به گزارش خبرنگار اجتماعی مهر، پس از گذشت قرنهای متوالی از آیین و رسم دیرینه چهارشنبه پایان سال در ایران، چند سالی است که ماهیت برگزاری این آیین باستانی تغییر یافته، تغییری که چهارشنبه پایان سال را به یک چالش اجتماعی تبدیل کرده است. گروه اجتماعی خبرگزاری مهر در آستانه فرا رسیدن عید نوروز و برگزاری آیین چهارشنبه پایان سال نشستی تحلیلی و تخصصی برای کالبد شکافی این سنت دیرینه با حضور کارشناسان برگزار کرد که مشروح این نشست را ادامه می خوانید.
قرار بود در این نشست دکتر اصغر مهاجری جامعه شناس و استاد دانشگاه امام حسین(ع)، سیدعلی محمد موسوی نماینده مردم مبارکه و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی و سردار بهمن کارگر معاون اجتماعی نیروی انتظامی شرکت کنند اما به دلیل عدم حضور سردار کارگر که البته عذر وی نیز موجه بود این نشست با حضور یک جامعه شناس و یک قانونگذار برگزار شد.
این نشست در دو موضوع نشاط در جامعه از دیدگاه اسلام و راهکارهای تخلیه غم و شادی در جامعه ایرانی و همچنین " آیین چهارشنبه پایان سال " در ایران باستان به بحث و تبادل نظر گذاشته شد.
شادی و نشاط لازمه دین مبین اسلام است
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس با بیان اینکه اسلام دین کاملی است و اگر هر یک از ابعاد آن را جدا کنیم معنا و مفهوم خود را از دست می دهد گفت: بحث شادی و نشاط لازمه دین مبین اسلام است چرا که در دین اسلام به وحدت، مودت و محبت و شادمانی تاکید شده است. اکنون موضوع شادمانی و سرور بیشتر در ایام و مناسبتهای مذهبی و میلاد ائمه اطهار آن هم در مکان و فضاهای خاصی انجام می شود ولی اینکه یک نوجوان یا جوان بخواهد در مکان یا روزی خارج از اعیاد ملی و مذهبی انرژی و شادی خود را تخلیه کند بحث دیگری است زیرا مکانهایی مانند مسجد، حسینیه، تکیه و... جایی برای سوت زدن، کف زدن و خالی کردن نشاط جوانی نیست.
وی افزود: به گفته روانشناسان کودک در کودکی، جوان در جوانی، نوجوان در نوجوانی و بزرگسالان نیز در سنین میانسالی به نحوی باید شادی و نشاط درونی خود را بروز دهد ضمن اینکه من نیز منکر این موضوع نیستم ولی اینکه چگونه و چه روش و راهکاری لازم است باید کارشناسانه به این موضوع نگاه کرد.
تخلیه غم و شادی گروهی باشد
دکتر مهاجری استاد دانشگاه امام حسین(ع) در ادامه افزود: یکی از موضوعاتی که در جامعه ایرانی به خصوص در دهه های اخیر باید به صورت جدی به آن توجه می شد جامعه بانشاط و امیدوار است که متاسفانه از آن غفلت شده است. بنده به عنوان یک جامعه شناس که در این خصوص تحقیق کرده ام می گویم که این جملات مبانی نظری دارد و متاسفانه جامعه هنوز احساس نکرده که به این واژه ها بدهکار است.
در جامعه ایرانی به اندازه ورود شادیها خروجی شادی نداریم
به گفته مهاجری در جامعه ایرانی به اندازه ورود شادیها خروجی شادی نداریم. برخلاف این ما به اندازه ورودی تراژدیک غمها خروجی بسیار تمرین شده ای داریم. البته منظور از خروجیها، خروجیهای جمعی است چرا که خروجیهای فردی کاملا آسیب شناسانه است که نمونه بارز آن آسیبهای شب "چهارشنبه سوری" است. دلیل آن هم این است که در ایران افراد شیوه ها، راهکارها و روشهای دسته جمعی شادی کردن را بلد نیستند و به طور کلی ما جامعه پذیری شادی و نشاط نداریم.
این استاد دانشگاه در ادامه بیان داشت: زمانی که غم وارد جامعه می شود جامعه سپهر روانی غم را به همراه می کشد. به عنوان مثال، وقتی شخصی فوت می کند افراد محل، اقوام و... به صورت دسته جمعی غم را به همراه کشیده و به صورت دسته جمعی در روز تشیع جنازه، ختم مرحوم، هفت و چهلم وی شرکت می کنند. در واقع، این مراسم بسیار دقیق و ظریف تعریف شده است. ولی در بحث شادی که بسیار فراوان هم وارد جامعه می شود چون دسته جمعی قادر به خارج کردن آن نیستیم این شادی دفع نشده تبدیل به پتانسیلی می شود که کارکرد آن به صورت فردی محقق می شود و یا به صورت جمعی لذا چون تربیت نشده فایده مندی اجتماعی ندارد و گاها موجب آسیب اجتماعی می شود.
مهاجری تصریح کرد: ما چون تمرینی برای خالی کردن شادیهای موجود نداریم این شادیها به عنوان انرژیهای نهفته در دل جامعه می مانند. به عنوان مثال زمانی که یکی از شیرین ترین لحظات ایرانیان در ملبورن استرالیا اتفاق افتاد چون راه تخلیه شادی را بلد نبودیم مشکلات و بهم ریختگیهای اجتماعی زیادی به وجود آمد.
ضرورت پیاده سازی مهندسی فرهنگ از سوی سکانداران فرهنگ
به گفته این جامعه شناس اولین اقدام در راه رسیدن به جامعه ای بانشاط تدوین و اجرای مهندسی فرهنگ در جامعه است تا بتوانیم با مدیریت فرهنگی شادی و نشاط را در جامعه مدیریت کنیم که البته این اتفاق در جامعه ما نمی افتد. در واقع سکانداران و برنامه ریزان فرهنگی قادر به باور، پژوهش و برنامه ریزی فرهنگ نشاط و شادی در جامعه نشدند.
مهاجری تاکید کرد: با توجه به تکرار مکرر مهندسی فرهنگی و رشد نشاط در جامعه توسط رهبر معظم انقلاب و با وجود بی تدبیری مدیران اکنون ما در جامعه ایرانی نیازمند سیستم خبره آگاه بخش مدیریت نشاط در جامعه هستیم و دنیا منتظر چنین طراحی از سوی ماست. اگر بتوانیم این سیستم را مدیریت کنیم مطمئن باشید پوشش، ورزش، سیاست و همه چیزمان نمره یک خواهد گرفت.
وی افزود: من بارها به نماینگان مجلس به خصوص اعضای کمیسیون فرهنگی پیشنهاد داده ام که از صاحبنظران و کارشناسان امر استفاده کنید تا با تصویب قانونی که هیچگونه مبانی نظری در آن نداریم جامعه را دچار افسردگی نکنیم، ولی به این پیشنهادها توجهی نشده است، چرا که نمایندگان واقعا درگیرند و وقتی برای فکر کردن و نظریه پردازی در امور فرهنگی ندارند و اکنون دیوار بلندی میان دانشگاه و مجلس ایجاد شده است.
اسلام صد در صد طرفدار شادی فردی و اجتماعی است
اما موسوی در ادامه با استناد به اینکه اسلام نخست در مورد شادی و نشاط در جامعه به فرد توجه کرده و بعد وارد جامعه شده است گفت: نمی توانیم بگوییم اسلام فردگرا یا جمعگرا است که به فرموده شهید مطهری اسلام هر دوگراست. ولی وقتی که وارد بحث جنسیت می شویم با محدودیهایی روبرو هستیم. به عنوان مثال، در مقوله چهارشنبه پایان سال در جامعه اسلامی محدودیتهایی برای دختران و حتی پسران وجود دارد که اگر این محدودیتها را برداریم کاملا جامعه غربگرا می شود. اسلام منکر شادی نیست چرا که در احادیث و قرآن بارها مسلمانان به گشاده رویی دعوت شده اند و از افراد عبوس به عنوان دشمن خدا نام برده شده است.
وی ادامه داد: امام علی(ع) هم فرموده اند وقتی مسلمانی وارد جامعه می شود باید شادی را وارد جامعه کند. از قدیم تا کنون شادیهای ما فقط در موالید ائمه و عروسیها بوده، آن هم همراه با محدودیتهایی تا مردم بتوانند راحت تر شادیهای خود را بروز دهند. اگر می بینید شادمانی در ایران به نسبت کشورهای دیگر کمتر است باید بگویم این شادمانی دسته جمعی زن و مرد که در برخی کشورها مرسوم است جزو رسوم و دین ما نیست. ضمن اینکه اسلام صد درصد طرفدار شادی فردی و اجتماعی است ولی باید موارد شرعی و عرفی جامعه رعایت شود.
شکل امروزی "چهارشنبه سوری" ابدا با آیین اصلی آن منطبق نیست
اما مهاجری مراسم و آئین "چهارشنبه سوری" را زائیده یک اندیشه دینی دانسته و می گوید: به جرات می توان گفت یکی از سنتها و آیینهای منحصر به فرد جهانی آیینهای نوروزی ایران است که هنوز پویا است و با دین پویای اسلام هم سازگاری دارد. ولی شکلی که امروزه به عنوان برگزاری آئین چهارشنبه سوری روی می دهد ابدا با آیین اصلی این سنت منطبق نیست.
به گفته این جامعه شناس یکی از دلایل این انحطاط آینی و تغییر روش در برگزاری سنت چهارشنبه سوری آگاهی نداشتن از اصل سنت و فراموش کردن آن است. آئینی که منطبق با اسلام بوده و در آن جنسیت محو می شود امروزه به نوعی "وحشیگری" و "ناامنی" تبدیل شده است.
جوانان با وجود ظرفیت و انرژی بیشتر مصرفگراتر شده اند
وی در ادامه می افزاید: اینکه چرا به سمت این آیین نرفته ایم تنها یک دلیل دارد و آن هم غفلت نسبت به آئین پویای نوروز است. قبل از ورود به این موضوع باید بگویم که امروزه شناختمان به جوان ضعیف تر از آن چیزی است که فکر می کنیم. "جبران خلیل جبران" به نقل از امام علی(ع) در کتاب "محمد پیامبر(ص)" می گوید: جوان پویاست و باید آنان را در کمانی گذاشته و به آینده پرتاب کنید، اگر مثل شما نیستند نباید آنان را مثل خود کنید بلکه باید خود را مانند جوان کنیم چرا که آنها پویاتر از ما هستند. اما امروز می بینیم بی توجهی به نسل جوان موجب شده سن جوانی افزایش یابد به طوری که اکنون جوانان با وجود ظرفیتها و انرژی بیشتری مصرفگراتر شده اند.
مهاجری با بیان اینکه در چند سال گذشته به همراه گروهی از کارشناسان به دولت پیشنهاد دادیم که آیینهای نوروزی مانند "چهارشنبه سوری" توسط مدیریت شهری سازماندهی و فرهنگسازی شده و در قالب خانواده محوری برگزار شود بیان داشت: متاسفانه هیچگونه اقدام عملی در این زمینه صورت نگرفت و جالب اینجاست که در همان سال به علت سفر کاری که به استانبول داشتم دیدم که همان طرح و پیشنهاد کارشناسانه اجرا می شود. آنچه که من در استانبول دیدم به این شکل بود که در شب چهارشنبه پایان سال از بالاترین مقام شهری، استادان دانشگاه، خانواده ها و عموم مردم زیباترین لباسهای خود را برتن کرده و در یک رفتار قائده مند شده در مرکز شهر در کنار هم حاضر شده و این آیین را به همراه توزیع نذورات بین مردم اجرا می کردند. در واقع تمامی این هیجانها که اکنون برای ما دردسرساز شده بدون سر و صدا، شکستن و مخلوط شدن در بستر مناسبی تخلیه می شد این در حالی است که مردم ترکیه تقید کمتری نسبت به ما در دین و شریعت دارند.
روش درست و سنتی آیین چهارشنبه پایان سال در روستاها اجرا می شود
این استاد دانشگاه در ادامه به برگزاری آیین چهارشنبه پایان سال در روستاهای کشور اشاره کرد و افزود: اگر شب چهارشنبه سوری سری به روستاهای کشور بزنیم می توانیم روش درست و سنتی اجرای این آیین را مشاهده کنیم که نشان از پایبندی به آداب کهن آن دارد.
این جامعه شناس گفت: در حالی که جامعه رو به شهری شدن و پیشرفت می رود آیینها، مدرن، شهری و الگو سازی نشده اند و امروز شاهد آیینی من درآوردی در شهرهای بزرگ کشور هستیم.
مهاجری در ادامه در خصوص اهمیت "چهارشنبه سوری" در ایران باستان و فلسفه وجودی این آیین گفت: آیینها به صورت زنجیروار ورودی و خروجی دارند. در آیین نوروز باستان ورود به نوروز از چهارشنبه آخر سال یعنی خروج از سرمای زمستان آغاز می شده و نمادی مشخص داشته است، همانند المپیک که نمادش آتش است و "چهارشنبه سوری" نیز در قالب نمادی که همراه با گرمای آتش تعریف شده به عنوان پایان سال و ورود به فصل بهار محسوب میشده است، همانطور که نوروز نیز با سیزده به در و پیوستن به طبیعت به اتمام می رسد.
سوء استفاده دشمنان ایران از چهارشنبه پایان سال
عضو کمیسون اجتماعی مجلس در ادامه این نشست با تاکید براینکه که در کشور ما اتفاق بزرگی به نام انقلاب اسلامی رخ داده و از اولین روز پیروزی تمام دشمنان اسلام و ایران شروع به برنامه ریزی برای ریشه کن کردن انقلاب کرده اند، ادامه داد: یکی از این شیطنتها ورود به سنت چهارشنبه سوری است. در اینکه ریشه اولیه "چهارشنبه سوری" از دین زرتشت و اعتقاد به گرمابخشی آتش در زندگی انسان همزمان با ورود به سال جدید بوده شکی نیست. ولی اینکه بعد از ورود دین اسلام به ایران، این آیین مبتنی بر قواعد اسلامی برگزار می شده چنین سندی نداریم.
موسوی افزود: متاسفانه این سنت دیرینه و کهن برای برخی تبدیل به فرصتی برای بروز بعضی نابهنجاریهای اجتماعی و سیاسی شده است. در واقع فرصتی شده برای گذراندن اوقات فراقت جوانان تا هیجانات یکساله خود را به هر شکل و قیمتی تخلیه کنند در حالی که این اعمال و اهداف در دین زرتشت نبوده است. در آیین قدیم خانواده ها آتش را بر روی بامها روشن می کردند در حالی که امروز در کف خیابان همراه با ترقه و مواد منفجره برگزار می شود.
به گفته موسوی اسلام به هیچ عنوان حق اذیت و آزار دیگران را در هیچ سنت و برنامه ای نداده است. حتی صدای اذان مسجد هم نباید باعث آزار کسی شود چه رسد به ترقه و فشفشه چهارشنبه سوری. اگر این موارد رعایت شود اسلام هم با شادی و سرور منافاتی ندارد.
دولت بدهی سنگینی به خانواده ها دارد
مهاجری در ادامه این بحث گفت: اگر با سه اصل موافق باشیم که چهارشنبه سوری یک سنت دیرینه ایرانیان مبتنی با مذهب است، دوم اینکه با اسلامی پویا و شاد منافاتی ندارد و سوم اینکه در این الگوهای رفتاری چهارشنبه پایان سال در صورت اجرای دقیق و اصلاح سنت مفید فایده خواهد بود باید پرسید چه عاملی باعث شده این سنت آیینی دستخوش تغییراتی شود که دیگر قابل دفاع نباشد؟ به اعتقاد بنده جوان مقصر نیست بلکه جامعه باید پاسخگو باشد که چرا مطالعه ای دقیق در این مورد انجام نداده تا سنتهای کهن با الگوهای کنونی اجتماع متناسب شود.مقام معظم رهبری می فرمایند تمامی برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت باید خانواده محور باشد. در حالی که امروز اروپا و امریکای خانواده گریزان برگشته و مسائلش را با خانواده حل می کند و این همان بدهی سنگین دولت به خانواده است.
خانواده نماینده ای برای احقاق مطالبات خود ندارد
این جامعه شناس بیان داشت: در حالی است که اصناف، ورزشکاران، مردم و ... نماینده ای دارند ولی خانواده در متن نظام نماینده ای ندارد تا بتواند مطالباتش را از دولت بگیرد. یکی از بدهیهای دولتها پس از انقلاب در بحث چهارشنبه پایان سال است. دولت در این خصوص نه مطالعه می کند و نه راهکاری عملی ارائه کرده است، البته در اینجا دولت به مفهوم تمام نهادهای دولتی و غیردولتی مرتبط با جامعه است.
مهاجری افزود: روانشناسان معتقدند اگر می خواهی چاقویی را از دست کودکی بگیری باید چیز دیگر و بهتری به او بدهی، به راستی ما به ازای گرفتن ترقه و فشفشه چه چیزی به جوان در شب چهارشنبه پایان سال داده ایم. حال آنکه امروزه بسیاری از جوانان با الگوپذیری و تهیه محصولات غربی بدون آموزش و تربیت درست برای خود الگوسازی می کنند. به اعتقاد من جامعه شناس، باید تمامی ارکان جامعه از خانواده تا منبریهای مساجد، دانشگاهها، مدارس حتی حوزه فقاهت و مسئولان کشوری نسبت به تربیت جوان پاسخگو باشند. به باور من وظیفه دولت و مجلس تخصیص بودجه و مکلف کردن سازمانها برای تحقیق و پژوهش در زمینه خواسته های جوانان است.
موسوی: اعتقادی به چهارشنبه سوری ندارم
اما موسوی در ادامه و در پاسخ به اظهارت مهاجری اینطور پاسخ داد: بنده هیچگونه اعتقادی به چهارشنبه سوری نداشته و اصلا آن را قبول ندارم. البته در بحث نوروز قضیه فرق دارد چرا که در این آیین چندین کار خوب انجام می شود. مثلا نظافت خانه ها، خرید لباس نو، کمک به همنوعان، صله رحم و... و در این رابطه از امام صادق ( ع) هم حدیث داریم ولی در مقوله "چهارشنبه سوری" نه حدیثی داریم ، نه سفارشی شده و نه کار خاصی انجام می شود و انجام این آیین نوعی توهین به اسلام است چرا که دین ما دین خرافه ای نیست.
وی افزود: فرهنگ دینی ما بسته نیست و شاید هم فرهنگ کشورهای دیگر وارد فرهنگ ما بشود. گاهی اوقات یک فرهنگ را می پذیریم و گاهی نمی پذیریم اما تا کنون این مراسم در هیچ قالبی پذیرفته نشده است. با این همه اگر عده ای بخواهند آیین "چهارشنبه سوری" را در چهارچوب اصولی برگزار کنند مشکلی نداریم. در واقع اگر کسی با عنوان آداب و رسوم می خواهد مراسمی را برگزار کند در مکانی مناسب با هماهنگی نظام آن را انجام دهد.
موسوی با بیان اینکه افرادی که می خواهند این مراسم را اجرا کنند می توانند همراه با خانواده در خانه، محله یا مکانهایی که از قبل تعیین شده آن را برگزار کنند تصریح کرد: اما اگر افرادی به بهانه "چهارشنبه سوری" بخواهند برای مردم ایجاد آزار و اذیت کنند به شدت با آنها برخورد می شود.
در این نشست تخصصی که بیش از سه ساعت به طول انجامید در نهایت آقایان موسوی و مهاجری بر این نکته اتفاق نظر داشتند که برای رهایی از چالش امروزی که در برگزاری مراسم چهارشنبه پایان سال با آن مواجه هستیم تنها فرهنگسازی از طریق خانواده ها و فراهم کردن مکانی مناسب برای برگزاری این آیین در گام نخست لازم و ضروری است.
نظر شما