نقش برهان نظم در خداگرایی "فلو" برجسته است

به گزارش خبرنگار مهر، دومین نشست "باور به خدا" در ادامه مجموعه نشستهایی در فلسفه دین، پیش از ظهر امروز در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با سخنرانی دکتر محمد سعیدی مهر، دکتر هادی صادقی، دکتر سیدحسن حسینی، دکتر آیت الهی و دکتر قاسم پورحسن برگزار شد.

دکتر سید حسن حسینی با موضوع "خدا و آنتونی فلو" به سخنرانی پرداخت و با اشاره به زندگینامه این فیلسوف معاصر بریتانیایی گفت: فلو در یک خانواده کاملا مذهبی و مسیحی از پدری کشیش و مادری مذهبی متولد شد و آموزشهای اولیه اش را در مدارس ویژه گذراند و خودش می گوید که از15 سالگی به دلیل مواجه با شر در جهان با وقوع جنگ جهانی اعتقاد پیدا کردم که خدا وجود ندارد و از آن به بعد تا سال 2004 این مسئله را دنبال کرد و در طول این سالها سعی می کند با روشهای فلسفی مسئله عدم وجود خدا را اثبات کند.

استاد دانشگاه صنعتی شریف افزود: با حضور در دانشگاه آکسفورد و آشنایی اش با فیلسوف مشهور رایل به فلسفه کشیده می‌شود و در انجمن سقراطی فعالیتهای زیادی داشته و در همین دوران با ویتگنشتاین آشنایی پیدا می کند و می گوید:" زمانی که همه ویتگنشتاین را شارلاتان می خواندند من احساس می کردم که او حرفهای مهمی دارد" اما در عین حال ویتگنشتاین را در حوزه عمل و رفتارهای اجتماعی یک عقب مانده می داند.

وی بر فعالیتهای فلو در فلسفه اتئیستی اشاره کرد و گفت: حتی پس از اعلام روگردانی فلو از اتئیسم تردیدی نیست که آنچه او در نوشته های خود در دهه های 50 به بعد در خصوص رد و انکار الهیات، و دفاع از اتئیسم بر جای گذاشته است به عنوان مرجع و منبع مهمی در تحولات دین پژوهی قرن 20 محسوب می شود.

دکتر حسینی با بیان اینکه اتئیسم فلو به "اتئیسم نو" مشهور شد که خودش نیز از این عنوان خشنود است، افزود: اتئیسمی که فلو مطرح می کند سه لایه مختلف دارد اول ارائه استدلالهایی بر عدم وجود خدا، دوم ابطال استدلالهای متألهان و سوم مفهوم خدا یک مفهوم غیر منسجم و ناسازگار است. او می گوید تلاشهایی که قبلا منکران خدا می کردند بیشتر دایر بر این بود که استدلالهایی ارائه کنند که این مفهوم مصداق ندارد اما هیچکس به این نپرداخته که مفهوم خدا ناسازگار است.

وی "مناظره آکسفورد" را مهمترین کار فلو خواند که در تابستان 1950 اتفاق افتاد و افزود: این مناظره بارها تحت عنوان" الهیات و ابطال پذیری" چاپ شده و در این مناظره که هیر و میچل حضور دارند حرف فلو در ابطال ناپذیری گزاره های دینی روشن است و فلو به شدت بر جدایی خود از پوزیتیویستها تأکید می کند.

دکتر حسینی با اشاره به مقاله خدایان دیزروم ، تأکید کرد: فلو بر خلاف دیزروم معتقد است که هیچ ناقض و ابطالی برای گزاره های دینی وجود ندارد و از آنجایی که هیچ مبطلی برای گزاره های دینی نمی توانید تصور کنید پس زبان دین زبان بی معنایی است. تعبیر فلو این است که شما مفهومی را آنقدر قید زدید که دیگر تهی شده است.

وی افزود: فلو درباره مفهوم خدا در کتاب" خدا و فلسفه" که حدود 16 سال بعد از مناظره آکسفورد چاپ شد درباره ناسازگاری و عدم انسجام مفهوم خدا به تفصیل صحبت می کند. در اینجا می گوید زبان انسانی به هیچ عنوان –حتی تمثیلی- نمی تواند خدا را توصیف کند چون ماهیت خدا کاملا مبهم است. فلو در مورد مفهوم خدا نیز به ناسازگاری صفات و ویژگی های درونی آن با یکدیگر و همچنین با واقعیتهای بیرونی از تبیین شر می پردازد. و بحث اثبات خدا و یا اثبات عدم وجود خدا را فرع بر انسجام منطق این مفهوم می داند.او می گوید مفهوم خدا را وقتی تحلیل می کنید هم اجزا و هم ویژگی های درونی اش با هم متعارض است و هم با یکسری از واقعیتهای بیرونی-مثل شر- سازگار نیست.

وی با اشاره به اینکه فلو تمامی استدلالهای الهیات طبیعی را ناتمام می داند، افزود: هر برهانی که در الهیات طبیعی مطرح شده مورد نقد فلو قرار گرفته است که قالبا در اینجا بی دقتی می کند. فلو در دوران اتئیستی خود معتقد بود زبان دین به دلیل ابطال ناپذیری، بی معناست و هیچکدام از جوابهای هیر و میچل را در مناظره معروف خود نپذیرفت. 

دکتر حسینی با بیان اینکه در استدلال غایت شناسی، برهان نظم بسیار در دوران خداباوری فلو نقش داشته، افزود: فلو بر اصل  پیش فرض اتئیسم تأکید می کند و می گوید بر اساس این اصل ارائه استدلال بر عهده متألهان است و اتئیست ها وظیفه بررسی صحت و سقم استدلالها را دارند.

وی با اشاره به عقب نشینی فلو از برخی دیدگاههایش در دوران خداباوری، افزود: با اینکه فلو خداباور شده است اما آنچه در دوره اتئیسمی اش مطرح کرده به عنوان بخشی از اتئیسم باقی خواهد ماند.

وی با اشاره به آخرین کتاب فلو با عنوان" خدا هست"و اعلام خداباوری او در سال 2004  گفت: فلو بر استدلالی بودن خداباوری خود تأکید می کند و آن را امری فراطبیعی، معجزه و تجربه و... نمی داند. فلو به دلیل ارتباط گسترده ای که با ادیان مختلف از جمله اسلام داشت، خداباوری خود را مربوط به هیچ دینی نمی داند بلکه آن را امری طبیعی می خواند و می گوید خداباوری من به ایمان بر نمی گردد و کاملا استدلالی است.

استاد فلسفه علم دانشگاه شریف با بیان اینکه فلو برهان نظم و یافته های جدید علمی را از جمله دلایل خداباوری خود می خواند، افزود: فلو به کشفیات جدید DNA، مسئله بینگ بنگ در کشفیات جدید فیزیکی و ... در خداباوری خود تأکید می کند.

وی افزود: فلو برهان نظم را قابل قبول می داند و می گوید:" برای من دو چیز بسیار مهم است یکی ریشه های قوانین طبیعت(برهان نظم) و دیگری چگونه حیات ذی شعور شد در حالیکه می توانست غیر از آن باشد. پس نظم دهنده ای وجود دارد.

دکتر حسینی با تأکید بر اینکه فلو در دوره خداباوری خود تنها از برخی نگرشهای اتئیستی خود دست می کشد افزود: فلو در مورد ادله الهیات طبیعی استدلالهای استقرایی سوئینبرگ را می پذیرد.

وی در پایان ایرادهای وارد شده به فلو را پس از اعلام خداباوری اش بیشتر تحقیر او خواند و گفت: اینکه برخی می گویند این صحبتهای فلو به دلیل پیری و اعتراف در بستر مرگ و...است، بی انصافی است. چون حرفهایی که فلو می زند مبتنی بر یکسری از استدلالهای جایگزین همان اتئیسم است و هر دو دوره زندگی آنتونی فلو مهم است.