مریوان در هزارتوی مشکلات شهری/ هرکس ساز خودش را می زند

به گزارش خبرنگار مهر در سنندج، وجود دریاچه زیبایی زریبار به عنوان یکی از معدود دریاچه های آب شیرین در کشور و حتی جهان باعث شد تا نام شهر مریوان بیش از استان کردستان آوازه پیدا کرده و علاوه بر ایرانی ها، افرادی از سایر نقاط جهان نیز برای دیدن این اثر زیبای طبیعی راه مریوان را در پیش گیرند.

آوازه مریوان طی چند سال اخیر باز هم افزایش یافت و با توجه به نزدیکی با کشور عراق و وجود بازارچه باشماق، نام این شهر به عنوان یکی از مقصدهای خرید برای مردم کشور مطرح و از سال 85 و با رسمی شدن مرز باشماق بار دیگر نام مریوان به عنوان یک قطب اقتصادی هم در منطقه مطرح شده است.

یدون شک یکی دیگر از ویژگی های شهر مریوان که هیچگاه از ذهن ایرانی ها بیرون نمی رود، مقاومت و ایستادگی مردمان مرزنشین مریوان در هشت سال جنگی تحمیلی است که علیرغم گذشت سالهای زیاد، ولی هنوز هم زخم و تاول های ناشی از بمباران صدام حسین در بعضی از مناطق شهری و روستایی مریوان خودنمایی می کند و قلب شماری از مردم این شهر هنوز هم گاهی با یادگارهای آن روزها می تپد.

پس از پشت سرگذاشتن جاده های پر پیج و خم و با عبور از پستی و بلندی های مختلف که این روزها سراپا رخت سفید بر تن کرده اند، به شهری می رسی که علیرغم قدمت 100 ساله شهری ولی همچنان از عدم توسعه عمران شهری و اعمال قانون مدیریت شهری می نالد و در هزارتوی مشکلات مختلف دست پنجه نرم می کند.

آری اینجا مریوان است، مریوانی که بعد از گذشت 32 سال از پیروزی انقلاب اسلامی هنوز عقب ماندگی های ناشی از ظلم و ستم رژیم شاهنشاهی و کاستی های به واسطه هشت سال جنگ تحمیلی در آن نمایان است و طی این سالها برغم تمامی تلاشهای صورت گرفته اما هنوز هم نارسایی های مختلفی چشم شهروندان و مسافران بیشمار را اذیت می کند.

در ابتدای ورود به شهر، شلوغی و عدم ساختار منظم شهری به چشم می خورد، هیچ چیز براساس تعریف جامعه شناسی شهری در سر جای خود نیست و به نوعی باید اذعان کرد که هر قشر و طبقه ای ساز خود را می زند و شرایط به جایی رسیده است که این روزها بحثی همچون حاشیه نشینی در مریوان در بدترین شرایط ممکن قرار گرفته است و نکته نگران کننده تر این است که هر روز بر این روند افزوده می شود.

براساس سرشماری نفوس و مسکن در سال 85 جمعیت این شهر 92 هزار اعلام شده است اما امروز مسئولان این شهر می گویند که بیش از 110 هزار نفر در مریوان زندگی می کنند و جای سئوال این جاست که در مدت این چند سال این اضافه جمعیت در کجای شهر مریوان ساکن شده اند؟

واژه ساخت و ساز غیر مجاز و یا به قول امروزی ها سکونت گاه های غیررسمی ضرب المثل عامیانه مردم این دیار است، در این شهر همه داد می زنند که در این چند سال اخیر ساخت و سازهای غیر مجاز رشد نجومی داشته است هر چند که باید گفت، رشد حاشیه نشینی در مریوان امری معمول، اما متفاوت از پدیده حاشیه نشینی در کشور و حتی جهان است.

10 هزار نفر در مریوان حاشیه نشین هستند

بررسی ها نشان می دهد که در حال حاضر بیش از 10 هزار نفر از مردم و مهاجران این شهر در سکونتگاههای غیر مجاز و در مناطق حاشیه ای پشت ترمینال جدید، سردوشی ها، نوبهار،‌ کمربندی یک و شهرک زیبا روبه روی پادگان ساکن شده اند و در منطقه پشت ترمینال جدید که مردم آن را شهرک زاگرس نامیده اند نیز بیش از سه هزار نفر در خانه های مجلل ویلایی مانند ولی غیر مجاز زندگی می کنند.

از دیدگاه جامعه شناسی شهری حاشیه نشینی به پدیده ای گفته می شود که مردم به دلیل عدم توان مالی به ساخت و ساز واحدهای مسکونی آن هم از نوع ساختمان های غیر مقاوم، کپرسازی وآلونک نشینی روی بیاورند مناطقی که تا چند سال پیش آن را حلبی آباد می خواندند اما این پدیده در شهر مریوان عکس این تعریف علمی از حاشیه نشینی است، چون 90 درصد واحدهای مسکونی ساخته شده در حاشیه شهر مریوان زیبا، ‌با دو ام و دارای نقشه مهندسی است و ساختمان های مجلل چند طبقه با نماسازی مدرن در مناطق حاشیه ای بهتر و زیباتر از مناطق و سایر محدودهای شهر است.

در حالی که در اکثر مناطق حاشیه ای کشور مسئولان شهرسازی از عدم مقاوم سازی و پدیده آلونک نشینی می نالند؛ در مریوان شاید بیشتر مسئولان و مردم در حسرت ساختمان های مجلل حاشیه شهراند.

مردم شهر اذعان می کنند که ساخت و سازهای غیر مجاز در مریوان ناشی از فعالیت شبانه روزی باند زمین خواران است که شبانه به صورت اکیپ بنای یک ساختمانی را بالا می برند و مدتی بعد با قیمت های گزاف می فروشند.

شگرد این زمین خواران که به گفته تعدادی از مردم مریوان شمارشان به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد این است زمین های مرغوب کشاورزی و منابع طبیعی را غصب می کنند و بعد با همکاری تعدادی مهندس و مشاور املاک آن را برای ساخت واحد مسکونی قطعه بندی و تفکیک می کنند.

بحرانهای اجتماعی در حاشیه شهر

آسیب های پنهان اجتماعی و اقتصادی مناطق حاشیه ای از جمله محله پشت ترمینال جدید، ‌سردوشی ها، کمربندی یک، پشت گلزار شهدا،‌ نوبهار و شهرک زیبا پایین تر از پادگان امروز به چشم نمی آید، اما شکی نیست که در آینده نه چندان دور معضلات حاشیه شهر مریوان به بحران جدی مدیریت شهری تبدیل می شود.

در مناطق حاشیه ای که بیش از 10 هزار نفر ساکن هستند ابتدایی ترین اصول شهرسازی یعنی تعیین برو کف، معابر، فضای سبز،مراکز ‌آموزشی،‌ اداری، ‌بهداشت و درمان و حتی خدماتی تعریف و تبیین نشده است و عرض کوچه ها به دلیل عدم رعایت قانون ساخت و ساز و نبود پروانه ساختمانی از حدود دو تا سه متر بیشتر نیست، به نحوی که اگر روزی حادثه ناگوار طبیعی و غیر طبیعی برای هر یک از ساکنان این مناطق روی دهد عملا ارائه هر گونه خدمات امداد و نجات از سوی مرکز فوریت های پزشکی، آتش نشانی و نیروی انتظامی ممکن نیست.

در مناطق حاشیه ای مریوان پراکندگی واحدهای مسکونی،‌ راه دسترسی، ‌نحوه تامین سوخت زمستانی و رفت وآمد دانش آموزان به مدارس و عدم جمع آوری زباله به معضل جدی برای این مناطق تبدیل شده است که هر یک در گفتگو با خبرنگار ما علی رغم تایید تخلف خود، دولت را موظف به تامین و ارائه خدمات شهری می دانستند.

یکی از ساکنان منطقه پشت ترمینال که صبح زود از نانوایی برمی گشت و منزل مسکونی اش در انتهای این منطقه قرار داشت گفت: ‌به دلیل نبود نانوایی صبح زود از خواب بر می خیزم و ساعت ها در صف های طولانی برای گرفتن چند قرص نان در داخل شهر این پا و آن پا می کنم.

از "محمد" که به گفته خود هشت سال است در این منطقه زندگی می کند در خصوص نحوه ساخت و ساز واحد مسکونی غیر مجازش پرسیدم و از اینکه آیا ماموران شهرداری در زمان ساخت این واحد چند طبقه، برای او مشکلی ایجاد کرده اند یا نه، به صراحت می گوید: در زمان ساخت ماموران واحد اجراییات شهرداری آمدند و هشدار دادند اما بعداز قبول رشوه 100 هزار تومانی پاپیچ عملیات احداث نشدند.

این شهروند حاشیه نشین در خصوص نحوه تردد فرزندان دانش آموز خود نیز می گوید: هر روز صبح باید فاصله دو کیلومتری خانه تا مدرسه را در داخل شهر پیاده بروند، نحوه تردد دانش آموزان حاشیه نشین به دلیل نبود واحدهای آموزشی به مدارس داخل شهر معضلی است که هر روز باید با آن دست و پنجه نرم کنند و نگران کننده تر این است که کودکان در فصل زمستان به دلیل بارندگی و گل و لای راه باید بیشتر تاوان ثروت اندوزی زمین خواران را بدهند.

سوخت ساکنان مناطق حاشیه ای مریوان از طریق اتوبوس های بین شهری تامین می شود و رانندگان این وسایل عمومی به جای ارایه خدمات مسافربری بیشتر به فروش گازوئیل و نفت در مناطق حاشیه ای مریوان می اندیشند و اکثر ساکنان واحدهای مسکونی حاشیه نشین مریوان از نعمت برق، ‌آب و تلفن برخورداند و تنها تحت پوشش گاز طبیعی نیستند.

ساختمان های اداری بدون پروانه در شهر مریوان 

اکثر ساختمان های اداری و دولتی این شهرستان که به شکل بسیار نامناسب در ورودی شهر خودنمایی می کند برای گرفتن پروانه ساختمانی اقدام نکرده اند و آنان نیز به مثابه حاشیه نشینان قانون پرداخت عوارض به شهرداری را پایمال کرده اند تا این نکته به ذهن بیاید که خود دولتی ها نیز تا حدودی در این بی نظمی در شهر مریوان شریک باشند.

در ابتدای ورودی شهر مریوان ساختمان اداری شرکت آب و فاضلاب شهری،‌ نیروی انتظامی، دانشگاه پیام نور و دانشگاه آزاد به همراه اردوگاه تفریحی آموزش و پرورش بدون اخذ پروانه ساختمانی به صورت غیر مجاز در زمین های مسکن و شهرسازی ساخته شده اند.

"بهرام بالکانه" شهردار مریوان تخلف ادارات دولتی را محرز دانست و گفت: پرونده تخلف دستگاه های اجرایی مذکور در کمیسیون ماده 100 مطرح و در دست رسیدگی است و اجرای مصوبه کمیسیون ماده 100 در خصوص تخلف هر قشر و طبقه ای از جامعه را ضروری است و :‌براساس قانون تمام شهروندان و مسئولان دستگاه های دولتی موظف به اخذ پروانه ساختمانی در محدوده حریم شهر هستند که متاسفانه این قانون به خوبی در شهر مریوان اجرا نمی شود.

بی امکاناتی در شهر مریوان بیداد می کند

 نحوه خدمات رسانی شرکت گاز به دلیل توپوگرافی منطقه غیر اصولی بوده ‌و شیوه نصب شبکه لوله های گاز در کوچه ها بر ساختار نامنظم و غیر هارمونیک این مناطق افزوده است و کودکان این مناطق به جای تاب بازی و الاکلنگ همچنان لاستیک آلوده به فاضلاب را غلت می دهند و به دنبال آن سرازیری کوچه و معابر را می دوند و گاهی با وزش باد گل و لای آلوده به زباله و فاضلاب در چشم کودکان فرو می رود و آنان با مالیدن دستهای کثیف اشان سلامت جسمی و روانی خود را بیشتر تشدید می کنند.

در این شرایط تنها چیزی که به چشم نمی خورد نحوه ارایه خدمت شهری،‌ بهداشتی و درمانی و امکانات رفاهی و تفریحی است که به راستی مسئولان و دستگاه های ذیربط از آن غافل هستند و بیشتر ساکنان مناطق داخل محدوده شهر مریوان زندگی حاشیه نشینان را بهتر از خود قلمداد می کنند و می گویند ما نیز واحدهای مسکونی خود را خواهیم فروخت و به ساخت و ساز غیر مجاز در حاشیه شهر می پردازیم.

خیابان های شهر هم حال روز خوشی ندارند

ساعت هفت صبح است هنوز آفتاب شرقی گرمی خود را نثار بام خانه های مریوانی ها نکرده است،جیرجیر کردن لاستیک خودروها، جزجز جگری و قرچ قرچ کردن سوزاندن مقوا و جعبه های چوبی توسط کارگران روزمزد چهار راه شبرنگ، شهر را برای هیاهوی روزانه اش آماده می کند.

از خش خش جاروهای دسته بلند پاکبانان شهر خبری نیست،‌ ساعتی بعد کرکره مغازه ها بالا زده می شود هر یک از صاحبان مغازه ها جارو به دست گل و لای، زباله رهگذران و اندک برف و یخ های به جا مانده را به سمت جوی سُر می دهند تا جای که بیشتر جوبهای شهر به جای هدایت آبهای سطحی مملو از زباله های شهری می شود.

نیم ساعت بعد دستفروشان بساط خود را در عرض پیاده رو پهن می کنند و بعد از اتمام کار برای گرم کردن خود چند کارتن و چوب جعبه میوه را در داخل جوی تلنبار می کنند و آتش می زنند و همه به دور آتش حلقه می زنند و این اتفاقات غیر مدنی در قلب مدنیت شهر مریوان یعنی در امتداد چهار راه شبرنگ و خیابان امام خمینی (ره) هر روز نمود دارد.

از ابتدا تا انتهای لاین یک خیابان که اگر حدود 500 متر باشد شک نکنید که بیش از پنچ نوع سنگفرش به فاصله 50 متر از یکدیگر دیده می شود که به لحاظ معماری و زیبا شناختی ترکیب بسیار ناهمگونی دارد.

نهادینه شدن فرهنگ گریز از قانون در مریوان

یکی از شهروندان مریوانی سیستم معیوب مدیریت و رشوه گیری ماموران اجراییات شهرداری مریوان را عامل اصلی ناهنجاری توسعه نابسامان شهری و رشد جهشی ساخت و سازهای غیر مجاز می داند.

"هیوا نادری" از عدم برخورد جدی مدیران دستگاه های ذیربط با باند زمین خواری در این شهر ابراز تاسف کرد و یادآور شد: شهر مریوان با سابقه تاریخی چند ساله در حوزه فرهنگ و هنر امروز اسیر ثروت اندوزی تعدادی متخلف شده است.

وی با تاکید بر اینکه شهرداری باید با هماهنگی دستگاه قضایی ریشه زمین خواران را خشک کند، افزود: توسعه شهر مریوان به لحاظ مدیریت و مبلمان شهری بسیار ناهمگون،‌نابسامان و در شان مردم نیست.

وی با اشاره به وضعیت ناهنجار معابر،‌کوچه، امنیت،‌ رفاه، بهداشت و درمان و فضای آموزشی مناطق داخل محدوده شهر بیان داشت:‌ وضعیت ساکنان مناطق حاشیه ای که برای احداث واحدهای مسکونی مجلل خود ریالی به شهرداری پرداخت نکرده اند به مراتب بهتر و مطلوب تر از ساکنان داخل محدوده است و حاشیه نشینی ارتباط تنگاتنگی با مدیریت شهری دارد و لازم است که نظام شهری به گونه ای عمل کند که نیازهای جمعیت و توسعه روز افزون شهر را تامین و راهی برای مقابله با مهاجران در حاشیه شهر بیابد.

گفتمان مدیریت روستایی در مریوان حاکم است

یکی از هنرمندان فعال در عرصه تئاتر در مریوان از گسترش بی رویه جمعیت شهری در این شهر انتقاد کرد و می گوید: در چند سال گذشته به دلیل افزایش ساخت و سازهای غیر مجاز، فرهنگ شهری مریوان تحت تاثیر گفتمان غالب مدیریت روستایی قرار گرفته است.

"فاتح بادپروا" با اعلام اینکه امروز نام بیشتر مناطق شهری مریوان به اسم روستاهای همجوار در اذهان عمومی مشهور است گفت:‌ مناطق موسک، سردوشی، بایوه ای، اورامی و کوماسی نشان از رشد شهرنشینی ناموزون و به نوعی الحاق روستاها به فضای شهری است.

به گفته وی واژه تأخر فرهنگی که اکثرا برای مهاجران روستایی به شهر اتفاق می افتد در این شهر مشهود نیست و فعالیت مرزی روستاییان و پولدار شدن یک شبه آنان از دلایل مهاجرت بی رویه ساکنان روستایی این شهرستان به شهر مریوان به شمار می رود.

این هنرمند عرصه تئاتر با اشاره به تعداد زیاد فارغ التحصیلان دانشگاهی این شهرستان در مقطع دکتری، کارشناسی ارشد و کارشناسی به ویژه در رشته های علوم انسانی افزود:‌ متاسفانه شکاف بین نخبگان و مسئولان دستگاه های اجرایی در این شهرستان برای ارایه راهکارهای علمی عمیق است.

نجات مریوان عزم ملی می خواهد

یک عضو شورای شهر مریوان با تایید نابسامانی های شهری به ویژه ساخت و سازهای غیر مجاز و فعالیت علنی باند زمین خواران در این شهر گفت: نجات شهر مریوان از این معضلات بدون مشارکت همگانی مردم و مسئولان دستگاه های ذیربط امکان پذیر نیست.

"فاضل حاج عزیزی" رشد بی رویه ساخت و سازهای غیر مجاز را ناشی از کم کاری و سهل انگاری شهرداری دانست و افزود: ‌البته این مشکل به عدم انسجام و هماهنگی اعضای شورا در برخورد جدی با زمین خواران نیز بر می گردد و اکیپ های واحد اجراییات به دلیل عدم آشنایی به قانون مدیریت شهری و در دست نداشتن اهرم فشار نمی توانند رشد متوازن حاشیه نشینی را کنترل کنند.

این عضو شورا از سهل انگاری مدیران مسکن و شهرسازی،‌بنیاد مسکن، جهاد کشاورزی،‌ منابع طبیعی و فرمانداری نیز انتقاد کرد و اظهار داشت: ماهانه بیش از چند هزار هکتار از اراضی مرغوب کشاورزی در حاشیه شهر تصرف وتخریب می شود اما مسئولان و متولیان امر در مقابل این تخلف ها به نوعی سکوت می کنند.

وی از تشکیل کمیته مقابله با ساخت و سازهای غیر مجاز در فرمانداری این شهرستان در چند سال گذشته خبر داد و گفت:‌ متاسفانه تاکنون هیچگونه تمهیدات کارشناسی برای برخورد با عاملان ساخت و سازهای غیر مجاز در این کمیته اتخاذ نشده است.

وی گفت: 90 درصد از ساکنان واحدهای مسکونی غیر مجاز در حواشی شهر از طبقه مرفه و متوسط هستند که این نشان از وجود علنی باند زمین خوار و رانت خوار در این شهر است و  اگر روند کنونی ساخت و سازهای غیر مجاز با اهرم فشار دستگاه قضایی کنترل نشود، تا چند سال آنده تمام زمین های مرغوب کشاورزی و منابع طبیعی تبدیل به واحد مسکونی می شود.

یک دست صدا ندارد

شهردار مریوان که حدود یک سال است در سمت مدیریت شهری منصوب شده است می گوید برای مقابله با ساخت و سازهای غیر مجاز یک دست صدا ندارد و باید یک عزم همگانی شکل گیرد ولی متاسفانه ‌عدم توسعه فرهنگ شهرنشینی مریوان ناشی از هشت سال جنگ تحمیلی و مهاجرت روستاییان به این شهر است.

بهرام بالکانه با اشاره به رشد نابهنجار جمعیت شهری مریوان از دهه 70 تاکنون، گفت:‌در حال حاضر امکانات و تجهیزات فضای شهری جوابگوی جمعیت کنونی نیست.

وی تنها اهرم فشار شهرداری برای مقابله با زمین خواران و ساخت و سازهای غیر مجاز را کمیسیون ماده 100 و فعالیت شبانه روزی ماموران واحد اجراییات ذکر کرد و با اشاره به طولانی بودن فرایند رسیدگی به تخلفات در کمیسیون ماده 100 که منجر به تخریب ساخت و سازهای غیر مجاز می شود گفت:‌ تا شهرداری حکم کمیسیون ماده 100 برای تخریب یک واحد مسکونی غیر مجاز را بگیرد، عملیات ساخت این واحد به پایان رسیده است.

شهردار مریوان گفت: از ابتدای سال جاری تاکنون تنها حکم تخریب پنج مورد واحد مسکونی غیر مجاز صادر و اجرا شده است و در حال حاضر صدور حکم تخریب هشت واحد دیگر در دست اقدام است، که متاسفانه یکی از اعضای شورای شهر در کمیسیون ماده 100 حکم تخریب را امضا نمی کند.

وی با اشاره به برخورد فیزیکی عاملان ساخت و سازهای غیر مجاز با ماموران اجرائیات شهرداری افزود: در حال حاضر این باند زمین خوار دارای اکیپ 15 نفره استاد کار، عمله، جوشکار، آرماتوربند و گچ کار هستند که به صورت شبانه روزی واحدهای مسکونی غیر مجاز را در خارج از محدوده می سازند و می فروشند.

وی از استخدام نیروهای انتظامی بازنشسته برای مقابله با متخلفان ساخت و سازهای غیر مجاز در این شهر خبر داد و افزود: با بودجه کنونی شهرداری کنترل صددرصدی ساخت و سازهای غیر مجاز در شهر مریوان ممکن نیست و باید همکاری و هماهنگی اعضای شورای شهر  شهرداری را در مقابله با این پدیده شوم حمایت کنند که متاسفانه در حال حاضر این مهم اجرا نمی شود.

 به گفته وی بعضی از مالکان، ساخت و سازهای غیر مجاز بعد از تخریب واحد مسکونی به شهرداری می آیند و اذعان می کنند که تعدادی از اعضای شورا آنان را در ساخت و ساز غیر مجاز تحریک و حمایت کرده اند که این مایه تاسف است.

**********

به نظر می رسد که توجه به مشکلات شهر مریوان با توجه به پتانسیلهای گردشگری و اقتصادی که همین چند روز قبل هم این شهر به عنوان منطقه ویژه اقتصادی در مجلس شورای اسلامی تصویب شد، نیازمند تلاش و همت مسئولان شهر و استان است تا بتوان از این فرصت در راستای توسعه شهرستان و حتی استان هم به بهترین نحوه ممکن استفاده کرد.

وجود دریاچه زریبار و مرز رسمی باشماق با ردیف ترانزیتی، بازار بکر کشور عراق به ویژه شمال این کشور، وجود جاذبه های بی شمار تاریخی و طبیعی می تواند بهترین پتانسیل در راستای توسعه منطقه باشد به شرط اینکه زمینه ها و زیرساخت های لازم را برای بهره برداری از این ویژگی ها فراهم شود.

...................

گزارش و عکس: شیروان یاری