در این شهر از جایگاه ویژه ای برخوردار است. همچنین مرقد سید ابن طاووس فقیه بزرگ شیعه  نیز در شهر حلّه است.

مرقد مطهر حضرت شریفه دختر امام حسن در شهر حله عراق

خاطره تلخ حمله تروریستی در اربعین حسینی

علاوه بر همه اینها حلّه برای ایرانی‌ها یک خاطره بد نیز به همراه دارد؛ عصر پنجشنبه ۴ آذر ۱۳۹۵ و در حالیکه زائران اربعین در حال بازگشت به کشورهای خود بودند، انفجاری تروریستی در یکی از پمپ بنزین‌های شهر حله باعث شهادت جمع زیادی از زائران ایرانی، عراقی، بحرینی، پاکستانی و افغانستانی شد. در این حمله ناجوانمردانه که مسئولیت آن را داعش بر عهده گرفت، ۵۷ نفر از زائرین ایرانی اربعین که اکثریت قریب به اتفاق آنان از اهالی استان خوزستان بودند به شهادت رسیدند.