دوست دارم با بیضایی کار کنم/ زندگی عاشقانه‌‌ای با فیلمبرداری دارم

در بخش اول گفتگوی مشروح  با علیرضا زرین‌دست درباره جایگاه فیلمبرداران نسل قدیم و جدید سینمای ایران صحبت کردیم. در بخش دوم این گفتگو با این فیلمبردار باسابقه درباره معیارهای انتخاب یک فیلم و شکل همکاری‌اش با کارگردانها و موقعیت حرفه‌ای‌اش در سینمای ایران حرف زدیم..

* خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ و هنر: فیلمنامه برای شما از کارگردان مهمتر است؟

- علیرضا زرین دست:  فیلمنامه همانقدر مهم است که خود کارگردان اهمیت دارد. چون فیلمنامه باید دارای  ویژگی‌هایی باشد که بتواند انگیزه‌ای را در شما به وجود آورد و با هر سکانسی که جلو می‌روید بیشتر به آن فیلم احساس تعلق ‌کنید. این مسایل همه به ذات فیلمنامه باز می‌گردد. کارگردان نیز باید به همان اندازه که من به او انگیزه می‌دهم بتواند به من انگیزه دهد و پنجره‌های حسی من را باز و بسته و من را ترغیب به انجام دادن اثری ماندگار کند.

*  شما در دهه 60 با فیلمسازانی چون عیاری، مخملباف، سجادی، فرهنگ و ... کار کردید که بعدها به فیلمسازان شاخص تبدیل شدند. آن زمان هم این مسئله مدنظرتان بود؟

-  نه آن زمان فیلمنامه‌های آنها بود که روی من تاثیر گذاشت. با خودم می‌گفتم کسی که قادر است فیلمنامه به این خوبی بنویسد حتما  فیلمساز خوبی هم هست.
 
* بعضی از شیوه‌هایی که شما در فیلمبرداری استفاده می کنید. مثل فیلمرو و یا تخته الوارها ابداع خودتان است. از کجا شروع شد و به آنها رسیدید.

- بله، از فیلم "تجربه" عباس کیارستمی استفاده از این تخته الوارها آغاز شد. زمان به زمان و فیلم به فیلم گسترش پیدا کرد وکاملتر شد. قبلا چنین چیزی در سینما وجود نداشته است. فیلمرو را هم برای اولین بار در فیلم "دستفروش" مخملباف استفاده کردم و بعد برای آبادانی ها طراحی آن را کاملتر کردم و به عنوان یک اختراع این وسیله را ثبت کردم و بعد همین فیلمرو را بنیاد فارابی از من خرید.

* در حال حاضر خیلی از فیلمبرداران از این وسیله استفاده می کنند.

- الان چندین مدل از روی این فیلمرو ساخته شده و همه از آنها استفاده می کنند. در آن زمان آقای بهشتی با نوشتن نامه ای از من تقدیر کردند. آقای بهشتی برای تشویق من این فیلمرو را برای بنیاد فارابی خریداری کردند.

* تفاوت تخته الوارها با کرین و ترالینگ در چیست؟

- تخته الوارها به نسبت نیاز در فیلم‌های مختلف کاملتر شد و الان تقریبا عمومی شده و در اغلب فیلم‌ها نیز استفاده می شود. بعضی وقت ها خود من این تخته الوارها را با کرین و تراولینگ تلفیق می کنم. با کرین کوچک البته این کار راانجام می دهم.

* بهترین فیلمی که کار کردید و در آن توانستید از همه دستاوردهایتان به بهترین شکل استفاده کنید و نتیجه فیلم هم رضایت‌بخش بوده چه فیلمی است؟

- فیلم "بایسیکل ران"، "دستفروش"، "طلسم"، "دو فیلم با یک بلیط"، "فرزند خاک" و"سیندرلا" که ازجمله فیلم هایی  است که متاسفانه دیده نشد.

* فیلم برداری "طلسم" که بسیار جذاب است. مخصوصا سکانس تالار آینه که بسیار با دقت و وسواس گرفته شده وبه نظرم بهترین فیلم داریوش فرهنگ هم به حساب می آید.

- بله کار سینمایی یک کار تیمی است. بعضی اوقات یک کارگردان در کنار یک تیم خاص فیلمساز بهتری می شود. بعضی اوقات هم همان کارگردان در کنار تیم دیگری فیلمساز ضعیف تری می شود. درست است که از لحاظ معنوی فیلم متعلق به یک کارگردان است اما از لحاظ حقیقی یک فیلم را فقط کارگردان نمی سازد یک تیم می سازد. در نتیجه مدیریت این تیم بعضی اوقات تاثیر خوبی بر کارگردان و مدیریت کارگردان هم تاثیر خوبی برتیم می گذارد که حاصل آن فیلمی جذاب و ماندگار می شود.

* تا حالا وسوسه شده اید که فیلمی را کارگردانی کنید و نشان خود را به جا بگذارید؟

- خیلی فیلم ها هست که من از بودن در آن لذت می برم و با شوق و اشتیاق کار می کنم. بعضی از کارها هم برای گذراندن روزگار است. چندین بار پیش آمده که فیلمی را کارگردانی کنم. اما من با فیلمبرداری زندگی عاشقانه خوبی دارم و نمی خواهم زندگی در این فضا را از دست بدهم و فیلمی بسازم که معلوم نیست چه جایگاهی پیدا کند و یا خود من چه جایگاهی پیدا کنم . بنابراین ترجیح می‌دهم فیلمبردار باقی بمانم.

* درباره آخرین جایزه ای که برای فیلم سوپر استار از جشنواره "داکا" دریافت کردید توضیح دهید چون معمولا در خارج از مرزها و جشنواره های خارجی بیشتر کارگردانی و بازیگری سینمای ایران به چشم می آید و به وجه تکنیکی و فیلمبرداری توجه چندانی نمی شود شما از معدود فیلمبرداران سینمای ایران هستید که در جشنواره های خارجی نیز کارتان تقدیر شده است.

- من این شانس را داشتم که موفق به دریافت دو جایزه از جشنواره های خارجی شده ام. یک جایزه از فستیوال فیلم "هراری" برای فیلمبرداری "خانه خلوت" و یکی همه از فستیوال فیلم "داکا" برای فیلمبرداری "سوپر استار" گرفتم. در خارج از ایران و در آسیا  اگر بتوانید از لحاظ تکنیکی خود را در رقابت با فیلم های چینی و هندی بالا بکشید و بتوانید توجه هیئت داوران را جلب کنید بسیار مهم است. از این جهت نیز این جوایز برای من خیلی با ارزش و خوشحال کننده است. هم برای خودم و هم برای سینمای ایران چون اخیرا فیلم‌های هندی فیلمبرداری‌های بسیار درخشانی دارند.

* رضا درمیشیان مستندی به نام "جادوگر" درباره شما ساخته، در این مستند چقدر مخاطب با علیرضا زرین‌دست واقعی روبرو می‌شود؟

- 90 درصد همان علیرضا زرین دست در این مستند به نمایش گذاشته می‌شود. شاید 10 درصد زرین دست دیگری وجود داشته باشد که در جادوگر نمی بینیم. اینکه جوانی به خاطر اعتقادی که دارد بیاید و مستندی درباره من بسازد برایم بسیار با ارزش است. ابتدا فکر می کردم که ساختن این مستند شوخی باشد اما بعد که دیدم این جوان آنقدر جدی است و پیگیر، برایم بسیار دوست داشتنی و قابل احترام شد و از آقای درمیشیان هم قدردانی می‌کنم که این مستند را ساخت.

* شما در هفت فیلم با تهمینه میلانی همکاری کرده اید. آیا به دیدگاه مشترکی با یک کارگردان رسیده اید که در این فیلمها با اوهمکاری کنید. هیچ گاه اختلاف نظری با هم نداشتید؟

- دقیقا من با میلانی نگاه مشترکی دارم. شما اگر فیلم‌های "تسویه حساب" و "سوپر استار" را ببینید، متوجه می شوید که هیچ اختلاف نظری بین ما وجود ندارد. اگر قرار است من کاری را در فیلمبرداری انجام دهم و خانم میلانی یا هر کارگردان دیگری با آن موافق نباشد آن را انجام نمی دهم. چون حرف آخر را کارگردان می زند. شما به عنوان کارگردان اگر اهل منطق باشید پیشنهاد مثلا فیلمبردارتان را گوش می دهید وارزیابی می کنید. حالا ممکن است که آن را انجام ندهید. باید تعاملی برای رسیدن به تکامل در یک فیلم وجود داشته باشد.

* در مورد کیمیایی چطور؟

- کیمیایی آنقدر انسان با هوش و فیلمساز خوبی است که در این موارد هیچ بحثی با او ندارم. کیمیایی خیلی سریع مطلبی را که به او می گویید می فهمد و می داند که چه می خواهد بکند. اگر در فیلم های او اشکالاتی می بینید به بی حوصلگی او بر می گردد. کیمیایی فیلمساز فوق العاده کامل و پرتوانی است و ذهنی سیال و قوی دارد و خیلی خوب سینما را می شناسد. بی شوقی واز دست دادن انگیزه شاید کیفیت آثارش را پایین آورده باشد اما با همه این اوصاف کیمیایی یکی از انسانهای استثنایی این مملکت است.

* فیلمسازانی بودند که دوست داشتند با آنها کار کنید اما فرصت آن پیش نیامد؟

- بله مثلا آقای بیضایی. دو بار هم این فرصت پیش آمد که با ایشان کار کنم اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد.

* با کارگردانهای جوان چطور؟

- بله با کارگردان های جوان مثل حمید نعمت الله کار کردم که فوق العاده بود. نعمت الله هم فیلمنامه نویس فوق العاده ای است هم کارگردان بسیار خوبی. ابراهیم شیبانی هم بسیار با استعداد است.

*جوانانی که تازه وارد عرصه فیلمبرداری شده اند گله مند هستند که انجمن فیلمبرداری آنها را به عنوان اعضای صنف خود قبول ندارد و تصور می کنند که پیشکسوتان این عصر باید به طریقی آنها را حمایت کنند و یا جا را برای ورود آنها خالی کنند نظر شما درباره این مسئله چیست؟

- اجازه ورود به این جوانان ممکن است به صورت کتبی وروی کاغذ داده نشود اما از لحاظ عملی این افراد در حال کار کردن و تصویر گرفتن هستند.

* کارگردانهای برجسته مثل مهرجویی، فرمان آرا، کیمایی و ... بیشتر ترجیح می دهند که با فیلمبرداران برجسته کار کنند آنها انتظار دارند که قدیمی ها آنها را به این کارگردانان معرفی کنند.

- من دوستی داشتم که در غرب در رشته فیلمبرداری تحصیل کرده بود و به من گفته بود در شهر نیویورک فیلم های تبلیغاتی بسیار زیادی ساخته است. این آقا از من خواست تا او را به انجمن فیلمبرداران برای عضویت معرفی کنم و من هم ایشان را معرفی کردم. انجمن گفت به احترام شما این کار را انجام می دهیم اما باید مدرکی را که این آقا در رشته فیلمبرداری گرفته به ما ارائه دهند و هم تعدادی از کارهایی را که ساخته ببینیم من هم همین حرف را به دوستم زدم اما ایشان ناگهان ناپدید شد و دیگر هیچ وقت او را ندیدم. در سینما نمی توان کسی را معرفی کرد بلکه آن شخص باید توانایی خود را در زمینه مورد نظر نشان دهد تا مورد توجه قرار گیرد. تنها با معرفی من یا کس دیگری نمی توان اعتماد فیلمساز را جلب کرد. کسب تجربه و نشان دادن استعداد ومهارت تنها معرف یک فرد برای ورود به دنیای حرفه ای سینماست.

- - - - - - - - - - - - -

گفتگو: آروین موذن‌زاده