لطمه منابع ضعیف به جایگاه حدیث/ گذشتگان اهتمام بیشتری به حدیث داشتند

حجت الاسلام سید محمدکاظم طباطبایی در گفتگو با خبرنگار مهر، به تبیین جایگاه حدیث در علوم اسلامی پرداخت و گفت: معارف اسلامی بر دو پایه اصلی استناد و تعقل استوار است و قرآن و سنت از منابع استنادی معارف اسلامی است.

وی گفت: حجیت قرآن و سنت تام است و حدیث مسیر و راه رسیدن به سنت است. اگر در خدمت پیامبر و ائمه معصوم باشیم تمامی گفتار و رفتار آنها برای ما حجت است اما از آنجایی که بطور مستقیم با معصوم رابطه نداریم از راه حدیث که گزارش گفتار و رفتار معصومین است به سنت دست پیدا می کنیم.

پژوهشگر گروه فقه و حقوق دارالحدیث تأکید کرد: حدیث یکی از ارکان مهم برای تبیین معارف دینی است و ما در همه حوزه های معرفتی برای اینکه آموزه ای را به دین نسبت دهیم باید به سراغ قرآن و حدیث برویم و آن را بر پایه عقل و تعقل بررسی کنیم.

حدیث مبین قرآن است

طباطبایی حدیث را مادر علوم اسلامی خواند و در عین حال تأکید کرد: البته در مجموعه منابع دینی قرآن نقش محوری دارد و حدیث بعنوان مبین قرآن و تکمیل کننده معارفی است که در قرآن مورد اشاره قرار نگرفته و یا به طور اجمال اشاره شده است.

وی در مورد میزان فعالیتها و آثار منتشر شده در حوزه علوم حدیثی نیز گفت: جمع آوری احادیث مرتبط با یک موضوع یک سیره رایج در میان دانشمندان دینی از اعصار گذشته تا کنون بوده است. از قرن سوم عالمان دینی سعی کردند تمام روایات مرتبط با هم را در کنار هم قرار دهند که البته در حوزه های فقهی این کار در قدیم توسط افرادی چون مرحوم کلینی و شیخ طوسی در کافی و تهذیب انجام شده است اما در حوزه های غیرفقهی ما با تک نگاری های مناسبی روبرو هستیم که روایات مرتبط با یک موضوع را جمع آوری کردند مثل کتاب" التوحید" نوشته مرحوم شیخ صدوق که تمامی روایات مربوط به توحید را جمع کردند و یا آثار دیگری که برخی به دست ما رسیده و برخی خیر.

حجت الاسلام طباطبایی یادآور شد: در دوره معاصر و 30 سال اخیر که امکانات پژوهشی و نشر بسیار گسترده شد، کارهای مناسبی در گردآوری احادیث انجام شده که کتاب" الحیات" به کوشش محمدرضا حکیمی و برادرانشان را می توان از جمله این آثار ارزشمند برشمرد که مباحث معرفتی و اقتصاد را به خوبی جمع آوری کردند. در سالهای اخیر مجموعه های غنی دیگری منتشر شده و این روال ادامه دارد و بطور حتم برفضای معرفتی ما تأثیرگذار خواهد بود.

این پژوهشگر علوم حدیث تصریح کرد: حتی در مباحث اجتماعی مختلف آثار خوبی منتشر شده که "حکمت نامه کودک" یکی از این فعالیتهای علوم حدیثی است. در 15 سال اخیر به مباحث روزآمد از منظر حدیث توجه ویژه شده و پیشرفت داشته ایم اما بدلیل گستردگی حوزه های معرفتی هنوز کارهای نشده بسیار است و بهتر است بیشتر به کارهای دقیق تر و روزآمد پرداخت.

حدیث امری" سهل و ممتنع"/ گذشتگان اهتمام بیشتری به کار مستمر در حوزه علوم حدیثی داشتند

وی در ادامه از حدیث به عنوان مسئله" سهل ممتنع" یاد کرد و افزود: شاید بسیاری از احادیث در ظاهر ساده جلوه کند اما در باطن بسیار عمیق است. یک پژوهشگر حدیث نیاز است در حوزه های مرتبط با خود تخصص داشته باشد که این مسئله یک کار جدی،عمیق، مستمر و طولانی را می طلبد.

حجت الاسلام طباطبایی در مورد ارزیابی خود در مورد وضعیت کمی و کیفی علوم حدیثی در ایران نیز گفت: شاید در دوره های گذشته تعداد افرادی که به حوزه حدیثی روی می آوردند کم بودند اما همین افراد به کار مستمر اهتمام داشتند در حالیکه امروز با وجود اینکه شمار افرادی که به مباحث حدیثی علاقه دارند بسیار زیاد است اما همت ها مثل گذشته که طی 40-30 سال در یک حوزه صاحب تخصص می شدند، کم است.

وی با اشاره به روند رو به رشد مراکز پژوهشی و آموزشی در حوزه علوم حدیثی تصریح کرد: در عمومی کردن حدیث موفق بودیم اما در معارف حدیثی به یک کار کاملا تخصصی و مستمر و طولانی نیاز داریم و مهارت یابی لازمه یک کار عمیق و طولانی است. در سالهای اخیر ما در حوزه آموزش و حتی پژوهشی از نظر کمی، انتشار روایات، عمومی کردن حدیث بسیار موفق بودیم اما در بحث عمق بخشی به معارف هنوز نیاز به زمان داریم.

ارتباط علمی بین حوزه های علوم حدیثی شیعه و سنی هنوز نظامند نشده است

این پژوهشگر در مورد لزوم ارتباط با مجامع علوم حدیثی جهان اسلام گفت: میراث حدیثی شیعه بسیار غنی تر و گسترده تر از میراث حدیثی اهل سنت است ولی به دلیل اینکه شیعه تا قبل از انقلاب اسلامی ایران، یک گروه در سایه بود، این میراث حدیثی مورد توجه اهل سنت و مستشرقان نبود و از طرفی شیعه به دلیل غنای میراث حدیثی خویش نیاز به میراث اهل سنت و یا شیوه های تحقیق آنها و یا اعتراضات و شبهات مستشرقان نداشت. بنابراین تا حدود 50 سال قبل ارتباط حدیثی میان سه گروه شیعه، سنی و مستشرقان بسیار کم بوده اما در سالهای اخیر این ارتباط بسیار بیشتر شده است. هم مباحث بین فرقه ای و کلامی بیشتر شده و هم نگاه مستشرقان و عالمان غربی به میراث حدیثی شیعه افزون شده و هم احادیث مشترک شیعه و سنی مورد توجه قرار گرفته است.

وی با تأکید بر لزوم ارتباط علمی میان مجامع علوم حدیثی شیعه و سنی افزود: ارتباطات علمی بین حوزه ها به ویژه در جوامعی که شیعه و سنی دارای عالمان شایسته و صاحب نظر هستند مثل عراق، سوریه، لبنان و... گسترش بیشتری داشته است اما این ارتباطات هنوز به صورت نظامند نهادینه نشده و این موضوعی است که افزون بر منابع معرفتی، ما نیازمند روشها و مهارتها در این حوزه ها هستیم.

با عرضه متون ضعیف باعث نشویم اصل حیثیت حدیث زیر سؤال رود

وی با بیان اینکه احادیث لایه های متفاوتی دارند، بر دقت نظر نسبت به نشر آنها تأکید کرد و گفت: ممکن است عرضه و فهم برخی احادیث با روال منطقی و عرفی جامعه مناسب باشد اما برخی احادیث اینگونه نیستند و نیاز به تدبر بیشتری دارند، امکانات نشر و عرضه معارف حدیثی در روزگار ما باعث شده این متون در اختیار تمامی افرادی قرار گیرد که گاه با اصول اولیه حدیث خوانی و حدیث شناسی آشنا نیستند.

وی افزود: به نظر می رسد نشر عمومی متون تخصصی حدیثی که فهم آن نیاز به پیشینه دارد چندان مناسب نیست. حتی در متون معرفتی روایات باید در کنار هم قرار گیرند که به تبیین یکدیگر کمک کنند اما اینکه یک روایت در رسانه ای منتشر شود باعث می شود قرینه ها و ویژگی های دیگر این متن مورد توجه قرار نگرفته و برداشت نادرستی از آن شود.

این پژوهشگر دارالحدیث تأکید کرد: گاهی از احادیث برای پیشبرد منافع شخصی، گروهی و جناحی  سوء استفاده می شود و یا بر اساس سلیقه افراد تفسیر می شود در حالیکه احادیث از زبان ائمه(ع) در شرایط  و فضای خاص در برابر سؤال افراد صادر شده است. گاهی می بینیم یک فردی سلیقه شیک پوشی دارد روایات مربوط به آن را عرضه می کند و فرد دیگر سلیقه ساده زیستی دارد یک روایت دیگر را بنا به سلیقه خود بیان می کند؛ خب، این دو روایت وجود دارد اما این دو روایت باید در کنار هم قرار گیرد تا معلوم شود ائمه(ع) این سخن را ناظر به چه کسی و در چه فضایی فرمودند نه اینکه هر کسی برای اثبات تمایل خود به حدیث استناد کند.

وی به تفاوت قرآن و حدیث اشاره کرد و گفت: تمامی متن قرآن ثابت و کلام الهی است در حالیکه روایات اینگونه نیست یعنی در روایات نقل به معنا وجود دارد و برخی از آنها ممکن است از سند شایسته برخوردار نباشد و باید مخاطبان عمومی به این باور برسند که درجه استناد متون روایی با یکدیگر متفاوت است.