حق آبه هامون پای بوته های خشخاش/افغانها بی اعتنا به معاهدات بین المللی

محمد باقر صدوق معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست کشور در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به تشکیل کمیته بین المللی احیای تالاب هامون گفت: افغانها حاضر به همکاری نیستند در حالی که آب رودخانه هیرمند در پشت مرزهای ایران به وسیله تلمبه ها و کانالهای آب به زمینهای کشاروزی به خصوص کشتزارهای خشخاش می ریزد.

وی اظهار داشت: مقامات افغانستان معتقدند اینکه تالاب در مرزهای ایران خشکیده مشکل ایران است نه آنها در حالی که مطابق کنوانسیونهای بین المللی آنها موظفند حق آبه تالابها و ورودی آب به مرزهای ایران را تامین و خسارتهای وارد شده به کشور ما را جبران کنند.

صدوق با اشاره به اینکه تالاب هامون از بهترین زیستگاههای پرنده در آسیا بوده اضافه کرد: در گذشته دسته های 200 هزار تا 600 هزار قطعه ای از پرندگان مختلف به این تالاب مهاجرت می کردند ولی اکنون از پرنده خبری نیست و حتی گونه های بومی منطقه نیز تالاب خشک را ترک کرده اند. 

با این حال در دهمین اجلاس کمیساران آب هیرمند که در سال 87 در کابل برگزار شد، هیئت ایرانی اعتراض شدیدی به قطع جریان آب هیرمند کرد و خواستار تمکین دولت افغانستان به تعهدات خود بر پایه معاهده 1351 هیرمند شد ولی نتیجه ای در بر نداشت.

در معاهده سال 1351 بین ایران و افغانستان درباره هیرمند، مقرر شد که ایران سالانه 850 میلیون مترمکعب حق آبه از هیرمند به ویژه در فصول گرم سال و روزهای خشکسالی داشته باشد اما افغانها سیلابهای بهاری را در قالب این حجم 850 میلیون مترمکعبی در سال  محاسبه می کنند در حالی که ایران این قبیل آبها را کنترل ‌ناشدنی و خارج از معاهده می‌داند.

به هر روی فعال شدن کانون بحران گرد و غبار در مناطق سیستان و بخشی از افغانستان ناشی از بحرانی شدن مناطق تالابی و برخواست بلورهای خاک از کف تالابی است که از خشکی و بی آبی ترک خورده است. در همین رابطه مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان تاکید کرد: تالاب سه گانه هامون بالای 98 درصد کیفیت خود را از دست داده و به جز یک سوم از بخش پوزک تالاب هامون که در مرز افغانستان است دیگر از تالاب چیزی باقی نمانده است.

تورج همتی به خبرنگار مهر گفت: تنها راه نجات تالاب هامون و مردم شرق ایران به خصوص مناطق زابل و شمال استان سیستان و بلوچستان گرفتن حق آبه از هیرمند در افغانستان است و این اتفاق میسر نیست مگر اینکه افغانها عضو کنوانسیون رامسر باشند تا از طریق اعمال فشارهای بین المللی حق آبه تالاب را رهاسازی کنند.

وی به تشکیل کمیته ای با ردیف بودجه و امکانات سخت افزاری برای نجات تالاب هامون اشاره کرد و افزود: طرح لایروبی رودخانه های ورودی تالاب هامون در دستور کار است و ماشین آلات تالابی و تجهیزات مورد نیاز خریداری شده است.

وی لایروبی رودخانه هایی را که به دلتای هیرمند می ریزند از اولویتهای کمیته احیا عنوان کرد و اظهار داشت: رودخانه های داخلی و مسیرهایی که تالاب را به هم متصل می کنند نیازمند ترمیم و لایروبی هستند.

همتی با تاکید بر اینکه مسائل مربوط به مشکلات بین المللی تالاب هامون به مقامات عالی دولت توضیح داده شده و در مجلس و کمیسونهای آب و کشاورزی و فراکسیون محیط زیست نیز مطرح شده است اما بخش عمده مشکلات تالاب هامون ارتباط ارگانیک با هامون افغانستان دارد.

وی تاکید کرد: هیچ امیدی برای همکاری کشور افغانستان دیده نمی شود و متاسفانه افغانها اصلا توجهی به وضعیت اسفبار هامون نمی کنند که نتیجه سدسازی و لوله کشیها و تلمبه هایی است که آب هیرمند را در افغانستان نگه می دارد و به مصرف کشتزارهای خشخاش می رسد.

این در حالی است که مردم شرق ایران با مشکلات اقتصادی به دلیل از بین رفتن منابع معیشت خود در تالاب هامون با فقر دست و پنجه نرم می کنند. 
 
با این حال بسیاری از متخصصان محیط زیست معتقدند: وزارت خارجه ایران در احقاق حقوق هامون ضعیف عمل کرده و در دولت افغانستان نیز عزم جدی برای حل این مسئله ندارد. اما مهمترین عامل، حاکمیت نداشتن دولتی مقتدر در افغانستان است که موجب می‌شود عوامل و عناصر غیردولتی به راحتی بتوانند در مسیر رود هیرمند سدسازی و کانال‌کشی کنند.