صفت رحمانیت خداوند مومنین و غیر‌مومنین را دربر می گیرد

به گزارش خبرنگار مهر در قم، آیت الله جعفر سبحانی بعد از ظهر یکشنبه در سومین جلسه تفسیر سوره حشر پیرامون کلمه «الرحمن» اظهار داشت: صاحب مجمع البیان معتقد است این کلمه مشتق از رحمت است و رحمت نیز به معنای نعمت است و در واقع وقتی بسم الله الرحمن الرحیم می‌گوییم خداوند را منعم خطاب می‌کنیم.

وی ادامه داد: اگر این معنا را بپذیریم هیچ مشکلی در آن وجود نخواهد نداشت اما برخی دیگر از مفسران معتقدند که الرحمن از رحمت به معنای رقت قلب و دل نازکی گرفته شده است که این معنا، سئوالی مطرح می‌کند مبنی بر این که چه طور برای خداوند نازکی قلب را تصور کنیم در حالی که این ویژگی یعنی داشتن قلب و امور عاطفی برای خداوند شایسته نیست.

این مفسر قرآن کریم با اشاره به قائده خذ الغایات و الترک المبادی ابراز داشت: بر اساس این قائده در مورد خداوند مبادی امور را رها و تنها به غایات می‌پردازیم.

وی در توضیح بیشتر این قائده از مثالی استفاده کرد و گفت: برای مثال هنگامی که ما یک یتیم را می بینیم قلب ما به لرزه میافتد و یا وقتی خشمگین می‌‌شویم قلب ما بیشتر خون پمپاژ می‌کند که این همان مبادی است ولی رحمی که به یتیم می‌کنیم، برای او ارزاقی تهیه می‌کنیم و یا نتیجه خشم ما نسبت به فردی می‌شود غایت امر و در مورد خداوند تنها به این غایات توجه می‌کنیم نه مبادی.

سبحانی در همین رابطه ادامه داد: در قرآن خداوند می‌گوید برخی از حیله وارد می‌شوند و ما نیز از حیله استفاده می‌کنیم که ممکن است سئوال شود چه طور خدایی که عاجز نیست به حیله که وسیله انسان‌های عاجز است متوصل می‌شد؟

این استاد حوزه علمیه در پاسخ این سئوال گفت: اینجا نیز باید مبادی را رها و به سراغ نتایج رفت گفت، خداوند ظالمین را بدون آنکه خود آنها متوجه شوند مورد مجازات قرار می‌دهد همانطور که حیله کننده به دیگران بدون آنکه خودشان متوجه شوند آسیب وارد می‌کند.

وی علت این نوع بیان و استفاده از کلمات را در قرآن این گونه بیان کرد: این نوع بیان را مشاکله یا همان همانندی بین کلام و ادبیات مخاطب و سخن گوینده می‌گویند که موجب فهم بهتر کلام می‌شود.

آیت الله سبحانی پیش از این که به معنای الرحیم بپردازد این سئوال را مطرح کرد که چه فرقی میان الرحمن و الرحیم و جود دارد و برای پاسخ گویی آن از حدیث امام صادق‌(ع) استفاده کرد که ایشان در این حدیث فرمودنده‌اند: الرحمن و الرحیم هر دو در یک معنا عام و در معنایی دیگر خاص هستند.

وی ادامه داد: الرحمن صفتی عام است که هم شامل مسلمین و هم غیر مسلمین می‌شود اما از این جهت که تنها مختص خداوند است خاص به حساب می‌آید و حتی عرب جاهلی نیز با این اسم آشنا نبوده است.

این مفسر قرآن افزود: اما رحیم اسم عام است چون غیر از خدا دیگران را نیز شامل می‌شود و از آن جهت که تنها مومنین را دربر می گیرد خاص است.

سبحانی با اشاره ماه مبارک رمضان این ماه را بهترین فرصت برای بهره‌مندی از صفت‌های الرحمن و الرحیم خدا دانست و گفت: انسان مومن از آنجا که در دل تکیه گاهی همچون خداوند دارد هرگز ناامید نمی‌شود در حالیکه غیر مسلمانان این گونه نیستند و می‌بینیم که به راحتی دست به خود کشی می‌زنند.