پایتخت فرهنگی و رنجی که از "فرهنگ شهروندی" می برد

 به گزارش خبرنگار مهر در شیراز، پشت چراغ راهنما همه رانندگان ایستاده اند تا چراغ سبز شود اما راننده ای جوان بدون اینکه توجهی به پدال ترمز داشته باشد در طرف مخالف خیابان با سرعت هرچه تمامتر به پیش می رود تا خود را به چهار راه برساند، چند ثانیه ای توقف می کند و زمانی که متوجه می شود که برای عبور از چهارراه باید 30 ثانیه دیگر نیز بیاستد وقت با ارزشش را غنیمت شمرده و با سرعتی دو چندان خود را به وسط چهارراه می رساند تا از آن عبور کند. سایر رانندگان از ترافیکی که او به وجود آورده اعتراض می کنند اما آنها را مورد تندخویی و ناسازا گویی خود قرار داد و همچنان کار خود را به پیش می برد و دست آخر نیز فاتحانه چهارراهی که چراغ قرمزش نشانه ضرورت توقف او بود را ترک می کند. اینجا شیراز شهر سعدی و حافظ است.

آن طرف تر خودروی دیگر در میان انبوهی از خودروها سعی دارد خیابان را دور بزند، نصف بیشتر خیابان به خاطر دور زدن بیجای او مسدود شده اما راننده همچنان با صبر و آرامش به دورزدن غیر مجاز خود ادامه می دهد و برایش نیز اهمیت ندارد که نباید در این محدوده چنین کاری انجام دهد و حتی مانع های چند سانتیمتری وسط خیابان نیز برایش این معنی را تداعی نمی کند که این موانع یعنی اینکه اینجا جای دور زدن نیست اما او کار خود را می کند. اینجا شیراز است شهر فرهنگی.

گوشه خیابان چند نفر در حال حرف زدن هستند. یکی از آنها پوسته کیکی را که در دست دارد با یک حرکت فوتبالی به چند متر آن طرف تر پرتاب می کند و به خاطر این حرکت نمایشی اش مورد تحسین دوستانش قرار می گیرد در حالیکه به سطل آشغال تیکه داده که از زباله خالی است. اینجا شهر فرهنگی شیراز است.

در خیابانی دیگر دیواری در حال رنگ کاری و زیبا سازی است. کار زیباسازی و اجرایی آن به پایان رسیده و شهروندان نیز از دیدن چنین دیواری که با اشکال و تصایر زیبا آراسته شده در حال لذت بردن هستند. فردای آن روز دیوار مملو از پوسترها، یادگاریها و ... است و کسی دیگر رغبت نگاه کردن به دیوار را ندارد. این جا شیراز است شهری که همگان در آن فریاد می زنند که شهری فرهنگی است. شهری که پایتخت فرهنگی کشور است.

آن زمانی که همه مدعی فرهنگی بودن چنین شهری هستند شهروندانش به حداقل هایی که در بخش فرهنگ باید رعایت شود، علاقه و توجه نشان نمی دهند.

در عین حال باید این را نیز مطرح کرد که مشکلاتی که در حوزه فرهنگ شهروندی در بین مردم این شهر وجود دارد کمابیش در سایر کلانشهرها نیز دیده می شود اما برای شهر شیراز که مدعی عنوان پایتخت فرهنگی کشور است وجود چنین چالشهایی در حوزه فرهنگ شهروندی حداقل از شیراز توقع نمی رود.

کارشناسان برای فرهنگ تعاریف مختلفی را به میان کشیده اند. یک کارشناس عقیده دارد که فرهنگ از مجموعه پیچیده ای از علوم، دانشها، هنرها، افکار، اعتقادات، قوانین و مقررات، آداب و رسوم، سنتها و تمام آموخته ها و عاداتی که یک انسان به عنوان عضو جامعه اخذ می کند، تشکیل شده است.

جامعه شناس دیگری فرهنگ را مجموعه آداب و رسوم و سنتها و نهادهای اجتماعی می داند و دهها تعریف دیگر اما وجه مشترک تمامی این تعاریف این است که فرهنگ متشکل از آدابها و رسوم و سنتهاست و این آداب و رسوم در میان اقوام و ملل مختلف حال چه بد باشد و چه خوب به هر حال فرهنگ آن جامعه شناخته می شود.

در این بین فرهنگ شهروندی نیز تعاریف خاص خود را دارد که شاید عمومی ترین آن را بتوان در این تعریف دانست که فرهنگ شهروندی مجموعه ای از تعهدات، مسئولیتها و وظایفی است که شهروندان در قبال و مواجهه با یکدیگر دارند.

به نظر نگارنده، با این تعاریف شهروندان در قبال یکدیگر دارای تکالیفی هستند که بر اساس آن باید به حقوق، ارزشها و سنتهای یکدیگر احترام بگذارند و آن را رعایت کنند و در غیر این صورت اجتماعی که چنین موضوعی را در سرلوحه رفتارهای شهروندی خود قرار نداده نتوانسته خود را به جامعه آرمانی و توسعه یافته فرهنگی نزدیک کند.

هر جامعه ای به هر حال دارای فرهگی است که آداب و رسوم و سنتها، آن فرهنگ را ساخته اند حال چه این سنتها و عادات بد باشد و چه پسندیده و شایسته، به هر حال از این مجموعه سنتها به عنوان فرهنگ آن مجموعه یاد می شود.

اما نزد افکار عمومی آنچه یک جامعه را فرهنگی و با فرهنگ شهروندی توسعه یافته معرفی می کند مجموعه ای از آداب و سروم و سنتهای خوب، پسندیده و آرمانی است که در آن شهروندان نه حق شهری شهروند دیگر را ضایع کرده و نه ارزشهایش را مورد کم توجهی قرار دهد.

عکس تزئینی است

با این تفاسیر وقتی که از سالیان سال پیش تاکنون شیراز به عنوان شهر فرهنگی معرفی شد باید شاخصه های تعاریف فرهنگ شهروندی نیز در بین مردم نمود عملی داشته باشد.

اما در شهر فرهنگی شیراز آنچه در ظاهر شهر دیده می شود چندان تطابقی با فرهنگ متعالی شهروندی ندارد. آن زمانی که راننده ای بدون توجه به حقوق سایر رانندگان چراغ قرمز را رد می کند و منجر به ترافیکهای طولانی و اتلاف وقت و هزینه شهروندان می شود و یا آن زمان که شهروند دیگری بهداشت محیطی را مورد کم توجهی قرار می دهد و باعث مخاطره در بهداشت عمومی می شود همگی در جای خود حاکی از این است که فرهنگ شهروندی با ان معنا که" مجموعه ای از تکالیف شهروندی که منجر به رعایت حقوق دیگران می شود" در چنین جامعه ای با چالش و آسیب رو به رو است.

با این تفاسیر به نظر می رسد قبل از کاربرد عنوان "فرهنگی" برای شیراز باید شاخصه های فرهنگی بودن را نیز در ظاهر و چهره شهر مورد کنکاش و رسیدگی قرار داد و نمی توان در مقام حرف از شهری به عنوان فرهنگی یاد کرد اما شهروندانش ابتدایی ترین اصول فرهنگ شهروندی را رعایت نمی کنند.

توسعه کتابخوانی ارتقای فرهنگی به همراه دارد

اما مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس در گقتگو با خبرنگار مهر در شیراز توسعه فرهنگ کتاب خوانی یکی از راهکارهای افزایش فرهنگ در جامعه دانست، چراکه افراد کتابخوان به عنوان فرد نخبه معرفی می شوند که چنین شخصی نیز از چراغ قرمز عبور نمی کند، احترام همسایگان را حفظ می کند و در کل به حقوق دیگران احترام خواهد گذاشت.

مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس در بخش دیگری از سخنان خود مهندسی فرهنگی را یک اولویت عنوان کرد و گفت: مباحث فرهنگی نیاز به برنامه ریزی کامل دارد که در این راستا مهندسی فرهنگی در بحث فرهنگ شهروندی مورد تاکید است و باید متغیرها نیز شناخته شود.

طبیعی در خصوص نقش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در راس و ادارات کل نیز در استانها وظایفی را بر عهده دارند که در مباحث مربوط به فرهنگ شهروندی ما نیز در حد توان پاسخگو هستیم و کارهای لازم را انجام می دهیم.

به گزارش مهر به هر حال آنچه کارشناسان در خصوص فراهم کردن زیرساختهای مناسب فرهنگی مطرح می کنند جزئی جدایی ناپذیر از ایجاد و توسعه فرهنگی عمومی و فرهنگ شهروندی است.

در کنار این بخش نیز شهروندان نیز می توانند با رعایت برخی از ابتدایی ترین نکات شهروندی از لحاظ نرم افزاری نیز کار را به پیش ببرند.

شهر شیراز در حال حاضر دچار برخی مشکلات و آسیبهای جدی در حوزه فرهنگ شهروندی است که فقط بخشی از آن مربوط به ایجاد زیرساختهای فرهتگی یا سخت افزارهای کار است و بخش اعظم آن نیز به خود شهروندان بر می گردد که در آن بدون دلیل منطقی کارهایی را انجام ندهند که حقوق شهروندی دیگران را زیر پا گذاشته شود.

آن زمان که راننده در شیراز خودروی خود را درست مقابل پارکینگ خالی در خیابان توقف ممنوع پارک می کند و ترافیکهای طولانی را نمی بیند و یا آن زمان که شهروندی فضای شهر و محل زندگی خود را با کارهایی نظیر نصب پوستر و یادگاری با اسپری و... دچار زشتی و زنندگی می کند آن زمان است که کاری از دست زیرساختها بر نمی آید.

به نظر می رسد تا زمانی که فرهنگ شهروندی در بین مردم تقویت نشود نمی توان شیراز را فقط به واسطه داشتن نمادهای فرهنگی نظیر حافظ، سعدی و... شهری فرهنگی نامید.

چنین نمادهایی صدالبته در ثابت کردن این ادعا که در این اجتماع تمدنهای دیرینه ای وجود دارد بسیار مهم قلمداد می شود اما در اینکه صرف وجود چنین نمادهایی می توان شیراز را "فرهنگی" قلمداد کرد به اشتباه رفته ایم.

شیراز پایتخت فرهنگی ایران زمین، شهر سعدی و حافظ، شهر بزرگان، ادبا، مفاخر و عرفا این روزها از ضعفهای موجود در بخش فرهنگ شهروندی مردمش رنج می برد و این شهروندانند که باید به عنوان"پایتخت فرهنگی" جنبه عینی ببخشند.

یک شهر فرهنگی را مردمانش با نوع رفتارهای ارتقا یافته فرهنگی، مراودات اجتماعی متعالی و توام با احترام به حقوق یکدیگر می سازند و عنوان کردن واژه فرهنگی در جامعه ای که شهروندش به سطل زباله تکیه کرده و آشغال دستش را به جوی آب می ریزد چندان منطقی نیست.