چرایی ایجاد فلسفه علم در دانشگاه شریف/ دانشگاههایمان مادر غربی داشتند

آیت الله مهدی هادوی تهرانی را می توان از زمره علمای جوان در حوزه علمیه محسوب کرد. او 48 سال دارد و در این مدت فعالیت قابل توجهی داشته است که با نگاه اندکی می توان ثمرات فعالیتهای او را دید. پایگاه اسلام کوئست که می تواند به 14 زبان پاسخگوی سئوالات دینی باشد را می توان مهمترین ویترین کاری او دانست. به این لیست اضافه کنید نگارش 62 جلد کتاب که البته تنها حدود 10 جلد آن منتشر شده است.

هادوی تهرانی دروس حوزوی را نزد اساتیدی چون آیات عظام بهجت، وحید خراسانى، شیخ جواد تبریزى، مکارم شیرازى، میرزا هاشم آملى، شیخ جعفر سبحانى و سید کاظم حائرى خوانده است و البته شاگرد فلسفه حضرات آیات جوادى آملى، حسن زاده آملى و مصباح یزدى و شاگرد عرفان مرحوم حضرت آیت الله بهاء الدینى بوده است.

آیت الله مهدی هادوی مسئولیتهای مختلفی دارد که رئیس گروه فقه و حقوق شوراى بررسى متون علوم انسانى در وزارت علوم، تحقیقات و فناورى و مؤسس مؤسسه رواق حکمت از مهمترین آنهاست.

او دانشجوى ممتاز برگزیده کنکور در رشته مهندسى برق و الکترونیک دانشگاه صنعتى شریف در سال 1358 بوده است و در این مصاحبه نیز تعلق خاطرش به این دانشگاه را از بین نبرده است.

گفتگوی خواندنی گروه حوزه و دانشگاه خبرگزاری مهر با آیت الله هادوی را می خوانید.

* خبرگزاری مهر - گروه حوزه و دانشگاه: جناب استاد! نخستین سئوال من راجع به نقاط ضعف نظام آموزشی دانشگاه است. با توجه به اینکه خود شما از گذشته تا به امروز با این نظام آموزشی در ارتباط بودید، مهمترین نقاط ضعف این سیستم را چه می دانید؟

-آیت الله هادوی: نظام آموزشی دانشگاهی ما که در واقع میراثی است که از کشورهای غربی به کشور ما آمده و متاسفانه حتی همگام با رشد آموزش در کشورهای غربی در کشور ما پیشرفت نکرده است؛ بنابراین نقاط ضعف فراوان دارد. تاکید آموزش دانشگاهی بر انباشت داده ها بدون خلاقیت و بدون زایش ایده نو را می توان از نقاط ضعف آن دانست. شیوه آموزشی موجود در دانشگاههای ما که البته به دلیل کثرت دانشجو و کمبود امکانات آموزشی بسیار با مشکل روبرو است آموزش مبتنی بر متن خاص است که اطلاعات آن متن را دانشجو باید حفظ کند و آن اطلاعات را در امتحان عرضه کند. نکته بعدی اینکه کتب دانشگاهی ما کتبی قدیمی است با ترجمه ها و باز گردان های همراه با غلط. سومین ضعف این است که معمولا دانشجو با اطلاعاتی مربوط به کشورهای غربی آن هم اطلاعات قدیمی آنها آشنا می شود. از این رو دانشجو با وضعیت فعلی غرب آشنا نمی شود و ضمن اینکه با آموزش های بومی کشور خودمان ارتباط پیدا نمی کند. نکته چهارم این است که از آنجاییکه آن چه که در غرب تولید می شود تابع فضای فرهنگی غربی است که در فضای فعلی آن سکولاریسم حاکم است آن چه که از منابع غربی در دانشگاه های کشور ما تدریس می شود به خصوص در حوزه علوم انسانی، تحت تاثیر اندیشه های سکولار است. این اندیشه ها و تصورات نادرست به دانشجوی ما منتقل می شود بدون اینکه پیش زمینه های پیدایش این افکار و پیش فرض های این دانش ها برای دانشجو توضیح داده شود و از آن جاییکه با اطلاعات موجود در این کتابها - بر خلاف نظام آموزشی غرب - برخورد جامد و راکدی می شود و گمان بر این است که این اطلاعات، اصول مسلم و غیر قابل خدشه ای است؛ دانشجو آنها را به این عنوان می پذیرد بدون اینکه بداند این اطلاعات توسط مراکز علمی غرب مورد نقد واقع شده است.
نتیجه این است که محصولی که در دانشگاه های ما معمولا تولید می شود - یعنی تحصیل کرده های دانشگاههای ما - اطلاعاتشان معمولا به روز نیست و ارتباطی با فضای بومی کشور ندارد به همین دلیل ما با مشکلات جدی در زمینه محصولات دانشجویی خود مواجهیم. البته دانشجویان و اساتیدی هستند که سعی می کنند کاستی های موجود در نظام آموزشی را رفع کنند اما این افراد جریان غالب نیستند.

* لطفا نقاط قوت نظام آموزشی دانشگاه را برای ما بر شمرید.

- مهمترین ویژگی مثبت نظام آموزشی دانشگاهی این است که ناظر است به واقعیتهای عینی. البته در دانشگاههای ما واقعیت های عینی که مورد مطالعه قرار می گیرد مربوط است به واقعیت های قدیمی از کشورهای غربی است. حتی اطلاعات ما به کشورهای غربی هم روزآمد نیست. اما اصل نگاه به واقعیت های جامعه نکته مثبتی است که در دانشگاه وجود دارد و این نکته مثبت قابل تاملی است البته اگر کاستی های نظام آموزشی برطرف می شد و دانشجوهای ما اطلاعات روزآمد از دانش های موجود در غرب را داشتند و از سوی دیگر با پیش فرض های این اطلاعات به طور دقیق آشنا می شدند و از سویی سعی می شد مبتنی بر واقعیت های بومی و مسائل کشور، مسائل مطرح شود و پیش فرض هایی که با مفاهیم و مبانی ما ناسازگار است به موارد سازگار تبدیل شود و محیط دانشگاه محیطی باشد که در آن دانشجو به نقادی و ارزیابی مطالب بپردازد قطعا آموزش های دانشگاهی می توانست بسیار موثر و نافع باشد.

* در آموزش های حوزوی چطور؟ می خواهید از نقاط قوت شروع کنیم.

- آموزشهای حوزوی برخلاف آموزشهای دانشگاهی بر تحیل داده ها استوار است نه بر انباشت اطلاعات و داده ها. حتی یک متن خاص ولو کهن که مورد مطالعه قرار می گیرد، هدف آموزش حوزوی این است که ذهن طلبه را با نقادی و ارزیابی آرای گذشتگان آشنا کند. به همین دلیل کتاب هایی که در حوزه مورد آموزش قرار می گیرد بر خلاف دانشگاه که کتابهای ساده و روانی است پیچیده و مشکل است و هدف این است که طلبه بتواند از لابلای متون مقصود نویسنده را به دست بیاورد و توانایی این را پیدا کند که این مقصود را مورد ارزیابی قرار دهد.

روش آموزش حوزه بر خلاف دانشگاه تاکید بر اینکه دانشها مسلم است بر اساس اینکه طلبه اشکال بکند استوار است. من خاطرم هست یکی از اساتید ما در دانشگاه صنعتی شریف، این تعبیر را به کار می برد که ما اگر فیزیک نیوتن می خوانیم با این فرض می خوانیم که فیزیک نیوتن وحی منزل است و هیچ اشکالی بر آن وارد نیست. باز وقتی فیزیک نسبیت – که نقد فیزیک نیوتن است - می خوانیم با این فرض می خوانیم که این مسلم است و هیچ نقد و اشکالی بر آن وارد نیست. البته این سخن برای آن زمانی است که من دانشجوی دانشگاه شریف بودم. تعداد دانشجو کم بود و امکانات بسیار زیاد و تعداد اساتید بسیار زیاد و اساتید ما اگر روزی 12 ساعت در دانشگاه بودند، دو ساعت تدریس داشتند و 10 ساعت را به دانشجو اختصاص می دادند و در اختیار او بودند. الان که دیگر آن اساتید به دلیل کثرت مراکز دانشگاهی فرصت ندارند در اختیار دانشجو باشند!

اما در مقابل در حوزه این مثل معروف است که در ابتدا اولین کتابی که در حوزه مطالعه می شود - جامع المقدمات که مجموعه ای از کتابهای کوچک آموزشی در ادبیات و منطق است – آمده است: بدان و این سئوال را آن جا استاد مطرح می کند که چرا گفت بدان و نگفت: بخوان؟ اینجا در اولین قدم ذهن طلبه فعال می شود که تو برای دانستن آمدی نه برای خواندن. تو نیامدی بدانی آن چه را که دیگران تولید کرده اند. تو آمده ای آن چه را که مطابق با واقع است بدانی. باید سعی کنی به دانایی و دانش برسی نه صرفا به اطلاعاتی که دیگران گفته اند. این نگاهی است که در حوزه وجود دارد و این مطابق می شود با شرایط آموزشی آنجا.

در دانشگاه ما الزام داریم که دانشجو یکی از درس های محدود عرضه شده که آن هم توسط اساتید معدودی عرضه می شود را انتخاب کند و اگر دروسی یا کلاس اساتیدی با هم تداخل داشت او مجبور می شود یکی را انتخاب کند. در حالی که در حوزه دامنه اساتید بسیار وسیع می شود؛ هر یک با روشها و بیانات مختلف و متفاوت و حتی دانشهای متفاوت.

از دیگر ویژگی های دانستن حوزوی این است که چون هدف دانستن است، طلبه تشویق می شود به اینکه مطالبی که آموخته است را با دیگر هم درسهایش به بحث بنشیند. نقد و بررسی کند و این سنت مباحثه طلبگی در دستیابی طلبه به توانایی نقد و بررسی و تحلیل بسیار موثر است و ما این سنت را در آموزش های دانشگاهی به طور متعارف نمی بینیم به خصوص آموزش های دانشگاهی در کشور خودمان.

تاکید می کنم که سخنان من ناظر به آموزشهای دانشگاهی در کشور خودمان است زیرا سیستمهای آموزشی دنیا بسیار متفاوتند با آن چه ما در کشور خودمان می بینیم. آن چه ما در کشور خودمان داریم – در یک نگاه کلی - بسیار ناقص و عقب افتاده است.

ذکر این نکته ضروری است که سیستم های آموزشی دنیا به سیستم حوزه نظر دارند و به من - در سفرهای خارجی - اصرار می کنند که برای آنها درباره شیوه آموزشی حوزه توضیح بدهم. یکی از دلایل علاقمندی آنها این است که ببینند آثار این شیوه که پرورش ذهن و ایجاد قوه خلاقیت است چگونه قابل مشابه سازی در آن سیستم آموزشی است. من موارد تجربی شخصی بسیار زیادی در این زمینه دارم.