سنتهای عمیق تبدیل به هویت می‌شوند

دکتر سید محمد ثقفی در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سؤال که ما در عرصه فرهنگ‌شناسی با سه مفهوم سنت، هویت و فرهنگ روبرو هستیم. به نظر شما میان این سه مفهوم چه رابطه‌ای وجود دارد؟ گفت: بین این سه مفهوم یک لازمه عام و خاصی وجود دارد. یعنی جزو عناصر تشکیل دهنده مؤلفه‌های فرهنگ خود سنت است. سنت آن رفتارهای جاافتاده‌ای است که در میان ملتی مطرح است. اگر از این سنتها یک سنت برجسته و به صورت شاخص باشد آن به صورت هویت در می‌آید. یعنی از نظر احساس و عاطفه در شخصیت باطنی ما اثر می‌گذارد. مثلاً نوروز یک سنت است و غدیر در شیعه یک سنت است هم‌چنان‌که عید فطر در اسلام یک سنت است.

وی افزود : آداب و رسوم نوروز، رمضان، غدیر یا محرم به صورت سنتهای متداول در آمده اما برخی سنتها سنتهای معمولی هستند و زیاد در هویت ما دخالت ندارند. یکسری سنتهای عمیق هستند که آنها در احساسات، عاطفه و شخصیت روانی ما دخالت دارند. بنابراین آن سنتها به هویت تبدیل می‌شوند مثل اینکه ما ایرانی هستیم و در عین ایرانی بودنمان مسلمان هستیم . لذا در طولانی مدت این سنتها به صورت هویت درآمده‌اند. ادبیات و فرهنگ یک ملت عبارت از هویت است اما فرهنگ یک چیز ثابتی نیست بلکه سیال است. عناصر دیگری می‌توانند فرهنگ را براثر مقتضیات عوض بکنند که بعد از مشروطه ما این عناصر را از غرب و مدرنیته گرفته‌ایم. 

این استاد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد در پاسخ به این سؤال که آیا فرهنگ ایرانی اسلامی در تعارض با فرهنگ غربی است؟ گفت: فرهنگ غربی یک وقتی در بعد علمی و پیشرفت علمی و در زمینه‌های علوم طبیعی و علوم فضایی و علوم انسانی است. اینها یک موضوع تجربه‌های بشری است و تجربه‌های مفید بشری چه ما بگوییم چه نگوییم جهان‌وطنی هستند. آنها از یک جا شروع می‌شوند و به همه عالم پخش می‌شوند؛ چه ما موافق باشیم چه نباشیم به ما هم می‌رسند. اسلام می‌گوید بهترینهای ملل دیگر را بگیرید و مسلمانان صدر اسلام علوم یونانی را گرفتند و چیزهای برآن اضافه کردند و به صورت فرهنگ اسلامی درآوردند. ما همچنین بعد از مشروطه علوم مفید و مثبت غربی را گرفتیم. 

ثقفی در پاسخ به این سؤال که تا چه اندازه ما به بحثهای نظری درمورد فرهنگ، هویت و سنت نیاز داریم؟ گفت: درمورد هویت آن مفاهیم نظری در همین ادبیات ما یعنی فرهنگ منظوم و منثور ما وجود دارند؛ حافظ، مولوی، سنایی و منابع دیگر . ولی در زمینه علوم انسانی ما معارف و مثبتهای دانشمندان را می‌گیریم . من در قلمروی جامعه‌شناسی می‌گویم علوم را باید با فرهنگ و شرایط محیطی خود انطباق داد.