اعتکاف، در لغت به معناى توقف در جایى است و در اصطلاح احکام عبارت است از ماندن در مسجد به قصد عبادت خداوند، با شرایطى خاص .
اعتکاف بر دو قسم است، مستحب و واجب، که در اصل یک عمل مستحبى است ولى ممکن است بدلیل نذر، عهد و یا قسم واجب شود.
عقل (از دیوانه صحیح نیست) ، ایمان ( از غیر مؤمن صحیح نیست) ، قصد قربت (هر گونه ریا و خود نمایى اعتکاف را باطل مىکند) ، روزه دارى در ایام اعتکاف ، اجازه گرفتن از کسى که اجازه او لازم است، شرایط ضروری برای اعتکاف است.
اعتکاف، مانند سایر عبادات باید با نیت و قصد قربت باشد و هرگونه ریا و خودنمایى و قصد غیر الهى آنرا باطل مىکند.
معتکف شدن تنها در مسجد صحیح است، بنابراین اگر کسى در خانه خود یا تکیه، حسینیه یا در حرم معتکف شود صحیح نیست و از مساجد نیز تنها در مسجد جامع اعتکاف صحیح و قابل قبول است.
اعتکاف فرصت بسیار مناسبى است تا انسانى که غرق در مسائل ریز و درشت زندگی است خود را بازیافته و به قصد بهره بردن از ارزشهاى معنوى، از علایق مادى دست کشیده به خالق هستی نزدیک شود .
معتکف با عبادت خالصانه سه روزه خود، به پالایش درونی رسیده، ضمن نزدیکی هرچه بهتر و بیشتر به معبود، روح خویش را نیز تطهیر کرده، امکان برخورداری از رحمت بیکران الهی را خواهد داشت .
اعتکاف در دیگر ادیان
اعتکاف مخصوص دین اسلام نیست بلکه در ادیان الهى دیگر نیز وجود داشته و در اسلام استمرار یافته است، اگر چه ممکن است در شرع مقدس اسلام پارهاى از خصوصیات و احکام و شرایط آن تغییر یافته باشد.
در بحارالانوار، جلد 14، صفحه 141 آمده است: حضرت سلیمان (ع) در مسجد بیت المقدس به مدت یک سال و دو سال، یک ماه و دو ماه و کمتر و بیشتر اعتکاف مىکرد و آب و غذا براى آن حضرت فراهم مىشد و او در همان جا به عبادت مىپرداخت.
برخى آیات قرآن نیز دال بر این است که اعتکاف در ادیان الهى گذشته وجود داشته است: ... و عهدنا الى ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتى للطائفین والعاکفین والرکع السجود( بقره/ 125)؛ به حضرت ابراهیم و اسماعیل (ع) سفارش نمودیم تا خانهام را براى طواف کنندگان، معتکفان و نمازگزاران تطهیر کنند.
حضرت مریم (س) آن گاه که به افتخار ملاقات با فرشته الهى نائل آمد، از مردم فاصله گرفت و در خلوت به سر برد تا در مکانى خالى و فارغ از هر گونه دغدغه به راز و نیاز با خداى خود بپردازد و چیزى او را از یاد محبوب غافل نکند.
امروزه مراسم اعتکاف در دهه پایانى ماه مبارک رمضان در بسیارى از کشورهاى اسلامى از جمله عربستان ( به ویژه شهر مکه) با شکوه خاصى برگزار مىشود.
شبیه این مراسم در مسجدالنبى و در کنار مرقد مطهر پیامبر(ص) برگزار مىشود. مسجد کوفه در عراق نیز سالهاى متمادى، محل برپایى مراسم اعتکاف در دهه آخر ماه مبارک رمضان بوده است. انبوه شیعیان و پیروان مکتب اهل بیت (ع) در این مسجد مقدس معتکف شده و بسیارى از عالمان بزرگ شیعه نیز همراه با مردم در این مراسم شرکت مىکردهاند.
اعتکاف در کشور ایران تاریخچهاى پرفراز و نشیب دارد در هر عصرى که عالمان برجسته دینى به اعتکاف اهتمام ورزیدهاند، مردم مسلمان نیز از آنان پیروى کرده و به اعتکاف بها دادهاند.
در عصر صفوى، درپی تلاشهاى دو عالم بزرگ آن زمان، مرحوم شیخ بهایی و شیخ لطف الله میسى عاملى اصفهانى اعتکاف در شهرهاى ایران، به ویژه قزوین و اصفهان رونق گرفت.
اعتکاف در احادیث
خداوند متعال پیامبر خویش را به داشتن خلق و خویى عظیم و بزرگ ستوده است. با این حال، آن حضرت با وجود مسئولیت بزرگ اجتماعى که بر دوش داشت خود را از اعتکاف بى نیاز نمىدانست.
در حدیثى از امام صادق (ع) آمده است: "رسول خدا در دهه آخر ماه مبارک رمضان در مسجد معتکف مىشدند، براى آن حضرت خیمهاى که از مو بافته شده بود در مسجد برپا مىشد. پیامبر(ص) براى اعتکاف آماده مىشدند و بستر خویش را جمع مىکردند." وسائل الشیعه، ج 7، ص 116
رسول خدا افزون بر اهتمام عملى نسبت به اعتکاف، با بیان فضایل و پاداش بزرگ آن، مؤمنان را به انجام این عمل تشویق مى کرد.
در حدیثى از آن حضرت آمده است: اعتکاف عشر فى شهر رمضان تعدل حجتین و عمرتین؛ یک دهه اعتکاف در ماه رمضان همچون دو حج و دو عمره است. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، کتاب الاعتکاف، ص 188
گرچه این حدیث ناظر به اعتکاف به مدت ده روز و در ماه مبارک رمضان است، ولى اعتکاف در کمتر از این مدت (به شرط آن که از سه روز کمتر نباشد) در غیر ماه مبارک رمضان مخصوصا "ایام البیض" از ثواب، خیرات و برکات بسیاری برخوردار است .
زمان اعتکاف
اعتکاف از نظر زمان محدود به وقت خاص نیست اما از آنجا که لازمه اعتکاف، روزه است باید اعتکاف در زمانی انجام شود که روزه گرفتن به لحاظ شرعی مشکلی نداشته باشد .
با این وجود بهترین زمان براى اعتکاف دهه آخر ماه مبارک رمضان و ایام البیض ماه رجب است. نکته قابل توجه این است که اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، به منظور آماده سازى انسان براى درک لیلة القدر و بهره بردارى از فیض این شب گرانقدر بىارتباط نیست.
در کشور ما اعتکاف در سه روز از ماه رجب بیش از اعتکاف در دهه پایانى ماه رمضان رواج دارد .
ارزشهای معنوی اعتکاف
در دنیای امروز که دغدغه ها و مشغله های مختلف و متنوع گاهی انسان را از خود و معبود هستی بخش غافل می کند، فرصتی چند روزه در سال که بصورت همگانی مورد توجه قرار می گیرد، بستری برای اندیشه، خردورزی و توجه به خود و خالق است .
فطرت همه انسانها خداجوی است و اعتکاف ، تأمین کننده نیازهای معنوی و نیازها و خواستهای فطری انسان نسبت به بندگی و عبودیت خداوند متعال است ، انسانی که به خالق خویش نزدیک بوده و به آن امید و یقین کامل داشته باشد، هرگز دچار سردرگمی و ناامیدی نمی شود .
اعتکاف یکی از اعمالی است که تکامل انسان را در پی داشته و سبب می شود انسان راه سعادت دنیوی و اخروی را بدرستی یافته ، بخوبی آنرا طی کند .
ترویج و گسترش فرهنگ اعتکاف به تأمین سلامت اجتماعی و مصونیت بخشی به آدمی از لغزش در سراشیب فساد و تباهی می انجامد .
اعتکاف، توقفى ناآگاهانه در مسجد نیست بلکه دوره کوتاه مدت خودسازى است که حداقل سه روز طول مىکشد و انسان را از روزمرگیها جدا و به خالق نزدیک می کند .
نظر شما