مهار آب ؛ رمز نجات زندگی در سیستان و بلوچستان

به گزارش خبرگزاری مهر، طراحی و اجرای عملیات آبخیزداری در روستای "مته سنگ" از توابع شهرستان نیکشهر، توانسته زندگی را به این منطقه با شیب تند 19 درجه برگرداند. حوزه ای که به عقیده معاون آبخیزداری اداره منابع طبیعی سیستان و بلوچشتان معادل 6 هزار و صد هکتار وسعت دارد.

"متسینگ" با گویش محلی، روستایی خوش آب و هوا، با پوششی از تراشه های سنگی "مته" مانند، بازمانده از دوره اول زمین شناسی، روئیده بر شرقی ترین دامنه های کوهستانی ایران واقع در شهرستان نیکشهر سیستان و بلوچستان دارای مردمی است که با تمام سختی به کار کشاورزی و باغداری مشغولند.

آنها برای تامین منابع آبی دائم دست به خلاقیت زده اند و با آب بندانهای خاکی و کوچک، آب بازمانده از رگبارهای سیل آسا اما لحظه ای آسمان را در دره های سنگی مهار کرده و در باغات خرمای خود رها کرده اند. اما این شیوه به تنهایی نتوانسته سنگلاخ سخت زمین "متسینگ" را برای تامین آب باغهای تشنه قانع کند.

یکی از اهالی روستا می گوید: هشت سال خشکسالی در سالهای گذشته تمامی باغات به جز خرما را که مقاومت زیادی در برابر بی آبی دارد از بین برد. درختهای انار و لیمو شیرین، پرتقال و ... بر اثر بی آبی خشک شدند اما با اجرای طرح آبخیز داری در این منطقه آب در اخیتار ما قرار گرفته است و برای احیای باغها امیدوار شده ایم. 

با این حال  معاون آبخیزداری اداره منابع طبیعی سیستان و بلوچستان در جمع مردم مته سنگ و خبرنگاران اعزامی به منطقه نیکشهر سیستان و بلوچستان گفت: منطقه مته سنگ از زیر حوزه های سد بزرگ " زیردان" با 460 هزار هکتار وسعت است که اعتبار این طرح و طرحهای بالا دست آن از منابع ملی و استانی و همین طور مشارکت مردم تامین شده است.

 غلام حیدر زورقی تاکید کرد: پیش از این "خوشاب" ها توسط مردم ایجاد شده بود ــ که همان عملیات سنتی آبخیز داری است و برای ایجاد و آبیاری زمینهای کشاورزی در چنین مناطقی کاربرد دارد ــ اما اکنون 235 مورد سازه در این منطقه ساخته شده که آورد سیلابی آن با دور برگشت پنج ساله، یک میلیون 880 هزار متر مکعب خواهد بود. با این حال ظرفیت این سازها دو میلیون 800 هزار متر مکعب آبگیر است.

این کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری با اشاره به اینکه این طرح از سال 79 تا 84 ادامه داشته، اضافه کرد: روستاهای پائین دست از این طرح منتفع می شوند و در حال حاضر عملیاتهای اصلاحی روی آن در حال انجام است. این طرح اعتباری معادل 672 میلیون تومان از اعتبارات ملی و 800 میلیون تومان از اعتبارات استانی را به خود اختصاص داده است. حجم ملات به کار رفته در این طرح 45 هزار و 823 متر مکعب است که باید هزار و 500 متر "خشکه چینی" را نیز به آن اضافه کرد که در مجموع 61 هزار و 158 متر مکعب سطح عملیات خاکی مته سنگ است.

در ساخت عملیات آبخیزداری روستای مته سنگ از پیمانکاران محلی استفاده شده است تا مفهوم مشارکت را معنای تازه بخشیده باشند. در این طرح با حجم وسیعی از آب باید زمینهای و اراضی شیب دار به باغ تبدل شوند و شکوه سبز به مته سنگ باز گردد.

در همین مورد دین محمد بلوچ از اهالی روستای مته سنگ و به عنوان پیمانکار محلی پروژه به خبرنگاران گفت: از سال 75 شروع به فعالیت آبخیزداری کردیم اما قبل از این، با بارش باران رگباری که در این منطقه وجود دارد هیچ آبی در دره و اطراف روستا جمع نمی شد اما با اجرای این طرح تا 60 کیلومتر پائینتر مساله آب حل شده است.

این کشاورز بلوچ با اشاره به 300 خانوار روستای مته سنگ، تاکید کرد: به غیر از روستای مته سنگ که در دامنه های کوهها قرار دارد، 40 روستا در پائین دست از آب هدایت شده این طرح استفاده می کنند که نزدیک به دو هزار و 500 نفر جمعیت دارند. پیش از این بر سر آب جنگ و جدال اتفاق می افتاد اما حالا از این دعواها خبری نیست.

همچنین مدیرکل اداره منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان در میان خبرنگاران حاضر در روستای مته سنگ گفت: استان ما پهناورترین استان ایران است. 18 میلیون و 750 هزار هکتار وسعت دارد. معادل بارندگی به طور میانگیم 110 میلی متر است و در برخی نقاط از 130 تا 60 میلی متر در نوسان است که نشانگر پراکنش و خشکالی استان است.

محمد نبی یاری اضافه کرد: یکی از بهترین راه مهار آب در مناطق بالا دست برای جلوگیری از خروج آن از کشور و یا ورود به آب دریا، استفاده از طرحهای عملیاتی آبخیزداری است تا به این وسیله به کشاورزی منطقه سامان داده شود که در بعضی موارد باعث تقویب بنه های سفره های آب زیر زمینی و کمک به جریان پایدار آب رودخانه نیز شده است.

این مقام مسئول در اداره منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان افزود: نیکشهر از شهرستانهای محروم استان و از حوزه های آبریز سد " زیردان" است که فعالیتها در این منطقه از سال 70 آغاز شده و 14 میلیارد تومان اعتبار در استان در این مورد صرف شده است.

نبی در مورد علت انجام فعالیتهای آبخیزداری بعد از ساخت سد زیردان تاکید کرد: باید این فعالیتها قبل از ساخت سد انجام شود تا با آرام کردن سیلابها، بخش عمده ای از رسوبهای تولید شده را کنترل کند و آب زلال در پشت سد جمع شود. این کار می تواند به عمر مفید سد کمک کند. عمده فعالیت آبخیزداری کنترل سیلاب و دفع رسوبات و رساندن آب مطمئن به پائین دست است.

 با این همه برخی از مردم روستاها خواهان ایجاد سدهای خاکی بوده اند که به نظر می رسیده کاربرد بهتری نداشته اند. مدیرکل اداره منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان در این مورد می گوید: با انجام مطالعات گسترده و به دلیل موقعیت کوهستانی منطقه و همین طور به دلیل شرایط جغرافیایی و اقلیمی سدهای خاکی کارایی چندانی نداشته و نمی توانسته به پیشرفت پروژه ها کمک چندانی بکند.

با این حال خبرنگاران حوزه منابع طبیعی، آبخیز داری و جنگها در طول بازدید از پروژه آبخیزداری برخی مناطق استان سیستان و بلوچستان با بازدید از طرح "پارک" (به فتح واج "ر") که به تالابی سر سبز شبیه بود، با وسعتی معادل 25 هزار هکتار و طول 12 کیلومتر، جان تازه ای گرفتند.

این طرح بندی خاکی در 15 کیلومتری چابهار و با فاصله ای دو کیلومتری از آبهای آزاد قرار دارد و حوزه ای میانی به حساب می آید که کارش پخش و مدیریت سیلاب و مهار آن در دشتهای مجاور است. ظرفیت آبگیری این بند خاکی 9 میلیون متر مکعب و قدرت تخلیه 82 متر مکعب در ثانیه و ارتفاعی بین 5/4 تا 5 متر نتفاوت است.

همچنین منطقه بحرانی "وشنام" از دیگر پروژه های مورد بازدید خبرنگاران بود که منطقه بحرانی در تولید گرد و غبار است و سرعت حرکت غبار در منطقه بسیار بالا بوده اما با کاشت درختان بومی و جنگلکاری مناسبی که صورت گرفته بخش عظیمی از گرد و خاک این منطقه مهار شده است.