پدر فرش ترکمن در تار و پود فراموشی

این استاد فرزانه نیم قرن زحمت کشید تا بفهمد نقش مایه‌ها چه می گویند و از چه تاریخی ابداع شدند و از چه زمان بین مردم آمدند و پژوهشهای این پیر فرش ترکمن نشان داد، 6 هزار سال پیش این نقش‌ مایه‌ها بین ترکمنها ابداع شده و از آنجا سرچشمه گرفته و به جهان معرفی شده است.

ماحصل عمر 86 ساله پدر فرش ترکمن، تحقیق سه جلدی است که در آن تمام نقش مایه های فرش ترکمن یک به یک اسم برده و ذکر شده است و اگر زحمات نیازی نبود، هنر اصیل ترکمن از بین می رفت.
 

آرزویی که محقق نشد

 

نیاز محمد نیازی استاد برجسته فرش ترکمن عصر جمعه ششم فروردین در سن ۸٦ سالگی در گنبد کاووس درگذشت و به آروزی دیرینه اش در خصوص چاپ اثرش با موضوع فرش ترکمن نرسید.
 

استاد نیازی در دوران حیاتش و در گفتگو با خبرنگار مهر عنوان کرد: آروز دارم قبل از مرگم شاهد چاپ مجموعه ای در زمینه فرش ترکمن باشم که سالها برای آن زحمت کشیده ام و امیدوارم بتوانم به آن دست یابم.
 

وی اظهار داشت: چهار سال از اتمام جمع آوری و تالیف این کتاب می گذرد و برغم وعده وزیر ارشاد، هنوز این مجموعه به عنوان کتاب منتشر نشده است.

 

وی خاطرنشان کرد: وزیر ارشاد وقت عقیده داشت که این اثر در دنیا بی نظیر است و باید به زبان انگلیسی نیز منتشر شود، اما کسانی که دستور وزیر را گرفته اند، نتوانسته اند عمق اثر جمع آوری شده را درک کنند و با این هنر بیگانه هستند.
 

به گفته نیازی، این در حالیست که تاکنون پیشنهادهایی از برخی کشورهای خارجی از جمله انگلیس برای چاپ این مجموعه وجود دارد و آنها حتی حاضر هستند تمامی هزینه ها را پرداخت کنند.

 

بیوگرافی پدر فرش ترکمن

 

نیاز محمد نیازی، فرزند اراز محمد، در 11 فروردین 1303 در گمیشان چشم به دنیا گشود و تحصیلات ابتدایی خود را در دوره رضا شاه در مدرسه پهلوی گمیشان گذراند و در سال 1355 با خانواده خود به‌گنبد کوچ کرد و در این شهر ساکن شد.

وی در گنبد وارد بازار کار و به رنگریزی نخ مشغول شد و بعد‌ها رسما وارد بازار فرش شد، علت و انگیزه گرایش وی به ‌فرش و احیاء نقش‌های فرش ترکمن، شرکت در نمایشگاه فرش تهران در سال 1356 بود.

وی در آن نمایشگاه با یک ترکمن افغانی آشنا می‌شود و می‌گوید که در کار صادرات فرش ترکمن به‌ آلمان است و فرشهای ترکمن با توجه به نقش و اصالت خود در آلمان مشتریان زیادی دارد.
 

استاد نیازی به‌ دنبال این ملاقات به اهمیت فرش ترکمن پی می‌برد و آنگاه فرش ترکمن و نقوش آن را با دقت مطالعه می‌کند و پی می‌برد که هر یک از طوایف ترکمن نقشهای خاص خودشان را دارند و به‌دنبال آن به‌فکر احیاء نقشهای فرش می‌افتد و مطالعات و تحقیقات گسترده‌ای انجام می‌دهد و متوجه می‌شود 811 نقش فرش در بین طوایف و تیره‌های قوم ترکمن وجود دارد و بعد به‌ فکر احیاء این نقشها می افتد.
 
طراح دارعمودی جدید فرش

 

استاد در هنگام تحقیقات خود درمی‌یابد که هر یک از این نقشها بازگو کننده بخشی از تاریخ و فرهنگ قوم ترکمن هستند و در  تحقیق و تفحص در نقشهای فرش ترکمنی، در احیا این نقشها و نیز بالا بردن کیفیت فرش ترکمن با بکارگیری فنون فرش ترکمن در خصوص طراحی و رنگرزی و با طراحی سیستم جدیدی از دارعمودی توانست دار افقی ترکمن را تغییر دهد.

 

استاد نقش قالی ترکمن را با طراحی در کاغذهای شطرنجی به شکل علمی اجرا و فرصتهای جدیدی را ابداع کرد و تحقیقات جامع در مورد فرش ترکمن و دیدگاه های نویسندگان و هنرمندان را جمع آوری کرد.

 

استاد نیاز محمد نیازی پس از 51 سال کار و تلاش و شناسایی هنر اصیل و دیرپای فرش ترکمن، در سن 86 سالگی در ششم فروردین ماه سال جاری به علت بیماری دارفانی را وداع گفت و پیکر مطهر این هنرمند در آرامگاه آق‌قایه گنبد به خاک سپرده شد.
 

مرحوم نیازی که تقریبا تمام عمرش را فرش بافت، برای معرفی فرش ترکمن، علاوه بر کار تحقیق، در بیش از 50 نمایشگاه داخلی و خارجی شرکت کرد و مورد تقدیر نیز قرار گرفت.

 

از این هنرمند بزرگ و تلاشگر گلستانی، تمبر یادگاری با عکس وی به جا مانده و البته کتابی با عنوان " نیاز جان و فرش ترکمن " به کوشش ذبیح‌الله بداغی درباره وی تالیف شده است.

 

گلستان مهد فرهنگ، ادب و هنر، مشاهیر و مفاخر زیادی همانند استاد نیازمحمد نیازی است که تلاشی برای شناسایی و معرفی این مشاهیر تاکنون چندان ثمر بخش نبوده است و نیاز است متولیان فرهنگ و هنر منطقه در این زمینه برنامه ریزی اصولی داشته باشند.