آلستون تجربه خدا را اخص از تجربه دینی می‌داند

در این نشست دکتر عباس یزدانی با موضوع " معرفت‌شناسی تجربه دینی در اندیشه ویلیام آلستون" به سخنرانی پرداخت و گفت: یکی از نظریه‌پردازان مهم در بحث تجربه دینی ویلیام آلستون معرفت‌شناس و فیلسوف دین معاصر امریکایی است. بحث معرفت‌شناسی تجربه دینی یکی از دغدغه های مهم آلستون است که در قالب تألیف کتاب ارزشمند ادراک (Perceiving God) چاپ سال 1991 تبلور یافته است. این اثر اکنون در معرفت‌شناسی دینی جایگاه والایی داشته و مورد توجه گسترده معرفت‌شناسان دینی و فیلسوفان دین معاصر قرار گرفته است.

استادیار فلسفه دانشگاه زنجان تصریح کرد: آلستون با رویکردی معرفت شناختی به تجربه دینی تلاش فراوان نمود تا نقش معرفتی آن را در معرفت‌شناسی دینی نشان داده و عقلانیت باور به خدا را از این رهگذر توجیه نماید.

وی به ماهیت و چیستی تجربه دینی در نظر آلستون اشاره کرد و افزود: وی بر این باور است که تجربه دینی نحوه‌ای ادراک است و ساختاری مشابه ساختار ادراک حسی دارد، همانگونه که ادراک حسی از سه رکن مدرَِِک، مدرک و ادراک شونده شکل می یابد، تجربه دینی و به تعبیری خاص تر تجربه خداوند نیز از سه رکن شخص تجربه کننده، خداوند و نحوه ظهور و تجلی خداوند بر شخص صاحب تجربه شکل می‌یابد.

 

یزدانی تأکید کرد: از نظر آلستون تجربه خداوند اخص از تجربه دینی است. تجربه خداوند، آگاهی بی‌واسطه به خداوند است. این آگاهی بی‌واسطه به خداوند غیر از آگاهی‌های با واسطه به خداوند از طریق شگفتی‌ها و زیبایی‌های طبیعت، وحی یا دیگر پدیده‌های طبیعی است.

 

وی با بیان اینکه آلستون چنین تجربه را تجربه عرفانی می‌نامد(mystical experience) افزود: از آنجایی که آلستون به معنای خاص تجربه دینی، یعنی ادراک بی‌واسطه خداوند توجه دارد، به جای تجربه دینی از اصطلاح "تجربه عرفانی" استفاده می‌کند.

 

استادیار فلسفه دانشگاه زنجان تأکید کرد: از نظر آلستون، کارکرد چنین تجربه عرفانی برقراری ارتباط شخصی، صمیمی، بی‌واسطه و عمیق بین انسان و خداست که در قالب عشق سرسپردگی، گفتگو، امید، توکل و... نمود پیدا می‌کند.

 

وی در تشریح اعتبار تجربه‌های عرفانی در نظر آلستون گفت: مهمترین دلیل معرفت‌شناختی در اعتبار تجربه‌های عرفانی، این است که هر تجربه‌ای در بادی نظر(prima facie) موجه است مگر آنکه دلایل قوی کافی برخلافش وجود داشته باشد. به اعتبار دیگر ردیه‌های قوی کافی علیه آن باشند. در مورد ادراک حسی هم مورد دفاع معرفت‌شناسان زیادی است.

وی ابهام در تجربه دینی را دلیل بر بی‌اعتباری آن ندانست و گفت: تجربه‌های عرفانی موجب باورهای موجه و معتبر خواهند شد، مگر آنکه دلایل قوی کافی بر نادرستی شان در اختیار داشته باشیم.

 

وی تأکید کرد: استدلال آلستون این است که اگر خداوند هست دلیلی وجود ندارد که تصور نکنیم، این ادراک گاهی حقیقی است و موهوم نیست. بنابراین ادراک خداوند ادراک تجربی معتبر است تا زمانی که دلایل کافی برخلاف آن نیابیم، لذا دارای توجیه اولیه است.

دکتر یزدانی در پایان به نقدهای متعددی که بر نظریه آلستون در مورد تجربه‌های عرفانی وارد شده است، اشاره کرد و گفت: مهمترین نقد منتقدان تجربه عرفانی بر تفاوتهای میان تجربه حسی و تجربه عرفانی مبتنی است که آلستون در کتاب "ادراک خداوند" به آن پاسخ داده است.