جمهوری اسلامی ایران تا کنون می‌توانست در رابطه با تشدید تحریمها علیه خود بر روی "نه" روسیه که عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل است، حساب کند، اما اکنون با تعییر استراتژی مسکو و نزدیکتر شدن آن به غرب، روابط این کشور با ایران تغییر خواهد کرد.
بررسی و واکاوی مواضع اخیر دولت روسیه درقبال جمهوری اسلامی ایران از سال گذشته به این طرف و خصوصا طی ماههای اخیر، تائید کننده و مقوم تئوری معروف و قدیمی رایج در قرن معاصر تاریخ روابط خارجی ایران و روسیه مبنی بر شکننده و نامطمئن بودن این کشور به عنوان یک شریک می باشد.
البته فراز و نشیب در روابط ایران و روسیه موضوع جدیدی نیست و مانند خود این روابط از قدمتی دیرینه برخوردار است. حافظه تاریخی ایرانیان به خوبی به یاد دارد که طی سده اخیر چگونه دولتمردان روسیه در لحظه های حساس تاریخ سیاسی ایران خط بطلان بر هرتوافق، قرارداد و معاهده ای کشیده اند.
اقدامات و رفتارهای آشکار از سوی روسیه طی ماههای اخیر گویای آن است که روسها حاضرند برای پذیرش بیشتر و ارتقاء جایگاه کشورشان در مناسبات بین المللی از سوی آمریکا، تهران را دور زده و مطالبات واشنگتن در مورد ایران را تا حدی که منجر به حمله نظامی نشود و شامل اقدامات نیمه سخت گردد، عملیاتی کنند.
رأی مثبت روسیه به قطعنامه اخیر شورای حکام آژانس با وجود شناخت روسها، عدم تحویل سامانه موشکی دفاعی اس ۳۰۰ و نیز تعلل و تاخیر آشکار در راه اندازی نیروگاه بوشهر تماما از اقدامات غیر منطقی روسها طی ماههای اخیر علیه ایران و در راستای منافع آمریکا بوده است. این موضوع بیانگر دوری مسکو از تهران است بدین صورت که به هر میزان روسیه به غرب نزدیک می‌شود به همان میزان از تهران دور می‌شود.
این تغییر رویکرد بدون شک با هدف امتیازگیری روسیه از غرب صورت می گیرد. روسها در تعاملات خود با غرب نشان داده اند که با کارت ایران بسیار خوب بازی کرده و امتیاز می گیرند.
ماهیت و شکل بازیگری روسیه در صحنه سیاست خارجی براساس محوریت منافع است. روسیه یک کشور منافع محور است و سیاست خارجی اش نیز یک سیاست خارجی منافع محور و منفعت گراست. لذا بدنبال تامین منافع و مصالح خود می باشد.
البته رفتار روسیه که براساس اصول منافع محوری و منفعت طلبی استوار گردیده، کاملا طبیعی و منطقی است. مگر می توان دولت و یا واحد سیاسی را یافت که از رهگذر تعاملات و مناسبات فیمابین خود با سایر دولتها به دنبال تامین حداکثری منافع و امنیت ملی خود نباشد. غیر از این نمی توان از دولتها انتظاری دیگری داشت. نحوه رفتار و حرکت روسیه در انطباق خود با شرایط موجود در عرصه های منطقه ای و بین المللی، "حرکت پاندولی" است که مدام در حال تغییر و حرکت از یک سمت به سمت دیگر و بالعکس می باشد. شاخص و عامل تعیین کننده این حرکت پاندول همانا منافع ملی است.
شاید از زاویه دید و نگاه اخلاقی و ایدئولوژیک به روابط بین الملل، مواضع روسها غیر قابل توجیه و محکوم باشد اما باید به این حقیقت توجه داشت که نظام بین الملل براساس قواعد اخلاقی شکل نگرفته است که انتظار رفتارهای اخلاقی نیز از بازیگران درون آن را داشته باشیم.
براین اساس می باید در ارزیابی و تحلیل رفتار روسیه به عوامل پیش برشمرده توجه داشت. درصورتی که منطق حاکم بر رفتار روسیه را به خوبی بشناسیم، قادر خواهیم بود که رفتاری مناسب و متناسب با آن از خود بروز دهیم. مسلما واکنش ما نیز در قبال رفتار روسیه باید با محوریت منافع ملی و تامین مصالح کشور باشد.
دراین مسیر باید از یکسو از هرگونه واکنش احساسی غیر قابل جبران در سیاستهای اعلامی و اعمالی اجتناب گردیده و از سوی دیگر نیز رویکردی مبتنی بر وادادگی و خنثی بودن را اتخاذ ننمود. می باید از خط مشی بازیگران اصلی صحنه تعاملات بویژه روسیه شناخت دقیق و تحلیل صحیحی داشت تا براساس آن بتوان به واکنش پرداخت. لذا ضریب حساسیت و دقت سیاست خارجی یک کشور به پدیده ها و اتفاقات مختلف در محیط های سیاسی، بین المللی و امنیتی پیرامون خود همانا ضامن تامین منافع و امنیت ملی آن کشور است.
هرگونه طراحی، تصمیم سازی و یا اقدامی از سوی ایران برای تعامل با شرایط کنونی حاکم بر روابط با روسیه می باید بصورت گام به گام و تاکتیکی شکل بگیرد و باتوجه به لحاظ نمودن دو اصل "مقدورات" و "محذورات" سیاست خارجی تعریف گردد.
شاید دراین مسیر حتی نیازمند برخی تجدید نظرها در نحوه تعاملات سیاسی، اقتصادی و تجاری با طرف روسی باشیم. چرا که لازمه یک سیاست خارجی پویا و موثر در عرصه بین المللی هماهنگ کردن اهرم های اقتصادی با شرایط حاکم بر روابط سیاسی است. از این منظر و براساس همین مفروض بدیهی یعنی تاثیر و تاثر پذیری روابط سیاسی و اقتصادی از یکدیگر است که انتظار می رفت در شرایطی که دولتمردان روسیه علیه کشورمان به موضعگیریهای منفی و مغرضانه اقدام می ورزند، درخصوص امضاء سند "نقشه راه" همکاریهای سی ساله با روسها در عرصه انرژی که طی روزهای اخیر صورت گرفت، تامل و تدبر بیشتری به خرج داده می شد.
-------------------------------------------------
"غلامرضا مهدوی رجاء" کارشناس مسائل بین المللی
نظر شما