"طشت گذاری"؛ آغازی بر سوز دلها در فراق سالار شهیدان

به گزارش خبرنگار مهر در اردبیل، واقعه کربلا و بسته شدن فرات به روی امام حسین (ع) و یارانشان و ایثارگریهای سقای کربلا برای رساندن آب به تشنگان و حماسه آفرینی یارانی که با لبانی تشنه، شهد شهادت را نوشیدند، به یقین قداست و جایگاه والای آب را در فرهنگ شیعیان و به خصوص ایرانیان که از دیرباز نیز از جایگاه خاص و معنوی برخوردار بوده، عمق و وسعت بسیاری بخشیده است تا جایی که انعکاس این امر را در فرهنگ مردم و به خصوص در شکل گیری آداب و رسوم و آئینها شاهد هستیم.

رسم "طشت گذاری" یا "طشت گردانی" نیز از جمله مراسمی است که می توان بر طبق این آیینها معرفی کرد که منسوب به شهر اردبیل به طور خاص و مردم آذربایجان به طور عام است. در این آئین، طشت نماد مشک سقای کربلا، آب، رود و نماد فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد.

در اردبیل قدیم این رسم از بیست و هفتم ماه ذیحجه و با برگزاری مراسم طشت گذاری در مسجد جامع این شهر آغاز می شد و از روزهای بعد مساجد دیگر نیز به نوبت طشت گذاری و طشت گردانی می کردند. امروزه نیز این مراسم با اندک تغییراتی در چندین روز با شور و حال خاصی در اماکن مخصوص مثل حسینیه اوچدکان، مسجد جامع، مسجد اعظم و... برگزار می شود.

به این صورت که دسته هاى زنجیرزنى و سینه زنى با نوحه سرایی و نواختن طبل و شیپور و حمل علمهای عزاداری، به یاد تشنگان کربلا مشکى را پر از آب کرده و آن را به همراه طشتهایى از جنس برنز یا مس که به طور معمول بر دوش ریش سفیدان هر محله حمل مى شود، به مسجد می برند و بعد از طواف مسجد طشتها در جاى مخصوص خود قرار گرفته و با خواندن دعاى مخصوص، طشت گذارى پر از آب می شود. از آب این طشتها، بیشتر حاضران و عزاداران به عنوان تبرک و جهت برآورده شدن حاجاتشان بر می دارند.

در مواردی نیز ممکن است طشتها قبلا در خانه ای که صاحب آن نذر کرده، قرار داشته باشد که در این صورت نیز دسته های عزادار به آن خانه مراجعه کرده و پس از انجام عزاداری، طشتها را برداشته و به طرف مکان برگزاری مراسم می برند.

در فرهنگ عاشورا و در توضیح بیشتر این سنت آمده است: "مراسم طشت گذاری، "مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار می‏شود و طشتهای آب را  که رمزی از فرات می باشد در مساجد و حسینیه ‏ها می‏آورند و این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر می باشد که به روایتی آن حضرت، در روز 27 ذیحجه‏، آب مشکها را در طشتها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب‏ نمودند".

عزاداری ایام ماه محرم در اردبیل با مراسم طشت گذاری آغاز و هر روز در دو محله شهر مراسم طشت گذاری برگزار می شود. در روز اول در محلات "طوی" و "اونچی میدان"، روز دوم محله "اوچدکان" و "سرچشمه" و در آخرین روز از ماه نیز مراسم طشت گذاری در دو محله "پیرعبدالملک" و "عالی قاپو" انجام می شود.

اردبیل بیش از 600 سال در عزاداری سابقه دارد

یکی از پژوهشگران و محققان استان اردبیل در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به جایگاه ارزشمند شیعی و حسینی این استان گفت: اردبیل سهم بسزایی در اعتلا فرهنگ و تمدن شیعی و علوی کشور داشته و این شهر از جایگاه و پایگاه خاصی در تشیع و مکتب علوی برخوردار می باشد، چنانچه اردبیل بیش از 600 سال در عزاداری سابقه دارد.

بیوک جامعی با بیان اینکه مداحیها و آیینهای حسینی این شهر همواره الگوی سایر نقاط کشور بوده است، افزود: اردبیل با داشتن سه خصیصه در عزاداری خود توانسته است فرهنگ 600 ساله عزاداری خود را حفظ کند که در این میان اخلاص، داشتن نظم و نیز خود جوش بودن آیینهای محرم از جمله این خصایص است، بطوریکه آیین سنتی طشت‌ گذاری در اردبیل علاوه بر سایر شهرها امسال در مشهد نیز به اجرا گذاشته می‌شود.

وی مردم دیار آذربایجان و اردبیل را مخلصترین عزاداران به ساحت امام حسین‌ (ع) برشمرد و تصریح کرد: نظمی که در عزاداری اردبیل وجود دارد به طور مطلق در هیچ جا تعریف شده نیست و این آیینها نه تنها قابل تغییر نیستند، بلکه در طول شش قرن گذشته با کمترین تحریف دنبال شده‌اند.

تقسیم بندی محلات، مهمترین دلیل نظم و ترتیب عزاداریهای اردبیل است

مهمترین پایه نظم و ترتیب عزاداریهای اردبیل، تقسیم بندی محلات است. به این ترتیب که شهر اردبیل، از قدیم به شش محله تقسیم شده که سه محله حیدری است و سه محله نعمتی. در بین این محلات، یک محله نقش بزرگتر و یکی نقش میانه و دیگری نقش کوچکتر دارد. محلات حیدری عبارت هستند از "تابار" که برادر بزرگتر است، "اوچ دکان" برادر متوسط و "پیر عبدالملک" برادر کوچکتر. در محلات نعمتی نیز، "گازران" برادر بزرگتر است و "سرچشمه" برادر متوسط و "عالی قاپو" برادر کوچکتر. دیگر مساجد و محلات شهر به عنوان زیر شاخه ی این شش مسجد و محله طبقه بندی می شوند و هر کدام دسته عزاداری مشخص و مجزا دارند.

به این ترتیب که به جز روز اول و نهم محرم و یک روز جمعه  که ما بین این ده روز واقع می شود، هر روز دسته یکی از محلات ششگانه و شعبه هایش به بازار و خیابان می آیند و عزاداری می کنند. سابقا اختلافاتی بین محله نعمتی و حیدری وجود داشته که با بر طرف شدن این اختلافات در دهه های اخیر عزاداریها نظم بسیار منسجم یافته است.

قبل از حرکت این دسته ها برای عزاداری در بازار شهر که از اهمیت خاصی برخوردار می باشد، اول بیرق بزرگ محله در جلوی دسته به حرکت در می آید. این بیرقها بعضا بسیار قدیمی و عمر بیش از چند قرن را دارند و با دقت نگهداری شده اند. از جمله بیرق مسجد عالی قاپو که نادر شاه اهدا کرده است. پشت بیرق نیز بزرگان محله و علما با احترام و رعایت ردیف و ترتیب حرکت می کنند و بعد طبالها و دسته های سینه زن یا دسته زنجیر زنها.

زمانی که دسته یکی از محلات ششگانه حرکت کرد، پشت سرش شاخه هایش به ترتیب با همان ترکیب حرکت می کنند و از محلات بزرگ و راسته بازار می گذرند و وقتی به محله خود باز می گردند، مراسم پایان یافته و روز دیگر نوبت محله دیگر است.

مبنای طشت گذاری در اردبیل بر پایه مستندات تاریخی است

جامعی همچنین تاریخچه طشت ‌گذاری در اردبیل را یک تاریخچه غنی و بر طبق مستندات تاریخی عنوان کرد و متذکر شد: وقتی امام حسین وارد منزل چهاردهم می‌شود با شنیدن خبر شهادت مسلم ‌ابن‌ عقیل و قیص‌ ابن‌ مظهر به یاران خود دستور می‌دهند آب کافی به همراه داشته باشند که این روز مبنای طشت ‌گذاری اهالی اردبیل است.

وی با بیان اینکه طشت‌ گذاری در اردبیل در بیش از 41 مسجد شهر انجام می‌شود، خاطر نشان کرد: با تداوم این آداب و رسوم اعتقادی، در حقیقت اردبیل سنت طشت‌ گذاری با سابقه 500 ساله را حفظ کرده و آن را امروز به عنوان یک فرهنگ اصیل مستند و قابل اتکا معرفی می کند.

عضو هیئت امنای محله طوی اردبیل افزود: بعد از طشت ‌گذاری از روز دوم محرم همزمان با ورود کاروان امام حسین به دشت کربلا اهالی اردبیل در قالب محلات ششگانه عزاداری خود را به همرات شعبات خود در خیابانهای اصلی انجام می ‌دهند و در روز تاسوعا و عاشورا با شمع‌ گردانی در 41 مسجد و عزاداری در سطح شهر عشق و حرارت حسینی به اوج می‌رسد.

وی به روند تاریخی سفر امام حسین (ع) از مدینه و مکه به کربلا اشاره کرد و یاد آور شد: 460 کیلومتر مسافتی که امام حسین با خانواده خود تا کربلا طی کرد دارای حوادث گوناگونی بود که اهالی اردبیل به صورت منظم این تاریخ را با حوادث آن گرامی می ‌دارند و با به پیشواز رفتن گرامیداشت این مناسبتها، عزاداری دهه محرم را با شور و حرارت برگزار می ‌کنند.

جامعی سبقت در عزاداری را مختص اردبیل دانست و بیان داشت: در ایران عزاداری از اردبیل شروع شده است بطوریکه دستجات عزاداری محلات این شهر با وجود عظمت و شکوه لرزه بر اندام عاشقان اباعبدالله الحسین(ع) می‌اندازد.

این پژوهشگر در مورد فلسفه قیام امام حسین گفت: حرکت شتاب ‌آلود کاروان امام حسین با هدف درگیر نشدن در مسیر و حرکت کاروان، سخنرانیهای آتشین امام و نامه‌های آن حضرت به معاویه بیانگر عمق و فلسفه قیام امام حسین است که هر فردی می‌ تواند با بررسی آنها به خیلی از پرسشهای خود پاسخ بگیرد.

آیینها و آداب و رسوم مراسم طشت گذاری در روستاهای استان اردبیل

مراسم طشت گذاری در تمام روستاهای استان اردبیل نیز با نظم و ترتیب زمانی و مکانی خلل ناپذیر و البته با آداب و رسوم مخصوص هر روستا که در ظاهر شاید اختلاف بسیار اندکی با هم داشته باشند اما در محتوا یکی هستند، برگزار می شود.

در روستای "شایق" نیز که یکی از بزرگترین روستاهای تابعه شهرستان سرعین می باشد، این مراسم در نزدیکترین پنجشنبه به اوّل ماه محرم بعداز نماز ظهر و عصر، برگزار می شود.

یکی از اهالی این روستا در خصوص برگزاری مراسم طشت گذاری در این روستا و سایر روستاهای این منطقه به خبرنگار مهر گفت: یکی دو روز قبل از برگزاری مراسم طشت گذاری، طشت مورد نظر را از مسجد بر می دارند و بعد از تمیز و معطرکردن، پارچه سیاه روی آن می کشند.

اسد سیفیان اظهار داشت: در روزی که قرار است مراسم طشت گذاری برگزار شود، از بلند گوی مسجد اعلام می شود تا تمام اهالی، هیئت امنای مسجد، خادمین ،مداّح و زنجیر زنان در مسجد جامع روستای شایق حاضر شوند. پس از نوحه و روضه اهالی به صورت دسته جات منظم با برداشتن طشت عزاداری از مسجد، آن را در دو نطقه و در منزل دو نفر از قدیمیهای روستا می گردانند و با برداشتن طشت این منازل به مسجد برمی گردند.

وی با بیان اینکه این حرکت و برگشت از آیین خاصی برخوردار می باشد، افزود: دسته جات در دو ستون منظم که بیرقهای عزاداری در جلوی آن قرار دارد به حرکت درآمده و هر کدام از این ستونها با زمزمه "شابت" یا سر دسته ستون و با صدای بلند، یک ستون "حسین" و در جواب آن ستون دیگر "مظلوم" می گویند و به همین ترتیب تا خانه حاوی طشت این مسیر پیموده می شود و در آنجا با ذکر مصیبت کوتاه، طشت عزا برداشته شده و از مسیر دیگر به سوی مسجد حرکت می کنند.

وی ابراز داشت: در طول مسیر، طشت توسط اهالی بدرقه و در عزای آن طلایه داران آزادی و مردانگی، اشک ریخته و نذورات خود را پس از زیارت طشت به داخل آن می ریزند و یا بیشتر مردم نذرات قربانی خود را جلوی طشت و دسته عزادار ذبح کرده و پس از ذکر مصیبت همه رو به قبله ایستاده و دعای شفای مریضها و بیماران و بر آورده شدن حاجات نیازمندان دعای حاجت خوانده می شود.

سیفیان خاطر نشان کرد: بسیاری از مردم پس از اینکه طشت در محل اصلی خود در داخل مسجد قرار گرفت دوباره با ترتیب خاص طشت را زیارت و ضمن ادای احترام به ساحت مقدس ائمه معصومین به نوحه خوانی و زنجیر زنی می پردازند که پس از اتمام آن مراسم طشت گذاری نیز به پایان می رسد. برخی از مردم نیز دست به طشت و آب آن می زنند که به معنی بیعت با امام حسین (ع) و حمایت از عباس (ع) بوده و آب طشتها را مردم در شیشه هایی برای شفا و تبرک بر می دارند.

وی مردم روستای شایق را "حسین چی" یعنی حسینی و عاشق خاندان عصمت و طهارت عنوان کرد و یاد آور شد: در طول دهه محرم و نیز تا پایان ماه صفر سیمای روستا دگرگون شده و پرچمهای سیاه در تمام نقاط روستا بر افراشته می شود و از یک هفته مانده به اول محرم تا یک هفته بعد از پایان ماه صفر برگزاری مراسم جشن و شادی و عروسی تعطیل می شود.

با آغاز مراسم طشت گذاری در اردبیل به مانند تمام شهرهای کشورعروسیها و جشنها تعطیل و تفریحات معمولی کمتر می شود. مغازه ها و به خصوص مغازه های داخل بازار سنتی سیاه پوش و مساجد و تکایا  برای برگزاری مراسم آماده می شوند. علاوه بر روضه خوانیهای معمول در طول سال که در منازل و مساجد برگزار می شود، دهه اول محرم عزاداریهای دیگری هم دارد که این عزاداری خاص، توسط دسته های زنجیر زنی یا سینه زنی انجام می شود.