حصیربافی؛ هنر رو به فراموشی گیلان

به گزارش خبرنگار مهر در رشت، تمامی مواد اولیه این هنر قدیمی و چند هزار ساله گیلان به وفور در استان تولید و با دستان توانمند صنعتگران گیلانی رشته های ساقه برنج و سوف به زیرانداز زیبا برای علاقمندان صنایع دستی تبدیل می شود.

حصیر بافی تنها به تولید زیرانداز در استان خلاصه نمی شود بلکه هنرمندان چیره دست گیلانی از سوف و ساقه برنج دست ساخت های متنوعی چون سبد، انواع زنبیل، سفره و کلاه که طرف داران بسیار زیادی دارد تولید می کنند.

حصیر منطقه خمام و انزلی زبانزد خاص و عام در کشور است 

اما حصیربافان برای رونق بخشیدن به این صنعت دیرینه درخواست هایی از قبیل آموزش این صنعت به نسل جوان، ایجاد جایگاه های مخصوص برای عرضه مواد اولیه این صنعت و همچنین محل های دائمی برای فروش محصولات، بیمه کردن و حمایت مالی از حصیربافان و در نهایت جلوگیری از محصولات چینی به بازار داخلی از مسئولان داشتند.

یک هنرمند حصیرباف در انزلی به مقوله آموزش هنر حصیر بافی به نسل جوان جامعه اشاره کرد و افزود: حصیربافی که شامل بامبوبافی و مرواربافی نیز می شود یکی از حرفه های بسیار کهن و قدیمی است و شامل انواع محصولاتی است که با استفاده از الیاف، ساقه و شاخه های گیاهان مختلف بافته می شود.

زهرا محمدی اظهار داشت: حصیربافی قدیمی‌ ترین هنردستی گیلانی هاست و متاسفانه روبه فراموشی است که به احیای دوباره نیاز دارد.

وی در ادامه برلزوم ایجاد کارگاه های آموزشی حصیربافی در سطح استان به ویژه در مناطقی که این صنعت رونق دارد، تاکید کرد و افزود: با آموزش و پژوهش می توان این هنر با ارزش را حفظ و به نسل آینده منتقل کرد.

گسترش آموزش رشته حصیربافی در گیلان ضروری است

این هنرمند گیلانی گسترش آموزش رشته های مختلف صنایع دستی و جلوگیری از به فراموشی سپرده شدن آنها را امری ضروری برای فعالان این عرصه در تمام استان و شهرستان انزلی برشمرد.

یک هنرمند حصیرباف خمامی نیز در این رابطه ایجاد جایگاه های عرضه مواد اولیه مربوط به این هنر را ضروری دانست تا هنرمندان بتوانند مواد مورد نیاز خود را به سهولت تهیه کنند.

خدیجه اسدی افزود: جایگاه های عرضه مواد اولیه حصیربافی ضمن ایجاد اشتغال با عرضه آسان مواد مورد نیاز باعث رونق این صنعت در سطح استان خواهند شد.

وی با اعلام اینکه مواد اولیه حصیربافان نقاط مختلف ایران به نسبت تنوع محیط جغرافیایی کشور متنوع است، اظهاردشت: این مواد در گیلان بیشتر از ساقه برنج ، لی و سوف تشکیل شده است.

این هنرمند گیلانی گفت: ابزار و وسایل مورد استفاده در حصیر بافی بسیار ساده و محدود بوده که شامل داس، انواع کارد، اره، رنده، انبر دست، قیچی، سوزن، درفش، دفتین و سنگ نفت است.

وی ادامه داد: این ابزار بیشتر برای قطع گیاهان و پیراستن آنها به منظور آماده سازی مواد اولیه مورد استفاده قرار می ‌گیرد و گاهی نیز حین تولید به عنوان وسیله کمکی امر ساخت را تسهیل می ‌بخشد.

دیگرهنرمند صنایع دستی استان در ادامه خواستار حمایت مالی مناسب و بیمه کردن تمامی هنرمندان به ویژه حصیربافان شد.

 ورود بی رویه صنایع دستی چینی با بازارهای بومی و محلی جلوگیری شود

علی حسین زاده یادآورشد: ورود بی رویه صنایع دستی چینی با بازارهای بومی و محلی از مشکلات اساسی استان است که باید مسئولان به این مهم توجهی ویژه داشته باشند.

به هرحال با همراهی دولت و وضع قوانین حمایتی دقیق، مسائل بیمه و معیشت و کار هنرمندان صنایع دستی به ویژه حصیر بافان باید رفع شود و آنها با خیال آسوده تر به فعالیت ارزشمند خود و حفظ ریشه های فکری و معنوی استان اقدام کنند.

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان با اشاره به اینکه صنایع دستی به عنوان یکی از محورهای توسعه گردشگری در استان است، افزود: با تلاش های بی وقفه ای که در ارتباط با صنایع دستی استان صورت گرفته، وضعیت مطلوب تری نسبت به گذشته داریم و بسیاری از هنرهای سنتی و صنایع دستی که روزگاری در خطر فراموشی بودند، امروز آموزش داده شده و در ذهن مردم جای خود را یافته اند.

محمدعلی یوسفی همچنین توجه به امکانات مالی هنرمندان فعال در رشته های مختلف صنایع دستی را مورد تاکید قرارداد و اظهارداشت: تمهیداتی برای تامین مالی هنرمندان رشته های مختلف صنایع دستی و هنرهای سنتی باید اندیشیده شود تا به بهترین شکل به خلق آثار خود پرداخته و همچنین با حمایت های بعد از تولید، آثار خود را در بازارهای قوی و مطمئن به فروش برسانند.

حصیربافان بیمه می شوند

وی در خصوص بیمه حصیربافان نیز یادآورشد: یکی از کارهای که در دولت دهم پیگیری شده و به نتیجه هم رسیده بیمه هنرمندان است که رشته حصیر بافی را هم شامل می شود و همچنین تسهیلاتی مانند وام صندوق مهر امام رضا (ع) و زودبازده برای حمایت از هنرمندان پرداخت خواهد شد.

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان با اعلام اینکه مقدمات ساخت هفت بازارچه صنایع دستی در استان فراهم شده است، افزود: علاوه بر این هنرمندان به نمایشگاههای مختلف در استان، کشور و خارج ایران اعزام می شوند.

وی ادامه داد: با آموزش به علاقمندان هنر حصیر بافی و حمایت از تولید کنندگان می توان موجب رونق دوباره این هنر در گیلان شد. 

 بافت سبد و حصیر به اعتقاد اکثر محققان یکی از قدیمی ترین صنایع دستی و شاید کهن ترین آنها باشد، حصیربافی به دلیل استفاده از شاخ و برگ گیاهان در بافت آن از اولین دسته ساخته های بشری بوده که با یکجانشینی بشر و ایجاد کشاورزی به وجود آمده است.

با شروع کشاورزی صنایع وابسته به آن مانند حصیربافی (بافندگی) را زنان ایجاد کرده و توسعه داده اند و وجود این دو صنعت در ایران به دلایل متعددی نیم قرن از تمدن مصر، بیش از یک هزار سال از تمدن هند و افزون بر 10 هزار سال از تمدن چین جلوتر بوده است.

فرآورده های حصیری با توجه به تنوع و گوناگونی شکل تولید جزو آن دسته از صنایع محسوب می شوند که جنبه های هنری کمتر و جنبه مصرفی بیشتری دارند و بیشتر برآورنده نیازهای مصرفی محلی و منطقه ای به شمار می روند.

حصیر بافی در روستای آبکنار انزلی بصورت عمده انجام می شود

طی سالهای جاری به دلیل نگاه تازه و خلاقانه به دستبافت های حصیری در بعضی از نقاط ایران، این نوع فعالیتها دچار تحول شده و در معماری داخلی به عنوان عنصر تزئینی استفاده می شود.

دست ساخته های ظریف، هنرمندانه و اصیل ایرانی که روزگاری دراز صنایع دستی منحصر به فرد محسوب می شد و پهنه اقتدارش تمام مصر، شبه قاره هند و اکثریت قریب به اتفاق مراکز و مجامع هنری را تسخیر کرده بود امروز به دست فراموشی سپرده شده است.

حصیربافی از جمله این هنرهای سنتی و دستی محسوب می شود که در اکثر نقاط روستایی ایران به روش های مختلفی صورت می گیرد و کاربردهای متفاوتی دارد که گروهی از کارشناسان آن را در گروه ویژه ای با عنوان "سبد و حصیربافی" جای می دهند و گروهی دیگر آن را جزو صنایع چوبی می دانند.

در حال حاضر در مناطق مختلف کشور به ویژه مناطق شمالی و جنوبی و هر نقطه دیگر که امکان دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه گندم، ساقه برنج، ترکه و نی های مردابی وجود داشته باشد نشانه هایی از بافت حصیر را می توان دید.

حصیر به روش های مختلفی در سطح کشور به ویژه استان گیلان تولید می شود که یکی از این شیوه ها با استفاده از چوبهای نیزار است که در اطراف مرداب ها و آبگیرها به صورت خودرو یافت می شوند. برای بافت این نوع حصیر پس از جداکردن نی ها از محل مورد نظر و خشک کردن آنها ابتدایی ها را به صورت یک اندازه می چینند و سپس با گذاشتن آنها بر روی هم و عبور نخ های که در بین نی ها زیر و رو می شوند نی ها را به وسیله نخ ها نگه می دارند.

در این نوع بافت نیز گاهی در حین کار از نخ های رنگی استفاده می شود و یا پس از پایان بافت به وسیله سوزن و با عبور نخ های رنگی از لای نی ها باعث ایجاد نقش بر روی کار می شوند. این نوع حصیر که در بعضی از مناطق عشایری با تزئینات بیشتر "چغ" خوانده می شود برای حفاظت اطراف سیاه چادرها از آن استفاده می شود و گاه نیز برای تقسیم داخل چادرهای عشایری به چند بخش جدا از هم مورد استفاده قرار می گیرد و تقریبا کار " پاراوان " را در زندگی شهری انجام می دهد. در پاره ای از مناطق شهری و روستایی از این نوع حصیر به جای پرده استفاده می شود.

بافت انواع حصیر را هنوز هم در گوشه و کنار کشور می توان فراوان یافت

بافت انواع حصیر را هنوز هم در گوشه و کنار کشور می توان فراوان یافت که علت آن را مواد اولیه مصرفی رایگان و فراوان و اشتغال بدون سرمایه، ابزار کار و روش آسان ذکر کرد.

این تولیدات جنبه های مصرفی بسیار قوی دارد و افزون بر آن انعکاس دهنده صریح و صادق روحیات و سلیقه ساکنان نقاط مختلف ایران و حکایت گر فرهنگ ادبی آنان است که نباید فراموش شود.

بر این اساس حصیربافی با مشکلاتی مانند گرانی سه رنگ اصلی سبز، قرمز و بنفش، تبلیغات ناکافی در زمینه شناسایی صنایع دستی به مردم، بازاریابی سنتی و غیرحرفه ای و تعداد کم بازارچه های فروش و استاندارد نبودن آنها روبروست.

بنابراین باید با ایجاد کلاسهای رایگان در منطقه برای شروع کار، توجه به آموزش و بازاریابی حرفه ای برای محصول تولیدی و برآورد نیاز بازار و تولید محصول مورد نیاز برای گسترش حصیربافی تلاش کرد.

 علاوه براین با استمرار بافت سنتی به ویژه در جامعه  وسیع روستایی، نمادهای مذهبی، پیوستگی بین صنایع دستی و زندگی روزمره مردم از نظر جنبه های مصرفی و تزئینی، حذف واسطه بین تولید کننده و مصرف کننده، رسیدن به جایگاه منزلتی برای صنعتگر صنایع دستی می توان این صنعت را گسترش داد.

به هرحال با جلوگیری از واردات بی رویه صنایع دستی بی کیفیت خارجی، تشکیل تعاونی های مشارکت روستایی با محوریت زنان، افزایش کیفیت بالای مواد، ترکیب مهارتهای سنتی و نوآوری، هویت فرهنگی و زیبا شناسی سنتی، ترکیب تکنیکهای خاص با مهارتهای سنتی، توجه و احترام به محیط زیست، استفاده از الیاف و رنگهای طبیعی، استفاده ایمن برای مصرف کنندگان و ایجاد فاصله ای منطقی بین قیمت تولید و فروش کمک قابل توجهی یرای افزایش و پیشرفت صنعت حصیربافی کرد.