دهلران؛ سرزمینی به قدمت تاریخ

به گزارش خبرنگار مهر در ایلام، دهلران با 6229 کیلومترمربع وسعت 35 درصد مساحت استان ایلام را شامل می‌شود.

این شهرستان از طرف شمالی شرقی به شهرستان آبدانان، از شمال به شهرستان مهران، از جنوب به استان خوزستان، از غرب به کشور عراق و از شرق به استان لرستان محدود می‌شود.

این شهرستان براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385 اداری سه بخش به نام‌های مرکزی، زرین‌آباد، موسیان، چهار شهر، شش دهستان و 128 آبادی است که دارای بناهای تاریخی و مراکز تفریحی زیادی است.

بنابراین از آنجایی که معنی آثار طبیعی به پدیده‌ها و نمونه‌‌های کمیاب گیاهی، جانوری و اشکال یا مناظر کم‌نظیر با کیفیات ویژه طبیعی هستند از این لقب‌ها استفاده می‌شود حال با این توصیف مجمع آثار طبیعی دهلران با وسعت یک هزار و 400 متر مربع در سه کیلومتری شمال دهلران واقع شده است.

این منطقه به دلیل برخورداری از پدیده‌های یونیک و ویژگی‌های منحصر به فرد جلوه‌های طبیعی و نادر در سطح کشور و حتی در خاورمیانه را به وجود آورده است.

تپه تاریخی "علی کش" یکی از قدیمی ترین تپه های تاریخی کشور با قدمت هشت هزار ساله در شهرستان دهلران از توابع استان ایلام واقع شده و در آن می توان تاریخ اولیه انسانها را مشاهده کرد.

محققان و دانشمندان تاکنون هشت تپه را در اطراف رود "مهمه" و پنج تپه را در اطراف رود "دویرج" شناسایی کرده اند و منطقه دهلران نیز از قدیم مورد پژوهش های مختلفی قرار گرفته که قدیمی ترین آنها به سال 1903 میلادی بر می گردد.

بر اساس آثار و مدارک به دست آمده از تپه های علی کش و سبز و دیگر تپه های حفاری شده هفت دوره را شناسائی کرده اند و تاریخی میان 7500 تا 3700 پیش از میلاد را برای آنها تخمین زده اند. سه دوره قدیمی تر از این هفت دوره به نامهای "بزمرده" ، "علی کش" و "محمد جعفر" در تپه علی کش مشخص شده اند.

پرفسور هول برای دشت دهلران و آثار پیـش از تاریخ آنکه مربوط به دوران استقرار است پنج دوره مشخص کرده است.

این دوره ها به ترتیب قدمت عبارتند از دوره اول بزمرده و دوره دوم علی کش مربوط به دور قبل از سفال و دوره سوم محمد جعفر، دوره چهارم سفید و دوره پنجم سرخ.

در دوره سوم تا پنجم سفال اولیه آن نرم و خمیر آن مخلوط با کاه و خاشاک  یا کمی حرارت، آتشکار شده است که همگی مربوط به دوران آغاز استقرار در دهکده ها هستند. پرفسور هول با تحقیقات بیشتر و آزمایش های دقیق کربن 14، تاریخ تقریــبی هر یک از این دوره ها را به ترتیب زیر جرح و تعدیل کرده است: قبل از سفال - سفال اولیه - دوران آغاز و استقرار - دوره بزمرده 6700-7500 سال پیش از میلاد مسی- دوره علی کش 6400-6700 سال قبل از میلاد مسیح - دوره محمد جعفر 5700-6400 سال پیش از میلاد مسیح.

دوره بزمرده: این دوره که احتمالاً ابتدای استقرار در این محل بوده است قدمتش به حدود 9 هزار سال پیش از میلاد می رسد. در این دوره نباتات و حیوانات وحشی در دره دهلران فراوان بوده است.

چون هنور سفال وجود نداشته مردم مایعات را در محفظه هایی که احتمالاً از پوست حیوانات وحشی ساخته بودند ، استفاده می کردند و قسمتی از مایحتاج غذایی خود را از این راه تهیه می کرده اند آنها خانه های گودالی و گلی بسیار کوچکی می ساختند گندم وحشی و جو دوشیاره کشت می کردند بقایای استخوانهای بز، گورخر، گراز، ماهی، لاک پشت و پرندگان آبی را شکار می کردند در بقایای باستانی بدست آمده ادوات سنگی را از ابسیدیان یا شیشه معدنی و سنگ چخماق می ساخته اند و کف اتاقها با حصیر مفروش می شده است.

دوره علی کش دو:

در خصوص قدمت این دوره هرچند تاکنون بیش از 11 نمونه تاریخی از طریق آزمایشات کربن در دست است، که تاریخی میان 6750 تا 6000 قبل از میلاد را نشان می دهد ولی بر اساس دو تاریخ یکی 6900 و دیگری 8000 سال قبل از میلاد می توان نتیجه گرفت که علی کش دارای قدمتی حدود 8 هزار سال پیش از میلاد است.

دوره علی کش که بعد از بزمرده قرار گرفته دارای معماری قابل ملاحظه ای است. خانه های مسکونی این دوره بیش از یک اطاق داشت و مصـالح ساختمانی آن همانند دوره قبل ( بزمرده) از قطعات گل رسوبی منطقه به ابعاد حدود 40*52*10 سانتی متر بود و به وسیله یک لایه ملاط گل را بهم متصل وپس ازساختن دیوار دوسطح آنرا با یک لایه گل اندود می کردند.

کف اتاقها از گل یا خاک نرم، کوبیده می شد. روی این کف را اغلب با حصیر فرش می کردند، احتمالاً منازل مسکونی این دوره دارای حیاطی بود که در گوشه ای از آن اجاقی ساده برای پخت وپز ساخته می شد در حفاری های این دوره یک دانه عدسی پیدا شده که نشان می دهد ساکنان علی کش با بومیان منطقه کوهستانی مانند جارمو که کشت این نوع گیاه در آنجا تجربه شده بود .

خوراک مردم را معمولاً گوشت بز تشکیل می داد علاوه بر آن قسمت اعظم نیازهای گوشتی از طریق شکار و صید تأمین می شد شکار غزال ، گورخر ، گاو وحشی و صید ماهی ، لاک پشت آبی ، صدف ….. بخشی دیگر از مواد غذایی آنان بود . در این دوره علاوه بر حصیر از نی و جگن سبد هایی بافته می شد . ساخت و استفاده از ظروف سنگی بیش از پیش متداول بود . ساخت پیکرک گل بز همچنان ادامه داشت . در میان پیکرک های گل چند نمونه پیکرک انسان نیز دیده می شود.

دندان گراز وحشی و صدف و سنگ و استخوان و‌اسفالت طبیعی مهره های تزئینی ساخته می شد . از فیروزه فلات ایران نیز برای ساختن مهره استفاده می شد ساکنان علی کش اموات را پس از اینکه با یک قشر نازک محلول گل آجری می پوشانیدند ، به صورت جمع شده در حصیر می پیچیدند و همراه با تزئینات شخصی در داخل منازل و در زیر کف اتاقها در چاله های کم عمق در حالت نشسته دفن می کردند .

به نظر می رسد یک دوران فاصله بین‌آثار طبقات بالای تپه علی کش و آثار عمیق تپه سبز که حدود 5200-5700 سال پیش از میلاد تاریخ گذاری شده است وجود دارد .

پروفسور هول اظهار می دارد که احتمالاً اولین سفال نخود در دوره سبز در دشت دهلران تولید شده و پروفسور لوبرنون آنرا مربوط به دوره سوزیانای "الف" می داند در لایه های عمیق تپه سبز آثار معماری دیوارهای خشتی با پایه سنگی آشکار شده است .

به نظر می رسد حدود 5500 سال پیش از میلاد در این منطقه کشاورزی با کمک آبیاری انجام می گرفته است و این منطقه از مراکز مهم کشاورزی بوده و احتمالاً از نظر تجاری روابطی با نواحی همجوار داشته است . وجود ادوات آبسیدیان در دنیای باستانی وارد این منطقه شده است.

این شهرستان دارای سه اثر مهم طبیعی چشمه قیر، چشمه آب گرم او غار غناش است که در سال 1355 به ثبت رسیده‌اند.

چشمه‌های آب گرم با دمای معادل 50 الی 55 درجه سانتی‌گراد و (دبی) 300 لیتر در ثانیه و از طرفی دیگر چشمه‌های قیر با (دبی) حدود دو الی چهار لیتر در ثانیه با خروج آب گوگرددار همراه با قیر است و عمده‌ترین و ارزشمندترین اثر مهم از نظر زیست‌شناسی غار خفاش است که با طول بیش از 155 متر و چهارگونه خفاش (chiroptera )(خفاش بینی برگه‌ای، ‌خفاش دم موشی کوچک و بزرگ.

خفاشان آب‌کوتا که جمعیتی بالغ‌ بر 20 هزار قطعه هستند و تعدادشان در فصل زمستان اندکی بیشتر می‌شود، همگی آنها خصوصیاتی نزدیک به هم با اندکی تفاوت رفتاری از خود نشان می‌دهند.

قدمت تاریخی این پدیده‌های منحصربه‌فرد و کمیاب کره‌زمین که هرکدام از دیگری طبیعی‌تر و شگفت‌انگیز‌تر هستند این غار را از لحاظ قدمت تاریخی به گذشته‌های خیلی دور زمین‌شناسی در (دوران تاسه) برمی‌گرداند و از یافته‌های زمین‌شناسی به دست آمده این ناحیه سرگذشت پیچیده‌ای را پشت سر گذاشته که بارزترین ساختمان زمین‌شناسی آن چین‌خوردگی، گسل‌های موجود و سنگ‌های در سه رده بسیار حساس و مقاوم می‌توان اشاره کرد.

چشمه‌های آبگرم و قیر

این چشمه‌ها که در 700 متری هم قرار دارند هر کدام دارای ویژگی‌های به‌خصوصی است.

چشمه‌های آب گرمی که آب آن از نوع فسیلی است که به علت وجود گوگرد و بوی تند آن محدوده وسیعی از شهر را دربرمی‌گیرد. آب این چشمه‌ها دارای خاصیت درمانی است ازاین‌رو هرساله به‌ویژه در ایام نوروزی میهمانانی از استان‌های همجوار و برای استحمام دفع بیماری‌های پوستی و آب‌درمانی به این شهرستان سفر می‌کنند.

چشمه قیر همراه قیر و مواد نفتی از زمین می‌جوشد.  بنا به بررسی‌ها بین این دو چشمه خدادادی و شگفت‌انگیز رابطه‌ای از زمین‌شناسی وجود دارد که (دبی آن حدود 2 الی 4 لیتر در ثانیه) است.

با این اوصاف هر کدام از این مناظر علی‌الخصوص پدیده طبیعی غار خفاش علاوه بر زیبایی خاصی که دارد یکی از شگفتی‌های طبیعی با ارزش در منطقه است که باید نسل این پستاندار کوچک حشره‌خوار که خود در زنجیره حیاطی اکوسیستم ما نقش بیولوژیک برجسته دارد تداوم یابد بنابراین از آن‌جایی که چشمه‌های آب‌گرم و غار خفاش دارای قدمتی به ازای تاریخ دارند با این همه ویژگی هنوز ابهت‌های وجود دارد باشد که مسئولان زمینه‌ای برای بررسی‌های علمی و سرمایه‌گذاری به این پدیده‌ها در خور ارزش داشته باشند.