آشنایی با زبان‌شناسی برای فهم متون ضروری است

دکتر قاسم کاکایی در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد اینکه متون علوم انسانی را با توجه به چه قواعدی باید خواند و آیا کدهای خاصی برای خوانش متون رشته خود دارید گفت: متون علوم انسانی با سایر رشته‏های علمی دیگر تفاوت دارند. یکی اینکه در علوم انسانی بعضاً با مسائل انتزاعی سرو کارداریم و از این جهت مانند علوم تجربی نیستند که محسوس و قابل لمس و ملموس باشند. مسائلی است که انتزاعی است و تصوراتش در مواردی بسیار سخت است و بایستی یک تصور صحیح از موضوع بدست بیاوریم و این، کار را نسبت به علوم تجربی سختتر می‏کند.

وی افزود: دیگر اینکه در علوم انسانی ما با نظریه‎پردازی و مکتبهای فلسفی سروکار داریم و در اینجا بایستی نظر نویسنده یا صاحب فکر و اندیشه را بدست بیاوریم . بنابراین اینجا دو مطلب مطرح می‏شود. یکی اینکه صاحب مکتب یا اندیشمند مورد نظر ما چه می‎گوید و دوم اینکه حقیقت چیست و واقعیت امر کدام است. خواندن متن بر طبق هریک از این دو هدف متفاوت است. اگر ما نظریه آن اندیشمند را بخواهیم بدست بیاوریم باید ببینیم که چه گفته و مراد نویسنده یا گوینده چیست. در اینجا ما یک اصولی داریم (که در مباحث اصول فقه که در حوزه‏ها تدریس می‎شود و امروزه هم در فلسفه‏های تحلیل زبانی مطرح است )که ما چگونه به مراد گوینده پی ببریم که به آنها مقدمات حکمت می‏گویند. قطعاً ما باید زبان، الفاظ، واژه‏ها و مدلول واژه‏ها را بشناسیم و قرائن لفظی،عقلی،زبانی و مکانی را بدانیم تا بتوانیم مراد گوینده را بیابیم اصولی آنجا حاکم است.

این استاد فلسفه و عرفان اسلامی دانشگاه شیراز خاطرنشان کرد: اگر به دنبال این باشیم که واقعیت و حقیت چیست بخصوص در فلسفه در اینجا می‏بایستی صرفاً پیرو دلیل باشیم و ببینیم دلیل و برهان چه می‏گوید.

این محقق و پژوشگر در مورد اینکه آیا متون رشته خود را بیش از چند بار مطالعه می‎کنید همچنین اظهارداشت: اگر متن در رشته الهیات باشد مطلع همه معارف الهیات اسلامی قرآن است که در تمام عمر بارها و بارها آن را می‎خوانیم. منتها مسئله‏ای که در قرآن مطرح است در سایر متون مطرح نیست. یعنی قرآن همیشه نو است و سخن جدیدی دارد که از جانب حکیم علی الاطلاقی این سخن گفته شده که برای همه زمانها و مکانها و برای هر لحظه فرد، چیز نویی باید داشته باشد. لذا هر قرائتی که ما از قرآن می‏کنیم یک دیدگاههای نویی پیدا می‏کنیم که قبلاً آن دیدگاه را بدست نیاورده بودیم. لذا بارها و بارها خواندن قرآن برای این است که قرآن موقعیت خاصی دارد که در مباحث تفسیر و تأویل و هرمنوتیک مطرح است.

این استاد فلسفه و عرفان اسلامی ادامه داد: اگر متون درسی باشد بخصوص در رشته فلسفه بخاطر اینکه مباحث انتزاعی است چندین بار باید آنها را خواند تا به کنه مفهومی که مورد نظر نویسنده بوده پی ببریم و تصور صحیحی داشته باشیم. پس از آن تصور تصدیق صحیح از آن مطلب بدست بیاوریم.

کاکایی در باره یادداشتهایش از متون مطالعه شده نیز گفت: در رشته‎های علوم انسانی و در حوزه‏ها از قدیم سنتی بوده به نام سنت حاشیه نویسی که سنت بسیار حسنه‏ای است که هر صاحب فکری وقتی متنی را شروع می‎کند به خواندن نکات و مباحثی به ذهنش خطور می‎کند که مربوط به همان لحظه و زمان است که با دفعه دیگری که بخواند ممکن است آن جرقه در ذهنش زده نشود. لذا ما هر دفعه که متنی را می‏خوانیم جرقه‏هایی در ذهنمان زده می‏شود که بصورت حاشیه نویسی در کنار کتاب یا نوشته خودمان یاداشت می‏کنیم .

این نویسنده و مترجم درپایان یادآورشد: این حاشیه‏ها که نکات بسیار دقیق و زیبایی دارند ممکن است طولانی هم بشوند. پس از دو یا سه سال که به آنها رجوع می‏کنیم خودمان هم متعجب می‎شویم که چطور این نکته در آن زمان به ذهن ما خطور کرده است و جمع کردن این حاشیه‏ها باعث می‏شود که ما تحلیلی از متن داشته باشیم و برای تحقیق و پژوهش این حاشیه‏ها را مورد استفاده قرار دهیم.