اهرم‌ حکومتها برای تشکیل و بقا / دلایل شایعه ارتداد مسلم

طرح بحث

در چند سال اخیر، روش معمول ما در ایام دهه اول محرم این بود که محور بحثمان را پیرامون قیام و حرکت امام حسین(ع) می‏گذاشتیم. جهت این کار هم این است حرکت و قیام حضرت، صحیفه کاملی است که در آن، درس‏هایی در ابعاد گوناگون معرفتی، معنوی، فضیلتِ انسانی، دنیوی و اخروی، فردی و اجتماعی، به ابناء بشر داده شده است.

سال گذشته طبق آنچه که از خود حضرت رسیده است گفتیم حسین(ع) مصلحی غیور بود. حضرت در وصیت‏نامه‌ای که در مدینه به برادرشان محمد بن‌حنفیه دادند، نوشتند که قیام من برای اصلاح امت است. حال من می‌خواهم جمله‏ای دیگر به این بحث اضافه ‏کنم که خودش یکی دیگر از ابعاد حرکت امام است. امام مصلحی است غیور و انسانی است ضد غرور. من این تعبیر را ـ‌ان‌شاءالله‌ـ در این جلسات توضیح خواهم داد.

 نامه یزید برای بیعت گرفتن از امام

وقتی قیام امام حسین(ع) را با یک دید سطحی و ظاهری نگاه می‏کنیم می‌بینیم حضرت انسانی بود که بر ضد یک حکومت قیام کرد و قصد براندازی آن را داشت. بعد از مرگ معاویه، یزید به «ولید بن‌عتبه» استاندار مدینه نامه نوشت که سه نفر را دستگیر کن و از آنها بیعت بگیر؛ اول «امام حسین» است و بعد هم «عبدالله‌بن‌عمر» است و نفر بعدی هم «عبدالله‌بن‌زبیر».

به او گفت از این سه نفر فوراً بیعت بگیر! نامه سرِ شب به دست ولید رسید. او هم بلافاصله به دنبال «مروان‌بن‌حکم» استاندار قبلی مدینه که از طرف معاویه استاندار بود فرستاد تا با او مشورت کند. مروان هم به او گفت: معطل نکن؛ تا قبل از آنکه خبر مرگ معاویه منتشر شود، از اینها بیعت بگیر؛ اول از حسین بیعت بگیر که او برای حکومت یزید خطر دارد. ولید هم شبانه به دنبال امام حسین فرستاد. من نمی‏خواهم تمام ماجرا را نقل کنم که چه شد. خلاصه ولید مسئله بیعت گرفتن برای یزید را به امام گفت.

پاسخ امام به درخواست بیعت

امام در همان اولین جلسه‏ای که با ولید بن‌عتبه، برخورد داشت سخنانی را ایراد فرمود که از این سخنان، همین معنایی که من عرض کردم به دست می‏آید که حضرت قصد براندازی یک نظام را داشت و بعد هم می‏خواست یک نظام دیگر را جایگزین آن کند. حضرت به ولید فرمود:«أَیُّهَا الْأَمِیرُ إِنَّا أَهْلُ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِکَةِ وَ بِنَا فَتَحَ اللَّهُ وَ بِنَا خَتَمَ اللَّهُ » در فراز دوم فرمود:« وَ یَزِیدُ رَجُلٌ فَاسِقٌ شَارِبُ الْخَمْرِ قَاتِلُ النَّفْسِ الْمُحَرَّمَةِ مُعْلِنٌ بِالْفِسْقِ وَ مِثْلِی لَا یُبَایِعُ مِثْلَهُ وَ لَکِنْ نُصْبِحُ وَ تُصْبِحُونَ وَ نَنْظُرُ وَ تَنْظُرُونَ أَیُّنَا أَحَقُّ بِالْبَیْعَةِ وَ الْخِلَافَة». (بحارالأنوار، ج 44، ص 324)

مقابله دو جریان «خدا محور» و «شیطان محور»

اینکه حضرت اول ‏فضائل خاندان خودش را بیان می‏کند که «أَهْلُ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِکَةِ...» گویای چیست؟ چرا بعد می‏رود سراغ یزید و می‌گوید که او شارب خمر است، آدمکش و فاسق علنی است؟ هدف حضرت از برقراری مقابله بین این دو چیست؟ حضرت در این بیانات دو جنبه مختلف را در مقابل یکدیگر قرار می‌دهد؛ یک جنبه «الهیت» است و دوم جنبه «شیطانیت». حضرت، بحث «خدایی بودن» و «تابع هوای نفس بودن» را مطرح می‌کنند تا از مقابله این دو نتیجه‌گیری کنند.

لذا بعداً بحث صلاحیت و عدم صلاحیت را مطرح می‏کند که کسی همچون من، با کسی همچون یزید بیعت نمی‌کند. حضرت نمی‏گوید من با او بیعت نمی‌کنم بلکه می‌فرماید مثلِ من با مثلِ او بیعت نمی‌کند. بحث صلاحیت و عدم صلاحیت نوعی را مطرح می‌کنند.

«براندازی» نه «جانشینی»

یک وقت کسی می‏گوید من می‏خواهم این فاسق را سرنگون کنم و خودم جای او بنشینم؛ اما امام حسین اصلاً این حرف را نزد. بلکه فرمود مثلِ من با مثلِ او نمی‌تواند بیعت کند. پس بحث اول این است که کسی مثلِ یزید اصلاً صلاحیت این جایگاه را ندارد.

کاری به اینکه چه کسی باید خلیفه شود نداریم؛ چه کسی صلاحیت دارد بحث دیگری است. الآن آنچه مطرح است این است که یزید و هر که مثل او باشد صلاحیت تصدی این جایگاه را ندارد. حضرت در آن جلسه اصلاً این را مطرح نمی‏کند که چه کسی صلاحیت دارد. تمام حرف، درباره رد یزید است.

«مثلِ یزید» سزاوار حکومت اسلامی نیست

من اینهایی که می‏گویم جوابگوی خیلی از شُبهات است. این را توجه کنید؛ آنچه می‏گویم حساب‏شده است. انقلاب‏ها و قیام‏های بشری، حرفشان این است که ما باید در براندازی‏ها، حکومت فعلی را کنار بگذاریم و خودمان به‏جای او بنشینم. اما این تعبیر در هیچ جای سخنان حضرت نیست. حضرت اوّل می‏گوید: ما، خاندان الهی هستیم و وابسته به خداییم، اما اینها وابسته به شیطانند.

مطلب بسیار روشن و ساده است. بعد می‏فرماید حالا برای زمامداری حکومت جامعه مسلمین کدام سزاوارتر هستند؟ کدام خاندان باید زمام حکومت را در دست بگیرند؟ یعنی بحث صلاحیت را مطرح می‌کنند که اینها با این وضع خراب، نباید در رأس امور باشند.

حضرت معیارها را مطرح می‌کند؛ دو نظام و دو رژیم را مطرح می‏کند؛ یک رژیم الهی و یک رژیم شیطانی. جامعه مسلمین، رژیم الهی می‏خواهد یا رژیم شیطانی؟ مسلماً رژیمی الهی و اسلامی می‏خواهد. لذا حضرت مسئله صلاحیت را مطرح می‏کند و می‏گوید: «مِثلِی»مثلِ ما، یعنی انسان‏های الهی دستشان را به عنوان تأیید، به دستِ انسان‏های شیطانی نمی‏دهند.

با یزید، کار اسلام تمام است

فردای همان شب حضرت در کوچه به همین مروان بن‏حکم که دیشب آنجا نشسته بود، برخورد می‏کند. او شروع می‏کند امام حسین را نصیحت کردن که من صلاح شما را در این می‏بینم که با یزید بیعت کنی! حضرت در آنجا مُستَند حرف خود را به او می‏گوید که چرا درخواست بیعت را نپذیرفت.

حضرت در جوابش می‏گوید: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ وَ عَلَى الْإِسْلَامِ السَّلَامُ»؛ یعنیفاتحه اسلام را باید خواند.«إِذْ قَدْ بُلِیَتِ الْأُمَّةُ بِرَاعٍ مِثْلِ یَزِیدَ» (بحارالأنوار، ج 44، ص 326)  به‌خاطر اینکه امت به کسی مثل یزید مبتلا شدند و او سردمدار آنها شده است.

اینجای سخن مهم است که فرمود: «وَ لَقَدْ سَمِعْتُ جَدِّی رَسُولَ اللَّهِ (ص) یَقُولُ»؛ خودم شنیدم که پیغمبر ‏فرمود: «الْخِلَافَةُ مُحَرَّمَةٌ عَلَى آلِ أَبِی سُفْیَانَ فإذا رَأیتُم مُعَاوِیَةَ عَلَی مِنبری فَابقَرُوا بَطنَهُ».خلافت بر خاندان ابی‌سفیان حرام است و اگر دیدید که معاویه بر منبر من نشسته ـ‌کنایه از اینکه او زمام حکومت مسلمین را در دست گرفته‌ است‌ـ شکمش را بدرید!«وَ قَد رَأوهُ أهلُ المَدِینَةِ عَلَی المِنبَرِ فَلَم ‏یَبقَرُوهُ»؛ امااهل مدینه این صحنه را دیدند و شکمش را پاره نکردند.«فَابتَلاهُمُ الله بِیَزِیدٍ الفَاسِقِ».خداوند هم آنها را به یزید مبتلا کرد. خودم این سخنان را از پیغمبر شنیدم، حالا چگونه بیایم و بیعت کنم؟! حضرت صریح می‏گوید که خودم از جدّم شنیدم!

مقابله با یزید به حکم عقل و نقل

یک وقت بحث عقلی می‏کنیم، یک وقت بحث نقلی می‏کنیم. هم عقل اقتضا می‏کند که در هر حکومتی، زمامدار باید از قُماش آن حکومت باشد، و هم نقل چنین حکم می‌کند. اگر حکومت الهی است، باید زمامدار آن نیز الهی باشد؛ اگر حکومت شیطانی است، حاکم هم باید شیطانی باشد وگرنه کاری از پیش نمی‌رود.

ما گام به گام می‏خواهیم پیش برویم. عقل همین را می‏گوید که باید حاکم با حکومت متناسب باشد. نقل هم راجع به این خاندان همین را می‌گوید. حضرت از پیغمبر نقل می‏کند که او این حرف‏ها را گفته است. حالا وظیفه امام چیست؟ «براندازی». اما اینکه می‏خواهم خودم جای او بنشینم، هیچ‏جا چنین حرفی را ما از حضرت نمی‏شنویم. بلکه بحث حضرت این است که او صلاحیّت ندارد و من صلاحیّت دارم. همه اینها کاملاً حساب‏شده است.

اهرم‌ حکومت‌ها برای تشکیل و بقا

حالا در اینجا این بحث مطرح است که هر نوع حکومتی چه برای به پاداشتن‏ و چه برای نگاهداشتنش، چه به لحاظ حدوث و چه از نظر بقاء، اهرم‏هایی دارد که متناسب با ماهیت حکومت است و با به‌کارگیری آن اهرم‏ها حکومتی را براندازی می‌کند و خودش بر سر کار می‌آید.

همچنین با استفاده از این اهرم‌ها که با نوع حکومت و اهداف آن رابطه تنگاتنگ دارد، برای بقای خویش تلاش می‌کند. البته حکومت‌های شیطانی که حرکت و اهدافشان مطابق جهات نفسانی است، اهرم خاص خودشان را دارند و حکومت الهی هم اهرم خاص خود را دارد. هیچ وقت نمی‏شود که ما بتوانیم یک حکومت الهی بر پا داریم، ولی از اهرم‏های شیطانی بهره‏گیری کنیم؛ این نمی‏شود. حکومت‌ها هرکدام ابزار خاص خود را دارند.

اهرم حکومت شیطانی: «تطمیع»، «تهدید» و «تحمیق»

اهرم حکومت‏های غیر الهی‏، مربوط به هوای نفس شیطانی است. اینها به‌طور معمول و غالب، سه اهرم و وسیله دارند که آنها را به کار می‏گیرند. البته این سه، یک وجه مشترک هم دارند که من اینها را فهرست‏وار می‌گویم: «تطمیع»، «تهدید» و «تحمیق».

حکومت‌های شیطانی و غیر الهی برای براندازی، بر سر کار آمدن و بقای حکومت خود از این سه اهرم استفاده می‏کنند تا به وسیله آنها بتوانند از مردم سواری بگیرند؛ یعنی مردم را در اختیار بگیرند و بتوانند حکومت کنند.

شیوه حکومت‏های شیطانی؛ فریب مردم به هر قیمت

این سه مورد در یک چیز مشترک هستند و به قول ما وجه مشترک دارند. وجه اشتراک آنها این است که همه اینها باعث «غرور» مردم می‌شود. غرور به معنای «فریبی» است که از بی‏خبری و جهل نشأت می‏گیرد. اگر فریب، از بی‏خبری نشأت بگیرد، چه بی‌خبری خودش، چه بی‌خبری دیگران، اسمش «غرور» است. هر سه اهرم حکومت‌های شیطانی باعث غرور می‌شود؛ یعنی این حکومت‌ها با استفاده از جهل و بی‏خبری مردم، آنها را فریب داده  و حکومت خود را ادامه می‌دهند. گاهی با تهدید، گاهی با تطمیع و گاهی هم با تحمیق.

مشخصه حکومت و شخص الهی، مغرور نبودن است

امام حسین (ع) نه خود مغرور بود و نه دیگران را مغرور کرد. این مشخصه حکومت الهی است که هیچگاه برای پیشبرد اهدافش از این ابزار استفاده نمی‌کند. در حکومت الهی هیچ خبری از این حرف‌ها نیست. در حکومت الهی اصلاً بحث فریب‏کاری و بهره‏گیری از بی‏خبری مردم و بی‏خبرگذاشتن آنها نیست. این‏ها بحث‏هایی است که انشاء الله ما در آینده خواهیم داشت.

طمع با مال و مقام، تهدید به گرفتن جان

این اهرم‏ها، مخصوص ابناء دنیا است؛ ابزار کسانی است که حکومتشان بر محور هواهای نفسانیه، یعنی حکومت شیطانی است. حکومت شیطانی، این اهرم را به کار می‏گیرد تا بر سر قدرت باقی بماند. در بُعد طمع، سرآمد چیزهایی که انسان دوست دارد «مال» و «جاه» است. با پول و ریاست، مردم را فریب می‏دهند. غرور از این‌جا شروع می‏شود.

در بُعد تهدید، مردم از جانشان می‏ترسند، لذا آنها هم همین را هدف می‌گیرند و هراس از مرگ را در دل مردم می‌اندازند. در بُعد تحمیق، هم از جهل مردم استفاده کرده و آنها را در اختیار می‌گیرند. من بعداً به‌طور مفصّل وارد این مباحث می‌شوم.

فریب مردم توسط ابن‌زیاد

شما اولین جلسه امام حسین با ولید را دیدید؛ حالا اولین برخورد حکومت شیطانی یزید با سفیر امام حسین را هم ببینید و با هم مقایسه کنید. با دقت دو جریان را بررسی کنید! این حکومت یزیدی را ببینید که از چه اهرم‏هایی استفاده می‌کند. ابن‌زیاد وقتی که وارد کوفه می‏شود، با چه قیافه و شکلی می‏آید؟ چگونه مردم را فریب می‏دهد؟!

در همان گام اول، ابزارش فریب است. اولین منبری که در مسجد کوفه می‏رود، هم به مردم وعده می‏دهد که من برای شما چه کارهایی انجام خوام داد و هم از آن طرف تهدید کرد که اگر کسی با حسین همراهی کند چنین و چنان می‏کنم.

من اینها را می‏گویم تا مطلب کاملاً برای شما جا بیفتد. هم درِ خزینه را باز می‏کند و مال بیت‏المال را وسط می‌ریزد، هم از این طرف به دروغ می‏گوید لشگر چندین هزار نفره دارد از شام می‏آید. هم تطمیع کرد و هم تهدید. به عمر سعد هم وعده حکومت ری را داد که این تطمیع مالی و مقامی است و از آن طرف هم همه را تهدید کرد که از سپاه شام و برخورد سخت حکومت بترسید!

شایعه ارتداد مُسلم

از طرفی دیگر، به سراغ یک سنخ باورهای جامعه اسلامی و توده مردم می‌رود و از جهل آنها برای فریب استفاده می‌کند. من اسم این کار را می‏گذارم «تحمیق» که همان فریب بر محور بی‏خبری است. در بعضی جاها نقل شده که مُسلم را متهم می‏کنند که او مرتد شده است. چرا؟ چون با امیرالمؤمنین مخالفت کرده است.

شعار ارتداد بر اساس باورهای دینی مردم باعث شد تا بتواند دور مُسلم را خالی کند و حکومت شیطانی و یزیدی‌اش باقی بماند. باور دینی مردم این بود که کسی نباید بر خلاف حکومت اسلامی قیام کند. او در اینجا از تحمیق استفاده می‏کند.

ابن‌زیاد برای بقای حکومت خود از هر سه عامل استفاده کرد. بدانید حکومت‏های شیطانی هستند که به تطمیع، تهدید و تحمیق متوسل می‏شوند و از این سه اهرم و سه وسیله استفاده می‌کنند که بر جامعه سلطه پیدا کنند. کار آنها این است. اما در حکومت الهی از این حرف‏ها خبری نیست که ـ إن‏شاء الله ـ بعداً وارد می‏شوم.

----------------------------------------------

 منبع: پایگاه اطلاع‏رسانی آیت الله مجتبی تهرانی