مرگ؛ خوابی که توسعه بنادر برای مرجانها دید

بوته های ظریف مرجان در بستر آبهای نیلگون خلیج فارس و دریای عمان به دلایل متعدد با کابوس مرگ مواجه شده اند این در حالی است که ایران به دلیل داشتن سواحل طولانی دریایی یکی از ذخیرگاههای مرجانی است.

 

علاوه بر جزایر مرجانی خلیج فارس، بندر چابهار که تنها بندر اقیانوسی ایران و آسانترین و بهترین راه دسترسی کشورهای آسیای میانه به آبهای آزاد است یکی از ذخیرگاههای مرجانی ایران محسوب می شود که در یکسال اخیر به دلیل توسعه بندر بهشتی بخش عظیمی از مرجانهای منحصربفردش را از دست داده است.
 

اسکله شهید بهشتی بر اساس طرحی که قبلا از سوی سازمان بنادر و کشتیرانی کشور به سازمان محیط زیست ارائه شد قرار بود در فاز اول 198هکتار از دریا را استحصال و خشک کند تا توسعه بندر تجاری بهشتی را در محور شرق کشور سامان دهد.

این بندر که به اعتقاد طراحان آن نماد توسعه شرق کشور لقب گرفته به منظور گذر کشتی های اقیانوس پیما طراحی و جانمایی شد تا از طریق آن بتوان اقتصاد شرق ایران را رونق داد، اتفاقی که با هیچ ممانعتی از سوی دستگاههای ناظر مانند محیط زیست مواجه نشد مگر آنکه در حین توسعه پروژه بخشی از بستر مرجانی ساحل در نزدیکی بندر شهید کلانتری با احتیاط کامل به مکان دیگری منتقل شود.

 

قصه از همین جا آغاز شد. سازمان بنادر که با عدم ممانعت جدی محیط زیست دریایی سازمان محیط زیست مواجه شده بود در طول یکسال گذشته هیچ اهمیتی به این خواسته نداد و از امکانات ابتدایی برای انتقال مرجانهای حساس و شکننده استفاده کرد.

سال 85 سازمان بنادر و کشتیرانی کشور طرحی را ارائه داد که بر اساس آن و طبق شروط سازمان محیط زیست، آنها موظف شدند لکه های پر تراکم مرجانی را به زیستگاه تازه دریایی در شمال شرق اسکله شهید کلانتری منتقل کنند.

 

سازمان بنادر طبق مستندات موجود مطالعاتی را برای این جانمایی آغاز کرد و با مشاوره تیمی از اساتید دانشگاه مطالعات نهایی قرار شد دقیقا بر اساس آنچه در دستور العمل گنجانده شده مرجانهای دریایی به زیستگاه تازه نقل مکان کنند.

 

سال 87 مجموعه 50 قطعه ای از کلونی اصلی مرجانهای بندر شهید بهشتی به شکل پایلوت به منطقه هدف منتقل شد که به گفته مسئولان محیط زیست بندر چابهار، استان سیستان و بلوچستان، معاونت دریایی سازمان محیط زیست و ریاست سازمان حفاظت محیط زیست با اشکالات بسیار زیادی همراه بود و طبق توافق بین طرفین قرار شد نواقص مرتفع و انتقال حجم انبوه مرجان ها از سر گرفته شود.
 
مدیرکل سابق اداره محیط زیست سیستان و بلوچستان در اینباره معتقد است: انتقال مرجانها با عجله زیاد و بدون رعایت هیچ الزام زیست محیطی انجام شده است و مرجانها در فضایی که ریشه های آنها معلق بوده منتقل شده اند.

 

به گفته تورج همتی با طوفانهایی که در دریای عمان و در ساحل بندر چابهار و زیستگاه منتقل شده اتفاق افتاده مرجانها
واژگون شده و از بین رفته اند که این نشان دهنده نامناسب بودن شرایط انتقال و رعایت نشدن اصول محیط زیستی این گونه های آبزی با ارزش است.

 همتی می گوید؛ کل مرجانهای منتقل شده در دور دوم انتقال 880 تا 900 بوته بوده که کمتر از 10 درصد مرجانهای بستر بندرگاه است ولی کار به نحوی ابتدایی و غیر حفاظت شده انجام می شد که باز هم منجر به توقف آن شد. با این حال مدیر کل دفتر اکوبیولوژی معاونت دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با اعلام اینکه مرجانهای منتقل شده در بندر بهشتی چابهار 1535 مورد بوده گفت: در حین انتقال 30 درصد این مرجانها به شکلهای مختلف آسیب دیده و تلف شده اند.
 
امید صدیقی با اشاره به اینکه 20 مورد تخلف به شرکت پیمانکار تذکر داده شده که در صورت رعایت آنها از این تلفات کاسته می شد، افزود: عملیات انتقال مرجانها همچنان متوقف است و در مکاتباتی که انجام دادیم نشستی در تهران با حضور کارشناسان ما و گروه انتقال برگزار می شود.

تنها چهار روز از انتشار خبر نشست با حضور کارشناسان محیط زیست و گروه انتقال مرجانها در تهران گذشته بود که رسانه ها از خاکریزی 6 هزار متر مکعبی در بستر مرجانی اسکله شهید بهشتی چابهار خبر دادند که بر اثر آن به صورت شبانه مساحتی معادل 200 متر طول و 10 متر عرض در تراکم 40 درصدی منجر به مرگ حدود 800 متر مربع آبسنگهای مرجان شد.
 
کل منطقه مرجانی مورد نظر، 5 هکتار از 198 هکتار دریایی است که باید خشک شود، با این حال سازمان بنادر و کشتیرانی با مشاوره ای نابلد زمینه مرگ هزارن قطعه مرجان در این منطقه را فراهم آورده است در حالی که طبق توافقات قرار بود مرجانها با رعایت استانداردهای لازم منتقل شوند.
 

بندر چابهار همعرض جغرافیایی بندر میامی در شبه جزیره فلوریدای آمریکا است، این خلیج زیباترین جلوه گاه طلوع خورشید در اعماق آبهای شرقی و در آغوش امواج اقیانوس آرام است.
 

به استناد عکس‌های ماهواره‌ای و اطلس جهانی آبسنگ‌های مرجانی که توسط بخش محیط زیست ملل متحد(UN Environment) منتشر شده، وسعت مرجان‌های کف دریای ایران حدود ‪ ۷۰۰‬کیلومتر مربع برآورد شده در حالی که وسعت کل آبسنگ‌های مرجانی جهان ‪284 ‬هزار و‪ 300‬کیلومتر مربع است.
 
پوشش مرجانی کف دریاهای ایران بین‪ 12 ‬تا ‪ 32‬درصد است و بقیه را مرجان‌های مرده، اسفنج، جلبک ، شن و غیره تشکیل می‌دهد. ایران از لحاظ تنوع مرجانی بعد از کشورهای عربستان و عمان مقام سوم را بین کشورهای خلیج فارس داراست.
 
800 گونه مرجانی در جهان وجود دارد که پیش بینی می‌شود از این تعداد 40‬ گونه آن در ایران باشد. یکی از خصوصیات بارز وجود آبسنگ‌های مرجانی شفاف بودن آب دریا و وجود رنگین ماهیان زیبا درآن قسمت از آب است که موجب جذب گردشگر و توریست می‌شود.
 

بسترهای مرجانی اکوسیستمهای کاملی در دریا محسوب می شوند که تنها یک درصد بستر دریاها در جهان را پوشش می‌دهند با این حال 25 درصد از تمام حیات دریا را در خود حفظ می‌کنند و در این بستر گونه های دریایی مانند ماهیان زندگی می کنند.
 
با این حال وجود آبسنگ‌های مرجانی موجب جلوگیری از فرسایش سواحل نیز می شود و به شکل طبیعی کار موج شکن را انجام می‌دهد بنابراین حفظ و نگهداری این ذخایر با ارزش را باید جدی گرفت.
 
مرجانها در دریا نقش پوشش گیاهی در خشکی را برای حفاظت از سواحل در برابر طوفانها و جریانهای دریایی به عهده دارند. اکوسیستمی در عین حال به شدت حساس و شکننده که یکی از جاذبه ها بصری علاقمندان به دریا و محیط زیست دریایی به حساب می آیند.
 
در اقیانوس اطلس 15٪ مرجان‌ها تجمع دارند که مجموعی از 70 گونه مرجان است. این مرجانها محل زندگی 500 نوع ماهی است، همچنین اقیانوس هند و آرام 85٪ از ریفهای جهان را با 700  نوع مرجان و 4000 گونه ماهی دارا است.
 

مرجانها محل زندگی گیاهان و جانوران است و بیش از 80 هزار گونه حیاتی در مرجانها زندگی می‌کنند. مرجانها  6/1 سواحل دریاها و خشکیها را محافظت می‌کنند برای نمونه جزیره‌های کم ارتفاع را در برابر خشم امواج و فرسایش دریاها محافظت می‌کنند.
 

مرجانها به غیر از غذا یک مکان برای زندگی موجودات دریایی هستند. این موجودات قدیمی‌ترین اکوسیستم زمین هستند و جوان‌ترین گونه مرجانها 18 هزار سال عمر دارند. هر یک متر مربع مرجان از نظر اقتصادی 47 هزار دلار ارزش ریالی دارد، با این حساب خسارت وارده به مرجانهای چابهار بر اثر بی مبالاتی و عدم رعایت استانداردهای زیست محیطی، رقمی معادل 37 میلیون و 600 هزار دلار برآورد می شود.
 
با این حال اشرف علی حسینی مدیرکل ادراه محیط زیست چابهار می گوید: هر کیلوگرم مرجان صد هزار تومان در بازار به فروش می رسد و در هر متر مربع از مناطق تخریبی در چابهار 5 کیلوگرم مرجان یافت می شود با این حال مسائل اقتصادی و ارزشهای ریالی برای ما در درجه دوم اهمیت است.
 
وی می گوید: مرجانها بسیار تاثیر گذار هستند و ازرشهای محیط زیستی فراوانی دارند و بستر ساحل را در برابر طوفانها و سونامی ها محافظت می کنند. مرجانها دومین بیوم های غنی جهان بعد از جنگلهای حرا(مانگرو) هستند و تمامی موجودات دریایی به نحوی به این زیستگاهها وابسته اند.
 
به گفته حسینی استرسهایی که محیط و عوامل خارجی و پیرامونی می تواند برای مرجانها بوجود آورد بسیار زیاد است به طوریکه خاکریزی صورت گرفته نه تنها انبوهی از مرجانها را مدفون کرده بلکه باگل آلود شدن آب مرجانهای دیگر در آستانه مرگ قرار گرفته اند.