سلیمانی: آموزش داستان نویسی در جهان متحول شده و ما جا مانده ایم

محسن سلیمانی با تاکید بر اینکه برپایی دوره های آموزش نویسندگی به ویژه نگارش خلاق ضرورتی است که نباید از آن غفلت کرد به خبرنگار مهر گفت: من در دوره ای به تدریس داستان نویسی مشغول بودم ولی وقتی دیدم تعداد مدرسان این رشته زیاد شده احساس کردم بهتر است وقت و تمرکز خود را بر روی نگارش کتابهای آموزش داستان نویسی و ترجمه آثار مرتبط اختصاص دهم چراکه داشتن منابع آموزشی را نیز ضرورتی دیدم که باید بدان توجه می شد.

وی ادامه داد: شیوه‌های آموزش نویسندگی در دنیا با آنچه قبلا بوده متفاوت شده است. دیگر تمرکز کلاسهای آموزشی به یک جا نشاندن هنرجو و دادن یکسری اطلاعات و تئوری به او نیست. در گذشته شرکت کنندگان حضوری غیرفعال و صرفاً دریافت‌کننده داشتند ولی در شیوه جدید هنرجو از ابتدا شروع به نوشتن می کند و دیگر کلاسها به صورت یک طرفه و متکلم وحده نیست.

شیوه آموزش داستان نویسی در جهان متحول شده است

مترجم "درس هایی برای نویسندگی" با تاکید بر اینکه کلاسهای آموزش نویسندگی در جهان به سمت عملی شدن رفته بیان کرد: در این دیدگاه هنرجو دیگر جزئی از روند آموزش می شود و همگام با آموزش شروع به نوشتن می کند. این روند نه تنها درباره نویسندگی بلکه در زمینه دیگر علوم انسانی نیز کاربردی شده و در دانشگاه های آمریکا استادان همراه با دانشجویان به کار پژوهش مشغول می شوند.

سلیمانی افزود: این شیوه خیلی بهتر و نتیجه بخش تر است. در گذشته کلاسها به روش یک طرفه و تک گویی بدون تعامل دوسویه اداره می شد ولی بعداً به این نتیجه رسیدند که باید آموزش همراه با لذت کشف باشد. با چنین تغییر رویه ای کتابهای داستان نویسی متفاوت شده و امروز دیگر کتابهای گذشته چندان کاربرد ندارد و ما هم ضمن تغییر در شیوه عمل باید در حوزه تدوین کتابهایمان تحول ایجاد کنیم.

وی با اشاره به اینکه مدتی است ارتباط او با نظام آموزش نویسندگی قطع شده و در نتیجه درباره وضعیت فعلی این کلاسها اطلاع دقیقی ندارد توضیح داد: من آمار و اطلاع دقیقی از وضعیت شیوه تدریس در کلاسهای نویسندگی ندارم ولی فکر می کنم کلاسهای آموزش نویسندگی در ایران هنوز به شیوه سنتی و در قالب ارائه مجموعه ای از اطلاعات به شرکت کنندگان است و کمتر فضای کار عملی فراهم می شود.

سایه اقتصاد نویسندگی بر کلاسهای داستان نویسی سنگینی می کند

مترجم "فن داستان نویسی" دیدگاه خود را درباره دلایل استقبال کم از کلاسهای نویسندگی اینگونه بیان کرد: این موضوع دلایل حاشیه ای دارد که ربطی به داستان نویسی ندارد که یکی از آنها اقتصاد نویسندگی است. جوان از خود می پرسد نویسنده بشوم که چه بشود؟ آیا نویسندگی می تواند به عنوان یک فعالیت کاری در آینده برای او محسوب شود؟ وقتی جواب چنین سوالهایی منفی است قطعاً میلی به یاد گرفتن نویسندگی هم نمی ماند.

سلیمانی اضافه کرد: افراد با انگیزه های مختلف به چنین کلاسهایی می آیند. دسته اول کسانی هستند که کاملاً هدفمند و برای آموزش نوشتن چه فیلمنامه، داستان، خاطره، زندگینامه و ... به کلاس می آیند برای چنین افرادی مساله اقتصاد نویسندگی چندان مطرح نیست و غالباً هم از کلاسها استفاده مفید می کنند. دسته دوم افرادی هستند که دنبال سود مادی و اشتغال در آینده هستند که این گروه کمتر به خواسته خود می رسند. البته هر دو گروه را می توان مخاطب واقعی کلاسها دانست.

وی دسته دیگری از مخاطبان کلاسهای نویسندگی را کسانی دانست که هیچ ذهنیتی نسبت به جریان ندارند و بی هدف در کلاسها حاضر می شوند که این افراد  جزو مخاطبان واقعی دسته بندی نمی شوند. 

نویسنده مجموعه داستان "آشنای پنهان" با تاکید بر اینکه در هر حال این کلاسها مفید است تشریح کرد: تجارب جهانی هم نشان داده که برپایی این کلاسها ضرورت دارد و گرچه تعداد خروجیهای آنها در قالب نویسندگان حرفه ای زیاد نیست ولی امکان بروز و ظهور استعدادها را فراهم می کند. ما چنین سرمایه گذاری را در آموزش عالی برای رشته های مختلف انجام می دهیم و از هر رشته ای بالاخره چند نفر شاخص خواهند بود.البته همه افراد در شغل مرتبط با رشته شان مشغول نمی شوند ولی برای همان چند نفر که در کارشان موفق می شوند هم باید این سرمایه گذاری انجام شود. چنین دیدگاهی لازم است برای آموزش نویسندگی هم وجود داشته باشد.

استعداد نویسندگی نیاز به پرورش دارد

وی افزود: گرچه می توان به این دیدگاه قائل بود که هنر ذاتی است و بخشی از نویسندگی نیز مبتنی بر استعداد است ولی این به معنای نپذیرفتن لزوم پرورش استعداد نیست .این دو موضوع باید با هم توام شوند.

سلیمانی درباره این موضوع که بخش خصوصی یا دولتی کدام یک باید در این زمینه فعال تر عمل کنند؟ عنوان کرد: بخش خصوصی نمی تواند بار همه مسئولیت را بر دوش کشد چراکه این مساله ارتباط نزدیکی با اقتصاد دارد. بخش دولتی همانطور که در همه زمینه ها سرمایه گذاری در زمینه فرهنگ هم باید سرمایه گذاری کند.

مترجم "28 اشتباه نویسندگان" اشاره کرد: مساله اقتصاد نویسندگی آنقدر مهم است که می بینیم به تازگی بیشتر کسانی که می‌خواهند بنویسند به سمت فیلمنامه نویسی می روند چون اقتصادی تر است. البته این افراد باید داستان نویسی بدانند چراکه داستان نویسی مانند دو میدانی است در ورزش که مادر همه رشته هاست. در فیلمنامه و نمایشنامه هم داستان روایت می شود ولی با ابزارهای دیگر همراه می شود. یک فیلمنامه ضعیف نشان می دهد نویسنده آن با داستان نویسی آشنا نیست.

امروز مردم ترجیح می دهند داستان را به صورت تصویری ببینند

وی با اشاره به اینکه امروز برخی از مخاطبان به جای خواندن کتاب ترجیح می دهند فیلم و سریال ببیند در ادامه عنوان کرد: این رویکرد به نوعی شنیدن و دیدن داستان است به جای خواندن آن و همین امر اهمیت توجه به فیلمنامه ها را بیشتر می کند . معتقدم فیلمنامه نویسان باید دوره داستان نویسی را طی کنند و کشوری که می خواهد در این زمینه حرکت متعالی داشته باشد باید کلاسهای داستان نویسی را جدی بگیرد و برای رسیدن به نقطه مطلوب فعلاً  نیاز است که دولت سرمایه گذاری کند.

سلیمانی درباره این موضوع که سرمایه گذاری دولت برخی حاشیه ها از جمله مساله دولتی شدن ادبیات داستانی، جهت گیری آموزش در مسیر خواسته های دولت و حاضر نشدن برخی مدرسان در کلاسهای دولتی را در پی خواهد داشت، گفت: شاید برخی دخالتها در زمینه انتخاب مدرسان به وجود بیاید ولی فضای کلاسها به گونه ای است که دیگر دولت نمی تواند مطالب آن را دیکته کند. هنرجو عنصری پویا و زنده است که آزاد می اندیشد و از فضای دستوری تاثیر نمی پذیرد.

نویسنده "سالیان دور" از آسیب هایی که در کلاسهای داستان نویسی وجود دارد اینگونه نام برد: افراد با انگیزه های مختلفی چون افزایش اطلاعات ادبی، شناخت بهتر داستان، مشخصاً آموزش داستان نویسی و ... به کلاس می آیند که بین آنها تفکیکی وجود ندارد و کتابها هم برای مخاطبهای مختلف تفکیک نشده است. آنکه برای یادگیری نقد ادبی و تاریخ آن آمده نیازهای متفاوتی با کسی که می خواهد داستان بنویسد دارد و باید مواد آموزشی متفاوتی دریافت کند که در حال حاضر این اتفاق نمی‌افتد. در چنین شرایطی مدرس نمی داند چگونه عمل کند بهتر است و وقت عده ای تلف می شود.

کسی که خوب می نویسد لزوما مدرس خوبی نیست

وی در پایان عنوان کرد: مساله دیگر برمی گردد به کسانی  که در مقام مدرس در کلاسها حاضر می شوند. کسی که خوب می‌نویسد لزوما نمی‌تواند خوب تدریس کند. کسی که تدریس می کند باید اطلاعات ادبی فراتر از یک داستان نویس داشته باشد و حتما برای این کار آموزش دیده باشد.  نوع بحث درباره داستان نویسی یا نگارش خلاق با نقد ادبی فرق دارد. کسی که تاریخ نقد ادبی را خوب می داند اطلاعاتش برای کلاس داستان نویسی کافی نیست. مدرس باید حتماً زمینه کار و مطالعاتش نویسندگی خلاق باشد.