آسیای میانه سرزمین پهناوری در قاره آسیا است که در گذشته ای نه چندان دور جز امپراطوری شوروی بوده است. ازبکستان، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان، و قرقیزستان را می توان مناطق مورد تائید همگان برای تعیین مرزها و حدود این سرزمین دانست.
امروزه آسیای میانه و روسیه که در واقع قلمرو شوروی است را می توان از مناطق بسیار مهم و تاثیر گذار در مناسبات و رقابتهای سیاسی بین المللی بشمار آورد. این منطقه همه ساله با رویدادهای مهم و منحصر بفردی روبروست و یکی از مناطقی است که برخی از بزرگترین تحولات جهان در آن رخ می دهد و سال گذشته نیز از این قاعده مستثنی نبود.
تحولات کلی این منطقه را می توان در دو حوزه روسیه و اقمار جنوبی مورد ارزیابی قرار داد.
1) حوزه روسیه
با وجود فروپاشی شوروی در دهه نود اما همچنان روسیه به عنوان جانشین آن یک ابرقدرت و یکی از مهمترین بازیگران در صحنه بین المللی و سیاست جهانی است. این کشور همچنان به عنوان یک قطب نظامی، سیاسی و انرژی بحساب می آید و این مسائل سبب گردیده است تا در آغاز قرن بیست و یکم سران کرملین بار دیگر در صدد احیای قدرت امپراطوری بر آیند.
راهیابی باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا به کاخ سفید تاثیر مستقیم در رویکردهای سیاسی، و نظامی روسیه داشت و این مسئله دو تحول مهم را در این رابطه پدید آورد.
اعلام جهان عاری از تسلیحات هسته ای از سوی اوباما که در سخنرانی تاریخی خود در پراگ صورت گرفت در واقع خطاب مستقیم این سخنرانی روسیه بود. این درخواست در کنار تلاش دو کشور برای امضای پیمان جایگزین سلاح های تهاجمی (استارت1) زمینه هایی را در همگرایی دو طرف پدید آورد، اما عدم اعلام موضع قطعی و شفاف از سوی آمریکا در رابطه با استقرار سامانه دفاع موشکی در اروپا دو کشور را در مرحله ای از یک تعامل و در عین حال پارادوکس بزرگ قرار داده است.
موضوع مهم در این مرحله عدم اطمینان طرفین نسبت به همدیگر بویژه طرف روسیه نسبت به غرب است. روس ها بر این باورند که میل اوباما برای برداشتن گامی به این مهمی در حوزه خلع سلاح با چند مشکل روبروست؛ نخست صداقت در این وعده از مواردی است که باید مورد تائید قرار گیرد. دوم اینکه امکان عملی شدن این موضوع به دلیل مخالفت های داخلی و خارجی بسیار دشوار و تا حدودی غیر ممکن است.
درعین حال این نکته را باید عنوان کرد که اظهارات مقام های روسیه مبنی بر تصمیم کرملین برای امضای پیمان کاهش تسلیحات تهاجمی جایگزین استارت بدون ارتباط دادن آن با سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپا، کمی این اختلافات و بدگمانی ها را تسهیل و شکاف های اختلاف دو طرف را برای حل موارد اساسی کاهش داده است. لذا به همین دلیل با وجود اصرار آمریکا برای استقرار سامانه موشکی در رومانی پس از انصراف ضمنی از استقرار آنها در دو کشور لهستان و جمهوری چک، "سرگئی لاوروف" و "هیلاری کلینتون" وزرای خارجه دو کشور در یک گفتگوی تلفنی درباره نشست آتی مذاکرات سازش در 19 مارس (28 اسفند) توافق کردند.
* روسیه و رژیم اسرائیل
یکی از مسائل مهم در سال گذشته توقعاتی بوده است که تل آویو از کرملین در حوزه روابط دو جانبه و چند جانبه داشت و در برخی موارد این توقعات بحدی بود که مردان کرملین را ناخرسند می کرد.
رژیم صهیونیستی در سال گذشته در تلاش بود تا روسیه را در دو حوزه همکاری با ایران یعنی؛ همکاری های هسته ای این کشور با تهران و برنامه آن برای فروش تسلیحات موشکی بویژه فروش موشک های اس 300 تحت فشار قرار دهد، اما تلاش های تل آیو که با سفرهای متعهد مقام های این کشور به مسکو و حتی سفر مقام های روسیه به تل آویو همراه بود هرگز نتوانست در این موضوع که مسکو آن را دخالت در تصمیم گیری های خود می دانست تاثیر بگذارد.
2) حوزه آسیای میانه
آسیای میانه نیز یکی دیگر از حوزه های تاثیر گذار در روابط بین المللی و پیرامونی در سال گذشته در کنار روسیه بوده است.
این منطقه در سال گذشته آبستن تحولات مهمی بود. این بخش از جهان به لحاظ موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی و رقابت قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای در آن در یکی دو دهه گذشته از مناطق تاثیر گذار و از فاکتورهای مهم در روابط بین الملل بوده است.
توسعه سازمان پیمان آتلانتیک شمالی به شرق و تلاش های آمریکا برای ایجاد پایگاههایی برای حضور در منطقه از مهمترین مسائل تنش زا در آسیای مرکزی بوده است.
1-2) توسعه ناتو به شرق
گرچه به قدرت رسیدن اوباما در آمریکا برخی از تنش ها بین آمریکا و روسیه را کاهش داد اما در عوض پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) همچنان در سال گذشته در تلاش بود تا حوزه نفوذ خود را به شرق توسعه دهد.
این پیمان بر آن است تا با به عضویت در آوردن گرجستان در آسیای میانه و اوکراین از کشورهای حوزه سابق شوروی، این نفوذ را عملی سازد اما روسیه که با تفلیس اختلافات اساسی بویژه در ارتباط با اوستیای جنوبی دارد هرگونه پیشنهاد و همکاری نظامی با این کشور را به عنوان تهدیدی برای خود تلقی می کند.
گرچه این نگرانی روسیه در باره اوکراین با روی کار آمدن ویکتور یانوکوویچ و اعلام عدم تمایل این کشور برای پیوستن به ناتو و اتخاذ یک استراتژی بی طرفانه از بین رفته اما این نگرانی هممچنان در باره گرجستان وجود دارد و در سال گذشته همچنان بر روابط مسکو - تفلیس سایه افکنده بود و در برخی موارد سبب رد و بدل شدند الفاظ تند و جنگ لفظی بین دو طرف بود.
2-2) چشم داشت به منطقه به عنوان کریدور آمریکایی
یکی از برنامه های آمریکا در آسیای میانه نگاه به کشورهای این منطقه به عنوان میزبانان پایگاههای آمریکا و همچنین کریدور انتقال کمک های آمریکایی به افغانستان برای پشتیبانی از نیروهای این کشور در افغانستان بوده است.
گرچه آمریکا در انتقال کمک های خود به افغانستان پس از ناامنی شدن کریدور جنوب در پاکستان از این مسیر موفقیتهایی داشته و با روسیه در این زمینه به توافق رسیده، اما همین توافق با روسیه، بهانه های آمریکا برای کسب موافقت دولتهای منطقه به منظور تاسیس پایگاه نظامی را از بین برده و دیگر علی رغم تلاش های واشنگتن، این کشور نتوانست هیچکدام از این کشورها بویژه ازبکستان را به تاسیس یک پایگاه نظامی در خاکش قانع کند.
-----------------------------
نگارش: حسین امیری
نظر شما