تبریز، شهر آلودگی های بصری

به گزارش خبرنگار مهر در تبریز، صحبت از آلودگی در ایران همواره در کنار مواردی مانند آب و هوا یا در نهایت محیط زیست خلاصه می شود اما  "آلودگی بصری" با وجود اهمیت روانی و اجتماعی خود، از دید همگان مخفی مانده است.

این روزها در خیابان های تبریز، دیگر ترافیک تنها مختص خودروها نیست و تبلیغات شهری نیز در آن دچار ترافیک سنگینی هستند. با قدم زدن در خیابان های شلوغ و پر رفت و آمد تبریز آنچه که بیش از همه خودنمایی می کند دیوارنویسی ها، تابلوها و بنرهای کوچک و بزرگی است که بدون هرگونه عنصر هنر و زیبائی، با آشفتگی تمام در جای جای این شهر شلوغ در کنار هم صف بسته اند.

رنگ های مرده، تابلوهای ناموزون، طرح های نامناسب، ترافیک تبلیغاتی.... این معضلات در تبریز دست به دست هم داده اند تا در پس ترافیک تبلیغاتی پراکنده، زیبایی را از این کلانشهر گرفته باشند.

 جای خالی هنر در نقاشی های دیواری تبریز

کارشناسان اعتقاد دارند درحالیکه آلودگی بصری در تبریز بیداد می کند اما مدیران محلی از هنرمندان در راستای بهبود زیبایی شهر، بهره نمی برند.

عضو کمیته زیبا سازی تبریز با انتقاد از وضعیت اسف بار شهر و آلودگی بصری تصریح می کند: طرح زیباسازی شهر نه تنها بر اساس نیازهای شهری و شهروندی نیست بلکه شهرداری های مناطق مختلف تبریز، در یک تورنمنت با هم رقابت می کنند تا با طراحی ها و نقاشی های ناموزون دیواری، چهره شهر را از آنچه هست زشت تر کرده و بر دامن آلودگی بصری بیفزایند!

محمد نوریان با بیان اینکه آلودگی بصری تبریز از دیگر کلانشهرهای کشور از جمله تهران، اصفهان و مشهد بیشتر است، تاکید می کند: بسیاری از مشکلات از آن جا آغاز می شود که شهرداری بر زیباسازی شهر نظارت ندارد.

این استاد گرافیک دانشگاه، به گلایه های هنرمندان تبریزی اشاره کرده و می گوید: از پتانسیل بالای هنرمندان در راستای زیبا سازی شهر نه تنها استفاده نمی شود بلکه امکان مشاوره و راهنمایی بدانها هم داده نمی شود.

به گفته وی، متولیان زیبا سازی شهر در این وضعیت طرح هایی را اجرا می کنند که با بافت شهری و فرهنگ بومی همخوانی ندارد و این چنین نام خود را در ردیف عاملان آلودگی بصری قرار می دهند.

نوریان با بیان اینکه از دید متولیان شهری، نقاشی دیواری تنها برای پوشش دادن دیوارهای نیمه ویران به درد می خورد افزود: در معماری و گرافیک شهرهای جهان مانند لندن، نقاشی دیواری به داد نیازهای روحی و روانی شهروندان آمده و در کاهش مسایل اجتماعی بسیار مفید بوده است. 

وی به کوچه های تنگ و باریک، ساختمان های بلند و فقدان فضای سبز طبیعی در لندن اشاره می کند و از ابتکار متولیان زیباسازی این شهر می گوید که نیاز فضای سبز شهروندان را با نقاشی های بدیع دیواری جبران کرده اند.

بنرهایی که حقوق شهروندان را زیرپا می گذارند

استاد داریوش امین افشار، استاد نقاشی و گرافیک و دیگر عضو کمیته زیبا سازی شهر به رشد قارچ گونه بنرها در مناطق مختلف اشاره می کند و می گوید: نحوه طراحی، چاپ و حتی نصب این بنرها به گونه ای است که علاوه بر افزایش میزان آلودگی های بصری، حقوق شهروندان را نیز زیر پا می گذارد.

وی تصریح کرد:  تعداد بنرها در هر منطقه باید مشخص و متناسب باشد تا منجر به دلزدگی و انزجار نشود از سوی دیگر اندازه تابلوهای تبلیغاتی نیز از اهمیتی ویژه برخوردار بوده که به آن توجه نمی شود و اغلب کارها غیر علمی هستند.

این عضو هیئت علمی حوزه هنری آذربایجان شرقی اضافه می کند: بنرهای موجود در سطح شهر با طرح های غیر تخصصی و نابهنجار خود، لذت بصری را گرفته و جلوه ای بسیار زشت برای شهر بوجود آورده اند.

روح مرده و خشن حاکم بر خیابان های تبریز، عاملی بر خشونت رفتاری و افسردگی است. کارشناسان بر این عقیده تاکید کرده و فضای موجود را خطری بر دلزدگی گردشگران داخلی و خارجی عنوان می کنند.

گرافیک محیطی با بافت شهری نامتناسب است

با نیم نگاهی بر طراحی دیگر شهر های جهان، مشاهده هماهنگی و همخوانی تمامی عناصر شهری چشم را مسحور نظم و زیبایی خود می کند. هر منطقه ای رنگ، اندازه تابلو و سردرها و نوع تبلیغاتش منحصر به خود است، این در حالیست که در تبریز گوئی کودکی بازیگوش، بی توجه به تناسبات منطقه ای و بافت شهری، هر آنچه را که در دست داشته بی حوصله به در و دیوار این شهر نصب کرده است.

محمد نوریان استاد گرافیک، در خصوص اصول گرافیک محیطی، خاطر نشان می کند: گرافیک محیطی بافت قدیم و جدید شهر باید با یکدیگر متفاوت باشد و این در حالیست که در تبریز، معماری سنتی بافت قدیم در پس طرح های نامتناسب و به ظاهر مدرن پنهان شده اند که خیابان تربیت نمونه بارز آن است.

وی پیکان انتقاد را متوجه کسبه ها می کند که بی توجهی آنان شهروندان را از تماشای بناهای قدیمی محروم کرده و بیش از همه جلوه ای نازیبا می آفرینند اما تاکید می کند که متولیان شهری نیز با عدم نظارت خود در ایجاد این آلودگی ها کم مقصر نبوده اند.

جواد شریف نژاد، معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری نیز نحوه طراحی بنرها و نقاشی های دیواری را سلیقه ای دانسته و آن را دلیلی بر واحد نبودن تعریف واحد از زیبایی عنوان می کند.

حسین نجفی مدیر عامل سازمان فرهنگی هنری شهرداری تبریز در خصوص آلودگی بصری کلان شهر تبریز ذکر می کند: آلودگی بصری بحث کلانی بوده و مربوط به سازه های شهری، معماری و نقاشی دیواری و نصب بنر ها است.

وی تاکید می کند: شهر زیبا تمام سازه های شهری اش بایکدیگر متناسب است که این زیبایی را باید در ونیز و پاریس جستجو کنید نه تبریز!

حلقه گم شده آلودگی بصری کیست؟

در خصوص دلیل و ریشه ایجاد آلودگی بصری، کسی مقصر را نمی شناسد. مهره اصلی عاملان آلودگی مفقود بوده و سراغ آلودگی را از هر کسی می گیریم آدرس دیگری می دهد.

حسین نجفی مدیر عامل سازمان فرهنگی هنری شهرداری تبریز، نصب بنرها و پوسترها را بخشی از حقوق و تکالیف شهروندی دانسته و می گوید: نصب بنرها و تابلو ازحقوق شهروندی است و نمی توان دخالت کرده و شهر را از آشفتگی نجات داد و این تغییر باید از سوی خود شهروندان احساس شود.

نجفی با اشاره به تجمع سازه های تبلیغاتی در مناطق خاص شهر خاطر نشان می کند: تبلیغات همچون ایستگاه آتش نشانی نیست که تعداد بنرها در هر منطقه مشخص باشد. تبلیغات بر پایه اصل عرضه و تقاضا بوده و عوامل تعیین کننده تعداد سازه ها در هر منطقه ای را رونق اقتصادی آن منطقه مشخص می کند.

وی ادامه می دهد: تقاضا برای آبرسان و 29 بهمن بیش از سایر مناطق بوده و نمی توان مانع از این تقاضا شد و عملا در تعیین مکان برای تبلیغات نقشی نداریم.

نجفی در تشریح علت عدم توانایی در ایجاد محدودیت در نصب بنر می گوید: در صورت اعمال فشار برای محدود کردن تبلیغات و تعیین مکان، مردم از نصب بنر به سوی پوستر می روند که با نصب آن ها چون نیازی به اخذ مجوز وجود ندارد از این طریق آلودگی شهر بیشتر شده و پاک سازی پوستر ها از روی دیوارهای سطح شهر تبدیل به یک معضل می شود.

مدیر عامل سازمان فرهنگی هنری شهرداری از سوی دیگر منتقد عملکرد سازمان اتوبوسرانی است و ادعا می کند: این سازمان جهت بالا بردن میزان تبلیغات خود و فراهم کردن مکان برای نصب تابلو ایستگاه های اضافی و بی موردی ایجاد می کند که کار آنها غیرقانونی است.

علی برزی مهر، مدیر یک کانون تبلیغاتی در تبریز نیز در خصوص حق تبلیغات معترض بوده و در انتقاد به سازمان اتوبوسرانی اظهار می دارد: این سازمان به سایر کانون های تبلیغاتی که تخصص نداشته مجوز داده و از آنجایی که فضای کاری را برای آنها تعریف نکرده باعث "تبلیغات زدگی" در بین مردم شده است.

وی همچنین در بررسی علت عدم مشارکت و همکاری با هنرمندان گرافیست را دستمزد بالای آنها دانسته که با امکانات محدود کانون ها و سازمان های خصوصی مطابقت نمی کند لذا این امر منجر می شود در امر تبلیغات و گرافیک شهری از افراد غیرمتخصص و مبتدی استفاده شود!

جای خالی هویت ملی-اسلامی در گرافیک شهری

جواد شریفی نژاد معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری در خصوص طرح هایی که برگرفته از فرهنگ غربی بوده و نمایانگر فرهنگ بومی و اسلامی نیست، اظهار می دارد: متاسفانه طی سالیان گذشته گرافیک ایرانی و اسلامی نشده تا بکار گرفته شود. برای استفاده از طرح های بومی باید اول هنر گرافیک بومی خلق شده و پس از آموزش در نهایت اجرا شود.

وی با رد اینکه از متخصصان امر در طراحی و زیبا سازی شهر استفاده نمی شود، یاد آور می شود: شهرداری در زمینه های مختلف با متخصصان همکاری کرده و از راهنمایی های آنان بهره می برد اما مبلمان شهری به شکلی است که با مشارکت هنرمندان مشکلات حل نمی شود.

بهنازعبدالله پور، کارشناس گرافیک نیز مقصر اصلی آلودگی بصری تبریز را ناکارآمدی مسئولان امر دانسته و می گوید: بعضی مدیران گرچه با مقوله هنر آشنا نیستند اما در مراحل تصمیم گیری و اجرایی زیبا سازی شهری دخیل بوده و چون تعریف درستی از هنر ندارند، کارهای غیر حرفه ای رضایت آنان را جلب و همان طرح ها را عرضه می کنند.

وی با بیان اینکه مسئولان شهری به کم بها بودن کار بیش از مفهوم و زیبایی اثر اهمیت می دهند، می گوید: بی توجهی به زیبایی کارهای ارائه شده در سطح شهر به جای اینکه باعث زیبایی شهر شود، آلودگی بصری را افزایش می دهد.

به گفته عبدالله پور، مسئولان با آوردن بهانه هایی مانند قیمت بالای دستمزد هنرمندان، به جای بهره جستن از هنرمندان از تابلوسازان استفاده می کنند.

ایران سرزمین اقوام مختلفی است که هرکدام ویژگی های هنری خاص خود را دارند. شاید بتوان گفت که زنده کردن هنرهای بومی و منطقه ای همان حلقه مفقوده ای است که گریبانگیر گرافیک شهری در تبریز و بسیاری از شهرهای کشور شده است.

محمد نوریان عضو کمیته زیباسازی تبریز تاکید می کند: برای اجرای طرح هایی مطابق با هنر بومی و منطقه ای، هنرمندان آمادگی کافی را دارند.

به گفته وی، از این طریق هر شهری می تواند با گرافیک شهری خاص خود، هنر اقلیمی خود را نیز معرفی کند، همانگونه که در تمام کشورهای جهان نیز این چنین است.

این استاد گرافیک ادامه می دهد: نیاز به زیبایی، در شهرهای صنعتی که جلوه ای خشن دارند بیش از دیگر مناطق احساس می شود که با طرح های گرافیکی زیبا می توان شهر را تلطیف کرده و فضایی زیبا را در شهر فراهم ساخت.

وی خاطرنشان می کند: نگارگری از جمله هنرهای ایرانی بوده که می تواند در گرافیک وارد شده و خالق هنر شرقی باشد.

***

گرچه تمام مردم، هنرمندان و حتی مسئولان بر آلودگی بصری و فضای بی روح و دلمرده شهر تبریز معترفند اما به نظر می رسد به دلیل نبودن استراتژی خاص و برنامه ای مدون برای گرافیک شهری تبریز نباید در انتظار معجزه ای بود.

در سالهای گذشته که مجوزهای انبوه و غیرکارشناسی برای ایجاد صنایع آلاینده در اطراف تبریز صادر می شد کسی تبعات مخرب آلودگی امروز این شهر را مد نظر قرار نداد. حال به نظر می رسد این تجربه تلخ در خصوص تبلیغات و گرافیک شهری نیز تکرار شده و روزی خواهد رسید که مسئولان باید به فکر چاره اندیشی برای بار روانی و اجتماعی ناشی از این آشفته بازار بصری باشند. آن روز دیگر خیلی دیر است.

.................................

گزارش: یاسمین مولانا

عکس: احمد نبی زاده