عوامل و مراحل توافق بر سر تشکیل دولت/ تعارض احزاب عراقی باقی است

نشست بررسی "فرآیند تشکیل دولت عراق" با حضور شماری از کارشناسان داخلی و خارجی در خبرگزاری مهر برگزار شد. "ناظم دباغ" نماینده اقلیم کردستان عراق در تهران، "حسین علایی"، "سیامک کاکایی" و آقای "نوریان" از جمله این کارشناسان بودند.

سیامک کاکایی کارشناس عراق در این نشست اظهار داشت: عراق پیش از انتخابات پارلمانی 2010 شاهد تغییر درون ساختاری بود و در واقع این کشور با انتخابات پارلمانی اسفند ماه پوست اندازی کرد. این تغییر درون ساختاری در چینش سیاسی بروز پیدا کرد و در اصطلاح سیاسی به آن آرایش سیاسی یا جبهه گیری سیاسی می گویند.

وی افزود: 3 شکل اختلاف میان 3 جبهه در درون کردها، شیعیان و اهل سنت به وجود آمد. نتیجه این اختلافات درونی باعث تغییر در آرایش سیاسی انتخابات 2010 شد. در درون شیعیان چون ائتلاف عراق یکپارچه وجود داشت و در انتخابات شوراهای استانی نتوانستند ائتلاف خود را حفظ کنند چند انشعاب جدید به وجود آمد، ائتلاف "دولت قانون" شکل گرفت و مجلس اعلای اسلامی عراق جدا شد.

مراحل سیاسی طی 10 ماه گذشته

این کارشناس در ادامه گفت: در میان اهل سنت هم همین طور جبهه التوافق از بین رفت و اعضای آن با فهرست العراقیه ائتلاف جدیدی به وجود آوردند به خصوص شخصیت هایی مثل "طارق الهاشمی" ،"ظافر العانی" و"صالح المطلک" به ایاد علاوی نزدیک شدند که بتوانند با حمایت های بیرونی توازن جدیدی را در صحنه سیاسی عراق به دست بیاورند. بنابراین اوضاع عراق را در 10 ماه گذشته به 3 مرحله می توان تقسیم کرد.

1) مرحله پیش از انتخابات پارلمانی عراق: در این مرحله رقابت سیاسی بر فضای گفتمان سیاسی گروه ها حاکم است یعنی اختلافات درونی تبدیل به شکل گیری ائتلاف ها شد.

2) مرحله بعد از انتخابات است که رقابت سیاسی جای خود را به تعارض سیاسی بین تمام ائتلاف های پیروز در انتخابات داد و گروه ها به جای اینکه به سوی همکاری پیش بروند به سوی تعارض حرکت کردند.

3) مرحله شرایط کنونی تا ختم به تشکیل دولت.

کاکایی تصریح کرد: در حال حاضر 2 وضعیت را می شود متصور کرد؛ نخست اینکه آیا احزاب عراقی با یکدیگر همزیستی سیاسی خواهند داشت و یا مجموعه این تعارض سیاسی تبدیل به تقابل سیاسی خواهد شد. تقابل سیاسی یعنی اختلافاتی که قبل از انتخابات داشتند به بعد از انتخابات سرایت کرد و به بعد از تشکیل دولت همین وضعیت تسری پیدا کند و در چنین شرایطی انتظار می رود یک دولت ضعیف و شکننده تشکیل شود.

انواع اختلافات و تعارضات

 وی در ادامه گفت: تقابل سیاسی زمانی است که گروه ها بر حسب سهم خواهی ها و حتی انتظاراتی که برای تصویب قانون و هر نظری که دارند منجر به تقابل در کابینه شود و یک گروهی از کابینه خارج شود و دولت را با مشکل مواجه کند. بنابراین مجموع اختلافات را به 3 دسته می توان تقسیم کرد:

1-  اختلافات درون حزبی بین تمام گروه ها که در درونشان اختلاف بوده گروه های نوظهوری شکل گرفته مثل گروه "تغییر" در ائتلاف کردستان عراق که یک جریان سیاسی نوظهور است.

2- دوم اختلافات بین حزبی و بین ائتلافی بین تمام جریان های شکل گرفته که اختلافاتی که وجود داشت و نتوانستند در 8 ماه به توافق جدید برسند.

3- اختلافات بین بازیگران در محیط درونی سیاسی عراق و بازیگران محیط پیرامونی عراق. نتیجه این شد که توافق بر سر تشکیل دولت 8 ماه طول بکشد و این مجموعه تعارضات به نقطه ای ختم شده که الان نیز نمی توان چشم انداز روشنی برای آینده دولت نوری المالکی ترسیم کرد چون هنوز اختلافات ریشه ای که بنیانش در درون احزاب و میان آنها وجود داشت برطرف نشده و پایدار است.

وی اظهار داشت: اکنون اختلافات از نوع تقسیم پست های حکومتی به چگونگی تقسیم پست های وزارتی مبدل شده است و سهم خواهی هایی که از قبل بوده همچنان ادامه دارد و اگر اجماع سیاسی بین گروه های عراقی به وجود نیاید دولت آتی عراق را دچار مخمصه خواهد کرد.

این کارشناس در ادامه گفت: الان این پرسش مطرح است که نوری المالکی برای تشکیل دولت چه کار باید بکند؟ اول اینکه مالکی گفته است با همکاری تمامی گروه های سیاسی عراق دولت وحدت ملی تشکیل می دهد و این خواست تمامی احزاب است اما سهم خواهی گروه ها در شیوه تقسیم پست های وزارتی خیلی مهم است از این جهت که چگونه می توانند توازن را در عرصه سیاسی عراق حفظ کنند و به اجماعی برسند که نتیجه آن اجماع تشکیل دولت وحدت ملی قوی که در آینده دچار مشکل نشود، باشد.

کاکایی با بیان این مطلب افزود: چون آرایش سیاسی تغییر کرده است پیش بینی می شود این شکل گفتگو که میان گروه های سیاسی است همچنان مبتنی بر تعارضات گروه های سیاسی است و این به پیکره دولت وارد خواهد شد و دولت را دچار از هم پاشیدگی در درون بکند. اگر گروه ها مبتنی بر نیاز و خواست عراقی ها یعنی مصلحت ملی حرکت بکنند انتظار می رود بتوانند بر چگونگی تشکیل دولت و مشکلات آن فائق بیایند در غیراین صورت اگر بر اساس منافع خود و ملاحظات بازیگران خارجی رفتار کنند ممکن است تبدیل به تقابل سیاسی شود.

این کارشناس خاطرنشان کرد: ما در رابطه با تشکیل دولت باید مسائل دیگری را نیز مد نظر بگیریم و اینکه عراق در سال های آتی با چه مسائلی مواجه است. یکی از این مسائل خروج نیروهای آمریکایی از عراق در آخر سال 2011 است که هم دولت و هم پارلمان عراق را وارد مخمصه جدیدی خواهد کرد که مشخص نیست آیا این بار از دوش دولت عراق برداشته خواهد شد و توافقنامه امنیتی به طور کامل اجرا خواهد شد یا آمریکا به دنبال امضای توافقنامه های جدید با دولت جدید عراق خواهد بود اگر اینگونه باشد در پارلمان گفتگوهای دیگری شکل می گیرد و دولت نیز مجبور است کارهای دیگری انجام دهد.

کاکایی گفت: بنابراین تا حدودی ملاحظات بازیگر اصلی عراق که آمریکا است در ارتباط  با نوع برخوردش با دولت و ساختار سیاسی که در عراق تشکیل شده به شکلی نمایان می کند. از طرفی در منطقه میان نگاه و ایدئولوژی بازیگران منطقه ای به خصوص کشورهای عربی همچون عربستان و ایران و ترکیه رشته تعارضاتی وجود دارد که می خواهند در محیط درونی عراق ملاحظات خود را پیگیری کنند که اینها با یکدیگر نقاط تلاقی دارد و اگر این نقاط تلاقی را در داخل به هم پیوند بزنیم نتیجه اش بن بست سیاسی در عراق است که در 8 ماه گذشته به شکلی پدیدار شده است.

وی افزود: در عراق سیستم پارلمانی با سیستم های پارلمانی در کشورهای دیگر متفاوت است از این جهت که دموکراسی توافقی که در عراق شکل گرفته بر ساختار سیاسی عراق حاکم است. یعنی گروه ها در محیط بیرون از پارلمان توافق می کنند و در داخل پارلمان به آن رنگ قانونی می دهند و این یکی از موانع جدی در روند سیاسی عراق طی 8 ماه گذشته است.

عوامل توافق بر سر تشکیل دولت

کاکایی در ادامه سخنان خود گفت: به هر حال توافق بر سر تشکیل دولت عراق ناشی از چند مسئله بوده است. نخست اینکه گروه های عراقی به فرسایش سیاسی منجر شده بودند چون مذاکره می کردند اما این مذاکرات بی حاصل بود. دوم گره اصلی بر سر تعیین نخست وزری بود چون اختیارات این سمت بیشتر از بقیه پست ها است بنابراین اگر گره نخست وزیری باز می شد گره دیگر پست ها نیز باز می شد و سوم عوامل بیرونی عراق یعنی بازیگران به این نتیجه رسیدند که بلاتکلیفی سیاسی در عراق منجر به ضرر بازیگران خارجی نیز خواهد شد بنابراین بازیگران به توافقات نانوشته ای رسیدند که این امر به پیشبرد روند سیاسی عراق کمک کند.

وی تصریح کرد: اما تعارضات گروه های سیاسی عراق حل نشده باقی مانده است و ریشه دار است. اگر گروه های سیاسی به سمت همت متقابل در دولت برسند چشم انداز را می شود به طور نسبی خوب دید چون عراق دوره گذار را طی می کند و در این دوره نیز با مشکلات بسیاری مواجه است و در این بین دولت آتی نیز مصون از این مشکلات نخواهد بود، بنابراین 3 عامل فوق منجر به تشکیل دولت شد اما تعارضات همچنان پا برجاست.

ادامه دارد...