همایون امامی: تلویزیون به وظیفه فرهنگی خود عمل نمی‌کند

به گزارش خبرنگار مهر، همایون امامی یکی از مستندسازانی است که نقش تلویزیون را در جذب مخاطبان به مستندهای تلویزیونی و به تبع آن مستندهای سینمایی تاثیر گذار می داند. او با اشاره به تقسیم بندی برنامه های تلویزیونی به سه گروه "الف"، "ب" و "ج" گفت: گروه "الف" که به برنامه های مناسبتی و سریال هزینه بر اختصاص دارد. گروه "ب" مختص گروه های داستانی و سریال های ملودرام است. اما با کمال تاسف مستندها معمولا از نظر بودجه ای و اعتبار در گروه "ج" مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و این نشان می دهد که تلویزیون به وظایف فرهنگی خودش عمل نمی کند. البته استثنای برای این مستندها وجود دارد که از میان آنها می توان به "رودی تا بهشت" و "اینجا افریقاست" اشاره کرد. این پروژه ها چون خارج از ایران فیلمبرداری می شوند نمی توان اعتبار برنامه های گروه "ج" را به آنها اختصاص داد. 

وی ادامه داد: ارزش گذاری اینچنینی برای برنامه های مستند سبب می شود که در سطح نازلی ساخته شوند. مثلا من برای مستند30 دقیقه ای "بی بی مراد" که از شبکه چهار پخش شد، بیشتر از سه روز فرصت فیلمبرداری نداشتم. نمی توانستیم هزینه ای برای تحقیق و انتخاب لوکیشن بگذاریم و تنها چاره ای که داشتم این بود که یک روز زودتر از گروه برای انتخاب لوکیشن به روستاهای کاشمر سر بزنم تا بتوانم در کوتاه ترین زمان مکان مناسب فیلمبرداری را انتخاب کنم. در این حالت شما می توانید از مستندساز توقع ویژه ای داشته باشید؟ بیشتر کارهای ما از نظر نور و رنگ و صدا زیر استاندارهای بین المللی است. دلیلش هم این است که مستند در تلویزیون نقش آنتن پر کن را بازی می کند و برای کسی مهم نیست که سر و شکل این برنامه ها چطور است.

کارگردان مستد"تالاب انزلی" با یادآوری اینکه پخش برنامه های مستند به صورت شناور است و همین مساله از مخاطبان این گونه برنامه ها کم می کند، افزود: وقتی تلویزیون گل آنتن خود را به سریال های مختلف ایرانی و خارجی اختصاص می دهد مخاطب هم همه وقت خود را برای دیدن آنها می گذارد. تهیه کننده‌ها فکر در آوردن هزینه های تولید از طریق آگهی ها هستند. مثلا فلان شرکت هزینه هنگفتی برای پخش آگهی محصولات خودش قبل از یک سریال تلویزیونی داده است. بدیهی است زمانی که مناسبتی هم پیش بیاید آن سریال از کنداکتور حذف نمی شود و به جایش برنامه مستندی که پیش از این چند بار این اتفاق برایش افتاده، مناسب‌ترین گزینه برای پخش نشدن است. این رفتارهای نوسانی تلویزیون نسبت به پخش برنامه های مستند باعث می شود مخاطب خودش را گم کند و اگر علاقه ای به دیدن مستند داشته باشد با این کار رغبتی برای دیدن آن ندارد. اگر شما ندانید کالای مورد نظرتان در چه بازاری عرضه می شود نمی‌توانید به خریدش امیدوار باشید. اگر مستند امروز مخاطب ندارد به خاطر اشتباهات مدیران تلویزیون است و به جای اینکه این اشتباه را بپذیرند و برای جبران  پخش آن را از حالت شناوری دربیاورند می گویند مردم مستند دوست ندارند.

امامی با بیان اینکه وظیفه مستند اطلاع رسانی به مخاطب است تصریح کرد: به دلیل نقش اطلاع رسانی برنامه های مستند، سازندگان این برنامه های می توانند خاج از چهارچوب های تعیین شده عمل کنند و محدودیت های پرداخت به موضوعات مختلف که برای برنامه های دیگر وجود دارد در مستند نباید معیار و ملاک ارزیابی قرار گیرد. مثلا شما برنامه ای در انتقاد از فلان سازمان می سازید و این برنامه به دلیل انتقاد شما از تلویزیون پخش نمی شود. این مسائل باعث می شود راه تخریب در جامعه و گسترش فساد باز شود چرا که هر اتفاقی بیفتد مردم و مسئولان در جریان قرار نمی گیرند و این موضوع خوشایند افراد سودجو است. 

وی همچنین یاد آور شد: مستند انواع مختلف سیاسی، اجتماعی، طبیعی و تلفیقی دارد. در کشور ما یک سری از این گونه های مستند مثل اجتماعی و سیاسی، به هیچ عنوان روی آنتن نمی رود.  نباید ما در مورد برنامه های مستند و اطلاعاتی که به بینننده می‌دهد به صورت گزینشی عمل کنیم و تنها بخشی از اطلاعات را ارائه دهیم . اگر محققی بعد از تحقیقات خود بین بزهکاری و یک بیماری رابطه علت و معلولی پیدا کند نمی تواند آن را در قالب مستند ارائه کند، چون مردم نباید از هر اتفاقی مطلع شوند و این استدلال واقعا خنده دار است.

این مستندساز با اشاره به اینکه ما در مورد مستندهای طبیعی هم موفق عمل نکردیم گفت: بسیاری از شبکه های مطرح دنیا مستنسازی را بقدری حرفه ای دنبال می کنند که خیلی از کارگردانان این برنامه ها تخصص خاصی در مورد مستندهای طبیعی دارند. یعنی مثلا تخصص یک کارگردان فقط پرداختن به پرندگان است و آن یکی در مورد انواع ماهی ها مختلف برنامه می سازد. اما من مستندساز حاضرم برای اینکه هزینه های زندگی ام را در آورم در مورد مسابقات ورزشی، جنگل، جاده سازی، خط تولید کارخانه ها و هزاران موضوع دیگر برنامه بسازم. مستندساز در ایران مجبور است کتاب بنویسد، سریال بسازد و کارهای دیگری که دلخواهش نیست انجام بدهد. طبیعی است من بیشتر از اینکه دلم به حال سینمای مستند ایران و نجات آن بسوزد برای خودم و خانواده ام تلاش می کنم.

همایون امامی یکی از کاگردانان مستند "گنجینه تتیس" است. وی علاوه بر ساخت مستندهای سینمایی تلویزیونی کتابی در مورد آسیب شناسی تلویزیونی نوشته و در آن به موقعیت مستند در تلویزیون پرداخته است. اداره کل پژوهش های کاربری سیما ناشر این کتاب است.