پزشکی وجهی هرمنیوتیکی دارد

به گزارش خبرنگار مهر، دومین همایش "علوم‌انسانی پزشکی" با موضوع "پزشکی و جامعه"، صبح روز دوشنبه، هفتم تیر ماه، از سوی پژوهشکده علوم اجتماعیِ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با همکاری گروه جامعه‌شناسی پزشکیِ انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد.

در آغاز این نشست که در محل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار می‏شد، دکتر علیرضا منجمی، به عنوان دبیر این همایش با اشاره به این پرسش که پزشکی به عنوان یک گفتمان چه تأثیری بر جامعه دارد گفت: اگر به تعامل پزشکی با جامعه دقت کنیم می‏بینیم که پزشکی در همه لحظات و آنات ما حضور پیدا کرده است. نکته دیگری هم هست و آن جوهره پزشکی است که بر یک رابطه انسانی مبتنی است. پزشکی همواره بر تعاملی انسانی استوار بوده است و بنابراین پزشکی در جوهره خودش وجهی هرمنوتیکی نیز دارد.

 معین‏زاده: هر چیزی که با مرگ ارتباط پیدا کند امری پزشکی است

سخنران نخست همایش "علوم انسانی پزشکی" دکتر مهدی معین‏زاده بود که که با موضوع "آیا امر غیرپزشکی هم وجود دارد؟" سخن گفت. وی در آغاز سخنانش به هدف برگزاری همایش "علوم انسانی پزشکی" اشاره کرد: قصد ما در اینجا فهم امر پزشکی است. فهم سبق وجودی بر داوری دارد. داوری در ادبیات ما به معنای خصومت هم به کار می‏رفته است اما ما در اینجا با خصومت و انکار کاری نداریم.

این پژوهشگر تصریح کرد: ما در واقع در صدد تقرب به فهمی هستیم که مربوط به امر زیرین امور است یعنی آن معنایی که در معادل انگلیسی یا آلمانی واژه "فهم" وجود دارد.

وی سخنانش را با تکرار پرسش نخست خود پی گرفت و گفت: پرسش "آیا امر غیرپزشکی وجود دارد؟" استفهام انکاری است، یعنی ما می‏خواهیم بگوییم امر غیر پزشکی وجود ندارد.

معین‏زاده در ادامه با اشاره به طبی‏سازی (Medicalization) خاطرنشان کرد: امور اجتماعی و فرهنگی، خالصاً و مخلصاً به امر پزشکی تبدیل شده‏اند. به عنوان مثال زن بودن کافی است برای موضوع پزشکی بودن؛ به بیان دیگر همه اموری که به طور طبیعی برای زنان پیش می‏آیند می‏توانند متعلق پزشکی قرار گیرند.

وی طبی‏سازی را اینگونه تعریف کرد: ورود پزشکی به حیطه‏هایی که عموماً پزشکی نبوده‏اند بلکه پزشکی شده‏اند طبی‏سازی است. حتی مرگ هم به امری پزشکی تبدیل شده است. اما چرا چنین است که همه چیز به امری پزشکی تبدیل شده است؟

عضو پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: فوکو در گزارشی که از بیمارستان ارائه می‏کند می‏گوید ایتام، گدایان، مجانین و کسانی که بیماریهای لاعلاج داشته‏اند، و حتی گاه مجروحان و منحرفان را در یک جا جمع می‏کرده‏اند. این ترکیب ناهمگون در یک جا نشان دهنده این است که این افراد، افراد حاشیه‏ای و مطرود جامعه بوده‏اند.

وی تصریح کرد: این امر نشان می‏دهد که یک سیستم کنترل اجتماعی وجود داشته که بر نمی‏تابیده است که کسانی که به هر جهت پس یا پیش  از غافله عمومی در حال حرکت باشند و موجب اختلال شوند. نابغه و مجنون هر دو به یک میزان مخل جامعه بوده‏اند بنابراین مرکزی ایجاد می‎شده تا بقیه با آسایش و عافیت بیشتر زندگی خود را بگذرانند.

معین‏زاده با تأکید بر اینکه این امر هنوز هم وجود دارد سخنانش را پی گرفت: همه حرف در اینجا این است که شهرمان زیبا و پاک باشد، چه از  آشغال و چه از مجنون. فوکو همچنین می‏گوید روان‏پزشکی منولوگ است. عقل مدرن تعریفی از عقلانیت داده است که هرکس در دایره آن نگنجد لاجرم مجنون تلقی می‏شود که این بخشی از کنترل اجتماعی محسوب می‏شود. به بیان دیگر اگر شما مطابق با معیارهای رایج عمل نکنید مجنون خواهید بود.  

وی خاطرنشان کرد: دلیل فلسفی‏تری هم هست که سبب شده همه مسایل پزشکی شوند. به نظر من اینکه مرگ وارد حوزه پزشکی می‏شود سبب شده است که همه چیز پزشکی شود. هر چیزی که با مرگ ارتباط پیدا کند و مرگ را موضوع خودش قرار دهد می‏تواند امری پزشکی هم باشد. بنابراین هر معرفتی که مرگ را موضوع اصلی یا یکی از موضوعات خودش قرار دهد تمام زندگی ما را تحت سیطره خودش قرار می‏دهد چرا که هیچ چیزی نیست که ما به اندازه مرگ با آن مواجه باشیم.

معین‏زاده در ادامه با اشاره به اینکه ما در پزشکی با مجموعه روایات مواجهیم، گفت: بیمار برای شفا یافتن نزد پزشک می‏رود اما پزشک روایتی از بیماری ارائه می‏کند که همین امر بحث از هرمنیوتیک را به میان می‏کشد. اما باید توجه داشت که برای آنکه پزشکی بتواند امکان‏پذیر باشد باید بدن به نحوی در نظر گرفته شود که پزشکی بتواند آن را موضوع خودش قرار دهد. بنابراین باید بدن تبدیل به امری ریاضی شود که این همان تلقی ما از بدن است که در عصر جدید تفاوت پیدا کرده است.