به گزارش خبرنگار مهر در قم، میرزا، قلمدان و مرکب و دسته کاغذ را از سر طاقچه برداشت، پرده پنج دری را کنار زد، همین که پرده کنار رفت تیغ آفتاب از پشت شیشه به درون اتاق سرک کشید، سپس میز را از گوشه اتاق جلو کشید، عینک ته استکانیش را بر چشم گذاشت و دسته‌های آن را به پشت گوش هدایت کرد، صفحه کاغذی را روی میز گذاشت، قلم را از قلمدان بیرون آورد، در مرکب دان را باز کرد، قلم را در مرکب زد، میزان مرکب قلم را روی دست خود امتحان کرد، بسم اللهی گفت و شروع به خط نوشتن کرد؛ حدیث دوست نگویم مگر به حضرت دوست/ که آشنا سخن آشنا نگه دارد ...
روزگاری هنر خوشنویسی یکی از والاترین هنرهای بصری و از اصیل‌ترین هنرهای ایران زمین به شمار می‌رفت و ذوق نوشتن با قلم ریز و خطاطی با قلم درشت یکی از دل مشغولی‌های اهل دل بود، آن روزها دیوان شاعران را با حس آمیخته از سر صفای دل و به خط خوش و با قلم بر روی کاغذ می‌نوشتند و خبری از چاپ سنگی و تایپ نبود.
بی‌شک روزگاری که میرعلی تبریزی قلم در دست، ذوق نشأت گرفته از درونش را برای ترکیب دو خط نسخ و تعلیق برای ابداع خط نستعلیق روی کاغذ آورد و یا میر عماد حسنی که بعدها در دوران شاه عباس صفوی نستعلیق را به اوج زیبایی و کمال رساند و یا حتی مرتضی قلی خان شاملو که در اواسط قرن یازدهم با تغییر خط نستعلیق، خط شکسته نستعلیق را بنیان نهاد ؛ فکر نمی‌کرد زمانی هم خواهد رسید که پوست و کاغذ جای خود را به نمایشگر صفحه رایانه و خطوط ثلث، نسخ، نستعلیق و شکسته نستعلیق جای خود را به فونت‌های میترا، عرشیا، زر، نازنین، بدر، لوتوس، کودک بولد، دعوت، مجید و ... بدهند.
دیگر نه از قلم نی مرغوب دزفول و قلم نی خیزران و مرکب سر طاقچه‌ی پنج دری خبری هست و نه از ذوق و حوصله چندان خطاط‌ها.
عکس تزئینی است
این روزها با ورود به دنیای زندگی مجازی رایانه‌ها و به فراموشی سپرده شدن اصول و سنت‌های ارزشی معلوم است که دیگر از میراث ملی خوشنویسی چیز زیادی باقی نمی‌ماند. روز به روز که می‌گذرد نسل‌های جدید قهرشان با قلم نی و کاغذ گلاسه و گوشه دنج اتاق برای نوشتن چند خط شعر یا چند آیه از قرآن بیشتر می‌شود و در عوض به سمت نوشتن الکترونیکی با صفحه کیبورد رایانه راغب‌تر می‌شوند. انگار اگر همین قلم دست گرفتن‌های سر کلاس نبود، دیگر حتی طرز قلم در دست گرفتن هم از یادمان می‌رفت.
از خیابان‌ها که می‌گذریم کمتر سر در آموزشکده‌های هنر عبارت " آموزشکده خوشنویسی" را می بینیم، در عوض تا دلتان بخواهد آموزشکده‌های هنرهای مدرن همچون آموزش بازیگری با متد روز، گریم، موسیقی و ... را می‌توانیم ببینیم.
وقتی خط مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌های با ذوق و یا حتی پدر‌ها و مادرها را با خط بچه‌ها مقایسه می‌کنیم متوجه تفاوت قابل توجهی می‌شویم؛ واقعا که بد خطی بیداد می‌کند!
آن زمان‌ها اگر خطاط با قلم روز کاغذ می‌نوشت " در دایره قسمت ما نقطه تسلیمیم /لطف آنچه تو بنمایی / حکم آنچه تو فرمایی" و یا " بنده عشقم و از هر دو جهان آزادم " بی‌شک آن را با گوشت و پوست و خون خود می‌فهمید و درک می‌کرد چرا که اگر این طور نبود این عبارات با خط خوشنویسی بر روی کاغذ، این چنین به دل نمی‌نشست.
خوشنویسی به معنی زیبا نویسی یا نوشتن همراه با خلق زیبایی و از هنرهای سنتی و اصیل در کشور ما به شمار می‌رود که کم لطفی و کم توجهی به آن، در حقیقت بی‌توجهی و نادیده گرفتن تاریخ سرزمین خودمان است چرا که در تاریخ خط، عمده تبدیل نگارش معمولی کلمات به خوشنویسی هنرمندانه به عهده ایرانیان بوده است.
گاهی درک خوشنویسی به عنوان یک هنر مشکل است و به نظر می‌رسد برای درک و لذت بردن از تجربه بصری خوشنویسی، باید بدانیم خوشنویس افزون بر نگارش یک متن سعی داشته اثری هنری با ارزش‌های زیبایی شناختی خلق کند؛ از این رو خوشنویسی با نگارش ساده مطالب و حتی طراحی حروف و صفحه آرایی متفاوت است. همچنین از آن جایی که این هنر جنبه‌هایی از سنت را در دل خود دارد باید آن را از تایپوگرافی که مبتنی بر ارزش‌های گرافیکی مدرن و کارهای چاپی است متمایز کرد.
بعید است همان حسی که خطاط در هنگام خطاطی با قلم، در سر انگشتان و ذهن خود می‌یابد شبیه به همان حسی باشد که تایپیست در هنگام تایپ کردن بر روی صفحه سخت کیبورد زیر سر انگشتان خود لمس می‌کند.
علی سخایی، تایپیست و صفحه آرای یک مجله ادبی است که در خصوص حس خود در هنگام تایپ مقالات و داستان‌های ادبی و شعرهای شاعرانی که قرار است در مجله چاپ شود می‌گوید: " در هنگام تایپ اصلا به موضوع و محتوا و یا حس لطیف شعر توجهی ندارم، فقط به این فکر می‌کنم که نکند کلمه‌ای را اشتباه تایپ کنم و آن وقت شعر و یا قطعه ادبی از ریتم بیافتد."
حال آن که سلطان علی مشهدی یکی از خطاطان بنام ایران که در مدت 85 سال عمر خود خدمات شایانی به هنر اصیل خوشنویسی نمود و از او قطعات و کتاب‌های فراوانی نیز با محتوای جالب و آموزنده باقی مانده است در وصف حال هوای هنر خوشنویسی و تقدس آن می‌گوید:
خواهی که خوش نویس شوی / خلق را مونس و انیس شوی / ترک آرام و خواب باید کرد / وین ز عهد شباب باید کرد / همه وقت اجتناب واجب دان / از دروغ وز غیبت و بهتان/ از حسد دور باش و اهل حسد / کز حسد صد بلا رسد به جسد / حیله و مکر را شعار مکن / صفت ناخوش اختیار مکن / داند آن کس که آشنای دل است / که صفای خط از صفای دل است / خوش نوشتن شعار پاکان است / هرزه گشتن نه کار انسان است / گوشه انزوا نشیمن کن / یاد گیر این سخن ز پیر کهن.
میر علی هروی از دیگر خوشنویسان بنام ایران زمین نیز معتقد بود تا پنج چیز که عبارت‌اند از دقت طبع، آگاهی و وقوف از خط، طاقت محنت و اسباب کتابت جمع نگردد، خطاط شدن محال است و این‌ها نشان می‌دهد که خطاطان تا چه حد برای کاری که می‌کردند ارزش و تقدس قائل بودند و در انجام آن دقت می‌نمودند و از جان و دل مایه می‌گذاشتند.
حسی که در هنگام خلق یک اثر هنری به انسان دست می‌دهد یک حس روحانی است
یکی از خوشنویسان با سابقه قمی که سی سال از عمر خود را خط نوشته است نیز در خصوص هنر خوشنویسی به خبرنگار مهر در قم چنین می‌گوید: خوشنویسی یکی از هنرهایی است که برای مدتی در اوایل انقلاب به آن بها داده شد ولی با پا گرفتن هنرهای مدرنی مثل سبک های جدید نقاشی و موسیقی دچار افت شد، انگار در دنیای پر هیاهوی امروز ما همه چیز را با هم مخلوط کرده‌ایم؛ از یک طرف پای در سنت و از طرف دیگر دستی در مدرنیته داریم، نه می‌توانیم از سنت دست بکشیم و نه به طور کل به مدرنیته وارد شویم و البته نباید از سنت دست بکشیم و خوشنویسی هم یکی از هنرهای سنتی ایران است که باید مورد لطف بیشتری قرار گیرد.
عکس تزئینی است
حسن اعرابی، حس نوشتن خط را حسی معنوی می‌داند و می‌گوید: حسی که در هنگام خلق یک اثر هنری به انسان دست می‌دهد حسی روحانی است، مثل این که یک اتفاق در عالم ملکوت روی می‌دهد و صورت ضعیف و خفیف شده آن در عالم خاکی بروز پیدا می‌کند و زمان خلق یک اثر هنری مثل این می‌ماند که انسان از عالم مادی جدا شده و به عالم معنوی قدم می‌گذارد.
اعرابی اضافه می‌کند: در خوشنویسی دوازده اصل داریم که ده اصل آن اکتسابی است که با ممارست و تمرین به دست می‌آید ولی دو اصل آخر آن صفا و شأن است که این صفای دل و معنوی و آن شأن و شخصیت زمانی به دست می‌آید که ده اصل قبلی را به نیکی گذرانده باشی و درست به همین خاطر است که شعری که با خط خوش نوشته شده باشد این چنین در دل انسان اثر می‌کند.
این استاد هنر خوشنویسی در خصوص استقبال و گرایش کم جوانان به هنر خوشنویسی می‌گوید: خوشنویسی، هنر مشکلی است که سال‌ها نیاز به کار و تمرین دارد و نمی‌شود در مدت زمان کوتاهی به اوج آن هنر رسید و ما بزرگانی چون میرزا رضا کلهر را داشته‌ایم که حدود 15 تا 16 ساعت در روز تمرین خط می‌کردند، ولی امروز جوانان با ورود تلویزیون و سایر سرگرمی‌های دنیای الکترونیکی دیگر فرصت چنین زمانی را کمتر پیدا می‌کنند، به علاوه خط نوشتن آرامشی می‌خواهد که جوانان با وجود دنیای پر مشغله امروزی کمتر به آن می‌رسند و بیشتر به دنبال کارهای راحت و سهل الوصول می‌گردند.
عضو انجمن خشنویسان استان قم با اشاره به حضور رایانه و آسانی کارها بیان داشت: امروز رایانه با نرم‌افزار فونت‌های جدید کار را بسیار آسان کرده است که نه آن تمرین و ممارست را می‌خواهد و نه هزینه چندانی دارد و روشن است که بسیاری برای خط نوشتن به جای قلم و مرکب از این نرم افزاهای که زحمت زیادی را نمی‌خواهد استفاده می‌کنند؛ اما این دیگر یک اثر انسانی نیست بلکه یک اثر ماشینی است که حسی پشت آن نیست و هرگز نمی‌تواند آن تأثیر معنوی خط خوشنویسی با قلم را به انسان منتقل کند.
و براستی که صفای خط از صفای دل است و هیچ‌گاه نمی‌توانیم حس معنوی یک اثر خشنویسی که خطاط با حالت معنوی و دست پر احساس خود نوشته است را در خطی که با صفحه کیبورد و فونت نستعلیق رایانه نقش بسته است جستجو کنیم.
یاد میر علی تبریزی، میر عماد حسنی، جمال الدین یاقوت، میرزا احمد نیریزی، میرزا رضا کلهر، مرتضی قلی خان شاملو، میرعلی هروی و دیگر خوشنویسان خوش نویس گرامی باد.
.......................................
الهام رحیمی
نظر شما