خودآگاهی از نظر ابن‌سینا مبتنی بر "اول شخص بودن" است

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست "خودآگاهی از منظر ابن‌سینا" با سخنرانی یاری کاوکوا در روز سه‌شنبه، 23 فروردین 1390 در محل مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.

دکتر یاری کواکوا (Jari Kaukua)، در سال 2007 میلادی از رساله دکتری خود با عنوان "نگاه ابن‌سینا در باب سوبژکتیویسم" در دانشگاه ییواسکیلا در فنلاند دفاع کرده و هم‌اکنون به انجام طرح پژوهشی دوره فوق دکتری خود در آکادمی فنلاند با موضوع نفس در فلسفه اسلامی مشغول است.

تاکنون از کواکوا مقالات گوناگونی نیز درباره فیلسوفان مسلمان به‌ویژه ابن‌سینا، سهروردی و صدرالدین شیرازی به چاپ رسیده است. وی در این نشست به بحث درباره "خودآگاهی از منظر ابن‌سینا" پرداخت و نظر مقبول را این دانست که ابن‌سینا به نظریه دو‌گانه‌انگار در باب جوهر انسان باور دارد.

به نظر وی از سوی دیگر، ابن‌سینا به نظریه رایج مشائی قائل است که تفرّد از مختصات زمانی- مکانی یگانه‌ای است که از ماده نشأت می‌گیرد که البته این دو نظریه با یکدیگر ناسازگار به نظر می‌رسند.

به گفته کواکوا ابن‌سینا پدیده "خودآگاهی" را برای حل این ناسازگاری به کار می‌برد، زمانی که در تعلیقات وجود نفس انسان را با خودآگاهی‌اش یکی می‌داند و این نکته‌است که مبنای استدلال مشهور انسان معلّق در فضا نیز هست. اما اگر خودآگاهی با وجود انسان یکی است، آنگاه باید استمرار داشته باشد. به عبارت دیگر، ما همیشه باید از خودمان آگاه باشیم. افزون بر این، هیچ جنبه‌ای از تحول خودآگاهی نمی‌تواند وجود داشته باشد. این مطلب مستلزم این است که ما همواره از آغاز به وجود آمدنمان به خود آگاهی داشته‌ایم. همه این موارد به نظر می‌رسد که در پرتو بیشتر مفاهیم متعارف خودآگاهی، خلاف آمد شهود باشد.

آن گونه که این پژوهشگر فلسفه ابن‌سینا تأکید می‌کند پرسش آشکار این است که آیا راه حل ابن‌سینا برای مسئله تفرّد اساساً معقول است یا نه. با نگاهی به شماری از عبارتهایی که ابن‌سینا در آنها از این پدیده بحث می‌کند، می‌توان به بازسازی تصوری مضیق از خودآگاهی به عنوان مفهوم اول شخصِ منتزع از مضمون عینی، دست یافت. در این معنی، به طور مستدل می‌توان گفت که خودآگاهی از اجزاء ثابت و تقلیل‌ناپذیر تجربه است.

کواکوا نکته مهم دیگر در این رابطه را این می‌داند که خودآگاهی در این معنای مضیق را باید از تأمل بی‌واسطه در خود متمایز دانست. ابن سینا امکان خودآگاهی از راه تأمل را می‌پذیرد اما ادعا می‌کند که این خودآگاهی مبتنی بر پدیده بنیادیتر "اول شخص بودن" است.