امامت عمده‌ترین تفاوت کلام در امامیه و معتزله است

به گزارش خبرنگار مهر، در میزگرد " کلام معتزلی و نومعتزلی" که روز پنجشنبه 6 خرداد ر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد، دکتر هوشنگی، دکتر بیرشک و دکتر سلمانی سخنرانی کردند.

دکتر سلمانی در این نشست به بیان گزارش تاریخی از ظهور و سقوط تفکر معتزلیان و چگونگی تأثیر آنها بر امامیه در آثار شیخ مفید و سید مرتضی پرداخت و گفت: اینکه آیا کلام امامیه متأثر از کلام معتزله است یا خیر؟ سؤالی انحرافی است چون حب و بغضها را تحریک و ما را از فضای علمی دور می کند.

دکتر سلمانی تصریح کرد: آنچه اهمیت دارد این است که شیخ مفید و سید مرتضی این شجاعت را داشتند که با توجه به ممنوعیت استفاده از کلام نگاهی به بیرون کنند و از همان روشها برای طرح مسائل خود بهره ببرند.

وی با بیان اینکه شیخ مفید در راه با دو مشکل مواجه بود، افزود: شیخ مفید باید از یک سو با رقیبان درون گروهی مقابله می کرد و از سوی دیگر باید استقلال کلامی امامیه را از برون مذهبی ها(معتزله) نشان می داد. امروز اگر از شیوه شیخ مفید بهره بگیریم می توانیم در کلام امامیه توفیقات زیادی به دست آوریم.

دکتر حسین هوشنگی به تشرح " منابع بازیابی شده معتزله در دوره معاصر" پرداخت و گفت: معتزله به عنوان اولین مکتب کلامی جهان اسلام که دیگر مکاتب به نوعی در واکنش به آن پدید آمدند، دوره آغازین تکوین خود را در قرن دوم و از قرن سوم تا پنجم دوره شکوفایی خود را از سر گذراندند و تا قرن هشتم جسته و گریخته در قالب اندیشه های عالمانی معدود به حیات خود ادامه دادند و از آن به بعد تا حدودی از بین رفت.

استادیار دانشگاه امام صادق تصریح کرد: عدم حضور معتزله به عنوان یک مکتب در متن جامعه از قرن پنجم و حاکمیت دیدگاه سخت کیشانه و مخالف آنها در حاکمیت و در میان عالمان اهل سنت منجر شد کمتر کتاب و اثری مربوط به پیش از قرن پنجم از آنها باقی بماند.

وی به تأثیر تفکرات معتزله بر دو گروه امامیه و قرائیان یهودی اشاره کرد و افزود: دو گروه زیدیه و امامیه با توجه به قرابت فکری خود با معتزله و نیز جریان کلامی قرائی، عملا محمل و مجرایی برای ادامه سنت معتزله در غیر جهان اهل سنت شدند و بدین طریق برخی آثار مهم معتزلی از گزند تاریخ در امان ماند.

دکتر هوشنگی افزود: از اواخر قرن 19 تا دوره فعلی و عمدتا از طریق دستیابی به دو مجموعه مهم از نسخ خطی در یمن (مجموعه احمدبن حسن مدنی) و در روسیه(مجموعه فرکویچ) آثار مهمی از معتزله بازشناسی و بعضا چاپ انتقادی و تصحیح شدند که "الانتصار" نوشته ابوالحسین خیاط، المغنی و دلایل النبوه از جمله آنهاست.

وی آثار یافت شده از معتزله را به قبل و بعد از قرن پنجم تقسیم کرد و گفت: "المحیط بالتکلیف" نوشته قاضی عبدالجبار مربوط به قبل از قرن پنجم است و شرح زیادات الاصول، مسائل الخلاف بین البصریین و البغدادیین نوشته ابورشید نیشابوری، المعتمد فی اصول الفقه، تصفح الادله، شرح العمد نوشته ابوالحسین بصری، التذکر فی الجواهر و الاعراض نوشته ابن متویه و... از جمله آثار مربوط به بعد از قرن پنجم است.

در ادامه این نشست دکتر بیرشک به جریان نومعتزلی که در میان اهل سنت در صد سال اخیر شکل گرفت اشاره کرد و گفت: متفکران اسلامی در مواجهه با پیشرفت غرب به عقب ماندگی خود پی بردند و اشکال را در عقل دیدند.

وی افزود: متفکران مسلمان به جریان فکری نومعتزلی روی آوردند و علت عقب ماندگی خود را به نوع برداشت خود از انسان و روش فهم دین خلاصه کردند.

دکتر بیرشک به وجوه مشترک در میان نومعتزلیان اشاره کرد و گفت: در بعد انسان شناسی همه نومعتزلیان معتقدند که انسانها در خلقت و حقوق با یکدیگر برابرند و نیز معتقدند انسانها دارای اختیار در تعیین سرنوشت خویش هستند.