شفافیت زبانی شرط استدلال‌ورزی موجه است

دکتر سروش دباغ در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد داشتن تفکر انتقادی و نیاز به یک زبان صریح و شفاف گفت: به نظر می رسد داشتن زبانی صریح و شفاف یکی از مؤلفه‌های زبان انتقادی است. به تعبیر مشهور کنفوسیوس برای سخن گفتن درست، از ابتلا به دو بیماری ابهام و ایهام باید جلوگیری کرد. چون برخی مواقع  ممکن است مبهم سخن بگوییم یا برخی موارد واژه‌هایی به کار ببریم که موهم معنایی دیگر باشند اما ما معنای دیگری را از آن مراد کرده باشیم.

وی افزود: به همین جهت برای ادای مقصود درست پیرامون ادعاها و بررسی ادله اقامه شده له مدعا باید زبان را  شفاف به کار بست و واژگان را در همان سیاقهایی به کاربرد که دیگران هم همان معنا را از آن واژگان مراد کنند. به همین خاطر یکی از شروط لازم نهادینه شدن تفکر انتقادی این است که زبان سلیس و شفاف باشد.

دباغ  در مورد جلوگیری از کلی‌گویی‌ها در هنگام تفکر انتقادی گفت: با خرد کردن مدعیات و دامنه مدعیات را محدود کردن می‌توان جلوی کلی‌گویی‌ها را گرفت. به تعبیری دیگر اگر ما مدعیات کلانی داشته باشیم با در دست داشتن مدعیات کلان نمی‌توان گره ای را گشود.

وی گفت: مدعیات کلان احکام کلی و کلانی صادر می‌کنند که ممکن است گره‌ای هم نگشایند. اما هنگامی که مدعیات خردتر می‌شوند دایره دخل و تصرفشان هم روشنتر است. مخاطب در ضمن می‌داند که این مدعا معطوف به چه امری است . البته همانطور که می‌دانیم مهمتر از مدعا دلیلی است که له آن مدعا اقامه می‌شود.

این عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران تصریح کرد: هرچه مدعا جزیی‌تر و روشنتر باشد دلیلی که له‌ آن اقامه می‌شود می‌تواند دلپذیرتر و ممکن‌تر باشد . هرچه مدعیات کلان‌تر باشد دلیلی هم که اقامه می‌شود چه بسا پذیرش آن دقت بیشتری بطلبد.

دباغ درپاسخ به این سؤال که آیا پالایش زبانی نقطه آغاز خوبی برای تفکر انتقادی است، گفت: تا مراد از پالایش زبانی چه باشد. من خیلی با حرکتهای رادیکال در این زمینه همدلی ندارم. اینکه بعضی‌ها می گویند چون زبان فارسی آغشته به عرفان و قوای ذوقی بوده شاید آن توانایی‌ها و قابلیتها فلسفی و تحلیلی را نداشته باشد ، موافق نیستم.