خاستگاههای یونانی هرمنوتیک

واژه هرمنوتیک هم به هنر توجه دارد و هم نظریه‌ای فلسفی برای فهم و تفسیر تعابیر زبانی و غیرزبانی قلمداد می گردد. اگر هرمنوتیک نظریه‌ای در باب تفسیر قلمداد شود سنت هرمنوتیکی به فلسفه یونان قدیم بر می گردد. در قرون وسطا و دوره رنسانس هم هرمنوتیک به عنوان شاخه اصلی در زمینه مطالعات مربوط به فهم انجلیل قلمداد می‌شد. بعد از آن حتی از این علم برای مطالعات فرهنگی فرهنگهای قدیم و جدید هم استفاده شد.

با ظهور رمانتیسیم آلمان و همچنین ایدئالیسم آلمان موقعیت هرمنوتیک تغییر کرد. هومنوتیک فلسفی شد و دیگر به عنوان کمک روش‌شناسانه یا دیالکتیکی برای دیگر رشته‌ها قلمداد نمی‌شد بلکه به خود شرایط امکان ارتباط نمادین می پرداخت. پرسش "چگونه بخوانیم؟" در این منظومه به پرسش " چگونه ارتباط برقرار کنیم" تعویض شد بدون این تغییر رویکرد که از سوی فردیش شلایرماخر، ویلیلم دیلتای و دیگران ادباع گشت تصور تغییری هستی‌شناسی در هرمنوتیک که در اواسط دهه 1920 با کتاب "وجود و زمان" هایدگر رخ داد غیرممکن بود.

همین سنت بود که بر شاگرد هایدگر؛ گادامر نیز تأثیر گذاشت. امروز البته هرمنوتیک صرفاً در باب ارتباط نمادین نیست و حوزه آن اساسی‌تر هم شده است و به زندگی انسانی و خود هستی بسط یافته است. هرمنوتیک در این شکل است که پژوهش در عمیقترین شرایط تعامل نمادین و فرهنگ به صورت کلی معنا می دهد. هرمنوتیک افقی انتقادی برای بسیاری از بحثهای مهیج فلسفه معاصر هم در دل بستر انگلوساکسون و هم در بستر گفتمان قاره ای را فراهم کرده است.

اصطلاح هرمنوتیک لاتین شده اصطلاح یونانی هرمنیوتیس است و از اوان قرن هجدهم به گفتمان فکری – فلسفی وارد گشته است. هرچند که همانطور که ذکر آن رفت تاریخش به فلسفه قدیم بر می گردد. این افلاطون بود که برای اشاره به فهم شهودهای دینی از این اصطلاح در پاره ای از مکالمه های خود استفاده کرد و آن را در مقابل سوفیا قرار داد. دانش دینی دانش آنچه نشان داده شده یا گفته شده است و با دانش صادق متفاوت است. ارسطو این تاویل را بسط بیشتری داد و کارش در منطق و معناشناسی را پری هرمونیاس نامید که بعداً تفسیر قلمداد شد. اما تنها با رواقیان و تأملات آنها بر تقسیر اسطوره و داستان است که ما با چیزی تحت عنوان آگاهی روش شناختی مسائل فهم متنی روبرو می شویم.

رواقیون البته هرگز نظریه ای منسجم در باب تفسیر ارائه نکردند. چنین نظریه ای صرفاً در تفکر فیلوالکسندریا یافت می شود که تأملات وی بر معنای نمادین کتاب عهد عتیق این ایده را پیشنهاد می کند که معنای لغوی یک متن ممکن است معنای عمیقتر غیرلغوی را پنهان کند. این معنا البته تنها از طریق کار تفسیری مدون عیان می شود. در حدود 150 سال بعد اوریگنز این دیدگاه را با این ادعا که  انجیل عهد قدیم سه لایه معنایی دارد و با سه لایه انسان یعنی بدن و نفس  و روح معادل است بسط داد. به نظر وی هر یکی از این لایه ها منعکس کننده مرحله پیشرفته تر فهم دینی است.

با آگوستین ما با متفکری مواجه می شویم که تأثیرش بر هرمنوتیک مدرن بجد با دیلتای، هایدگر و گادامر هم رده است. بر طبق نظر گادامر، این آگوستین است که برای اولین بار مدعای جهانشمولی در باب هرمنوتیک را ارائه می کند.این مدعا از ارتباطی که آگوستین بین زبان و تفسیر برقرار می کند ناشی می شود اما با این عقیده وی که انجیل عهد قدیم با سطوح وجودی عمیقتر خودآگاهی گره می خورد هم پیوند برقرار می کند.

کارهای توماس آکویناس که توجه بسیار هایدگر جوان را برانگیخت همچنین تأثیری بر پیشرفت هرمنوتیک جدید داشته است. با این همه هایدگر اسااساً به تصور آکویناس از وجود علاقمند بود و به صورت مستقیم به مضامین هرمنوتیکی نظیر نگارش مناسب متنهای ارسطوی جعلی توجه نداشت. آکویناس که وحدت کار نویسنده را مدنظر داشت پرسشهایی در باب اصالت این متون با مقایسه آنها با مجموعه آثار موجود ارسطو مطرح کرد و دستورالعملی فلسفی – انتقادی را ارائه نمود که بعدا به عنوان جنبه اساسی تصور شلایرماخر از تفسیر زبانی درآمد. با این همه این نکته تنها ارتباط میان فلسفه قرون وسطا و هرمونتیک جدید نبود. پیوند دیگر روشی است. تفاسیر قرون وسطایی از متون مقدس که بر سرشت مقدس خود متن بیش از  از سرشت تاریخی آن تأکید می کردد در تلاشهای گادامر در زمینه بازسازی  ارتباط هرمنوتیکی این تمثیل منعکس است.