حافظ بیت‌الغزل معرفت است

دکتر سعید رحیمیان در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد وجود بسیاری از معارف فلسفی،عرفانی و دینی در اشعار حافظ گفت: بله همینطور است. یکی بر می‏گردد به شخصیت حافظ و اینکه همعصران او لقب حافظ به او دادند بدین خاطر که حافظ قرآن بوده است که بعد اسلامی شخصیت او را تشکیل می‎دهد. در زندگی او نقل شده که مدرس و مفسر قرآن و همچنین رشته‏های دیگر علوم بوده است. با یک تدبر در دیوان او متوجه می‏شویم که بسیاری از اصطلاحات فنی مختلف علوم اعم از نجوم و فلسفه و کلام و فقه گرفته تا موسیقی و ریاضیات اینها در دیوان او به چشم می‏خورند و این نشاندهنده بینش او در این زمینه‏ها بوده است.

وی افزود: حافظ ناظر به شاعران و دیوانهای پیش از خود نیز بوده است و محسنات کلامی و معنایی شاعران بنامی مثل سعدی، مولوی، سنایی، عطار، عراقی و خواجو را در دیوان خودش بکاربرده است و با یک کیمیاگری آنها را تبدیل به یک ابیات ماندگاری که به تعبیر خودش بیت‌الغزل معرفت بوده کرده است.

این استاد گروه فلسفه شیراز درادامه تصریح کرد: اینکه شروح مختلف در هر قرنی به اشعارش می‏زنند نشان از رنگ و بویی از قرآن کریم در دیوانش دارد. خودش هم گفته "هرچه کردم همه از دولت قرآن بود" و چنین است معارفی که در دیوان او به کار رفته معارف اصیل و یگانه‏ای است.

رحیمیان در مورد این سخن که حافظ، حافظه ماست نیز اظهارداشت: اگر ما در خانه هر ایرانی نگاه کنیم در کنار قرآن و کتب ادعیه دیوان حافظ را هم می‏بینیم این نشاندهنده این است که فرهنگ و شخصیت ایرانی یک ارتباط خاصی با این دیوان پیدا کرده است.  بعضی تعبیر کردند به [اسلام ایرانی] اسلامی که عرفا آن جنبه باطنی و حقیقی محض آن را یافتند و در قالبهای اخلاقی، عرفانی و معرفتی ارائه دادند و بدین صورت در شخصیت ایرانی جلوه‌گر شد.

این محقق و پژوهشگر درارتباط با اینکه بعضی از مفاهیم حافظ مانند رندی و پیر و نیاز به راهنما در فرهنگ و شخصیت ایرانی جا افتاده گفت: اینها همه ناشی از آن است که به صورت ناخودآگاه در ضمیر هر ایرانی یک نوع رابطه قلبی با اشعار حافظ یافت می‎شود به تعبیری می‎شود گفت برای کسانی که می‏خواهند انسان و انسان کامل باشند رهنمودهایی در دیوانش قرار داده است بو رای هردو گروه یک گوهر جاویدانی به ارث گذاشته است. به خاطر همین است که همه اقشار بنوعی با او ارتباط برقرار می‏کنند.

این استاد فلسفه خاطرنشان کرد: حافظ نشاندهنده آن تجربه تاریخی و آن دردها و رنجها و یا آن خوشی‏ها و لذتها و کمالات است که یک جامعه می‏تواند بدنبال آنها باشد و درواقع ترجمان این نیازهای جامعه در دیوانش است.

رحیمیان درمورد رابطه حافظ با بحرانهای پیش رو همچنین گفت: به خاطر همان غنای فرهنگی دیوان حافظ ما فراوان می‏توانیم از اندیشه‏هایش استفاده کنیم. به عنوان نمونه آن آزادی و آزاد اندیشی‏ای که در اشعارش می‎بینیم و موج می‎زند. حافظ اگر گله از زمانه خودش می‏کند و معتقد است که مهجور و ناشناخته مانده است درواقع بخاطر همین آزاد اندیشی و آزادکیشی بوده است. اگر که نقد ظاهرگرایی و ریاکاری و مقدس مأبی و مبارزه شدید با بینش ابزاری با دین یعنی کسانی که دین را دکان معیشت خود قرارداده‎اند دردیوانش می‎بینیم ناشی از همان روحیه آزادگی و این است که هرچیزی را پای هرکسی یا هر قدرتی قربانی نمی‌کند.

این نویسنده و مترجم در پایان یادآور شد:ما هنوز محتاج به عمل این یک مصرع حافظ هستیم"بادوستان مروت با دشمنان مدارا"ما هنوز در روش برخوردمان با مخالفان و یا دیگران احتیاج به این آموزشها داریم و حافظ می‏تواند ما را در بحرانهایی که پیش رو داریم و در رفتارهای اجتماعی‎امان کمک کند.