زاینده رود اردبیل در محاصره فاضلاب/ "بالخلو چای" با وعده احیا نمی شود

به گزارش خبرنگار مهر، "بالخلو چای" که به عنوان طولانی ترین رود اردبیل و یکی از نشانه های طبیعی این شهر تلقی می شود، از غرب به شرق امتداد داشته و در مسیر خود با عبور از وسط شهر، اردبیل را به مانند برخی از پایتختهای کشورهای اروپایی به دو قسمت تقسیم می کند.

همین امر که که شاید می توانست به مانند آن شهرها، به منطقه ای دیدنی، گردشگری و تفریحی تبدیل کند، هم اکنون با بی مهری و بی توجهی مدیران شهری اردبیل به زباله دانی تبدیل شده و  سلامت جسمی، روحی و روانی شهروندان و مجموعه شهر را تحت تاثیر قرار داده است.

رودخانه بالخلو چای از گردنه بالخلی در جنوب غربی شهرستان نیر حدفاصل دو رشته کوه "بزقوش" و سبلان سرچشمه گرفته و سرشاخه های مهمی نظیر برجلوچای، سقزچی چای، آغلاغان، جوراب چای، درویش چای، لاطران چای و.... نیز در طول مسیر به این رودخانه می پیوندد و در نهایت نیز با الحاق به رودخانه "قره سو" در شمال اردبیل تخلیه می شود.

وجه تسمیه بالخلو چای (رودخانه ماهی دار) به دلیل زیست انواع ماهیان از قزل آلای خال قرمز، سس ماهی، ماهی سیاه، شاه کولی در آن گرفته شده و در گذشته این رودخانه زیستگاه دائمی پستاندار آبزی نظیر سمور آبی و زیستگاه غیر دائمی و فصلی انواع پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی بوده است، اما امروز حباب تنفس ماهیان در این رودخانه دیده نمی شود.

این رودخانه که در سالهای نه چندان دور از رودخانه های پر آب و دائمی استان بوده، ولی هم اکنون با خشکسالی و بی آبی مواجه است، با برخورداری از هفت پل تاریخی و دو سد مهم "یامچی" و بند انحرافی "الماس چایی" در عرض بستر خود علاوه بر اینکه یکی از معرفهای استان اردبیل می باشد، قدمت تاریخی این شهر را نیز یادآور می شود.

بالخلو چای در معرض آلودگی زیست محیطی

در حال حاضر این سئوال مهم در ذهن شهروندان اردبیل همواره تداعی می کند که چرا این رودخانه خشک شد؟ عامل اصلی این که آب به اردبیل نمی رسد چیست؟ بارندگی؟ آیا عوامل دیگری در این زمینه دخالت دارند؟ مثلاً مدیریت؟ آیا خشک شدن زاینده رود قابل پیش بینی نبود؟

یکی از کارشناسان محیط زیست استان در گفتگو با خبرنگار مهر افزایش روزافزون میزان آلودگی سه رودخانه مهم این استان را نگران‌کننده دانست و گفت: رودخانه های ارس، قره‌ سو و بالخلو از رودخانه‌های آلوده ‌ای هستند که شاخص آلودگی در این رودخانه‌ها هر روز بیشتر می‌شود.

وی که نخواست نامش فاش شود، با بیان اینکه هر ماه از تمام رودخانه‌های استان نمونه ‌برداری می شود، بر ضرورت راه ‌اندازی ایستگاههای ثابت برای اندازه ‌گیری میزان آلودگی در این رودخانه تاکید کرد و افزود: با اجرای این طرح منابع آلوده‌ کننده این رودخانه شناسایی و نسبت به رفع این معضل زیست محیطی اقدامات اساسی انجام خواهد شد.

این کارشناس کنترل منابع آلوده ‌کننده، نظارت بر واحدهای صنعتی حاشیه رودخانه، جلوگیری از ورود فاضلاب بدون استاندارد تصفیه‌خانه شهری و بیمارستانی و کنترل آلاینده‌های واحدهای خدماتی را از برنامه‌های ضروری برای کاهش آلودگی زیست محیطی در این رودخانه عنوان کرد.

وی یادآور شد: هم اکنون از هشت رودخانه قره سو، خیاوچای، دره رود، ارس، گرمی چای، بالهارود، هیر و چای بالخلو استان سه رودخانه ارس، بالخلو و قره سو به عنوان رودخانه‌های مهم استان تحت پایش اداره حفاظت محیط زیست استان قرار گرفته‌اند.

وی همچنین با اشاره پیامدهایی خشک شدن بالخلو چای گفت: کمبود آب و یا آلوده شدن این رودخانه در محیط شهری می تواند علاوه بر آلودگی زیست محیطی ساختار و سلامت شهروندان را با خطر مواجه سازد.

این کارشناس محیط زیست ابراز داشت: این پیامدها در بخشهای مختلف از جمله بخش زیست محیطی، انسانی، بهداشتی و... می تواند قابل توجه باشد، چنانچه کاهش شدید میزان آب در رودخانه ها پیش از آن که پوشش گیاهی و زندگی انسان را تحت تأثیر قرار دهد موجب محدود شدن شرایط زیستی و حتی مرگ و میر آبزیان می شود.

وی با بیان اینکه اثرات کاهش شدید میزان آب در این منابع بویژه با تخلیه انواع پسابهای خانگی، کشاورزی و صنعتی تشدید می گردد، اضافه کرد: با کم آبی یا خشکسالی این رودخانه برداشت آبهای زیرزمینی از سوس کشاورزان پایین دست و نیازمند این روودخانه افزایش خواهد یافت و افزایش ناگهانی برداشت آبهای زیرزمینی موجب تغییر ساختاری لایه های زمین و نهایتا نشست زمین می شود.

به عقیده این کارشناس محیط زیست استان، مراتع نیز از جمله آسیب پذیرترین زیست بومهای طبیعی در برابر خشکسالی بوده و خشک شدن رودخانه بالخلو بی شک زندگی پرندگانی را که این رودخانه را برای زیستن انتخاب کرده بودند به مخاطره انداخته است.

"بالخلو چای" زباله دان عمومی شده است

در عین حال بسیاری از کارشناسان پیش از این با اشاره به وجود مراکز اداری، آموزشی، بیمارستانها و درمانگاهها در مسیر این رودخانه نسبت به آلودگی زیست محیطی این رودخانه هشدار جدی داده بودند اما به نظر می رسد هیچ توجهی به این هشدارها نشد.

هم اکنون وجود این مراکز به آلودگی این رودخانه دامن زده و این مسئله باعث شده بستر رود به زباله دان عمومی تبدیل شود، این در حالی است که باید توجه داشت که آب بالخلو چای در طول مسیر خود صرف آب رسانی به زمینهای کشاورزی می شود.

اما آنچه که باید مورد توجه دقیق و جدی قرار گیرد، این است که وجود آب در یک منطقه علاوه بر تمام اهمیتی که در تأمین نیازهای اصلی انسان دارد از نظر زیباشناختی نیز اهمیت دارد. تماشای چشم اندازهایی که با وجود نهرها، رودخانه ها و دریاچه ها در طبیعت ایجاد شده است و گذراندن ساعاتی از اوقات فراغت در کنار آنها آرامش روحی به انسان می دهد.

بی شک خشک شدن هر یک از این منابع می تواند اثرات روان شناختی داشته باشد و تماشای آنها می تواند سبب افسردگی گردد. این موضوعی است که طی سالهای اخیر و در نتیجه خشک شدن بستر بالخلو چای در اردبیل قابل مشاهده است.

به گفته یکی از شهروندان ساکن در حاشیه این رودخانه به علت عدم رسیدگی و جریان نداشتن آب در بستر رود، این مکان به زباله دانی تبدیل شده بطوری که بستر آن مملو از زباله های خانگی و یا شهری است.

احسان حاجیلو با بیان اینکه تاکنون تمام طرحهای بستر سازی و زیبا سازی این رودخانه در نیمه راه متوقف شده است، گفت: مردم اردبیل هم اکنون منتظر نتیجه طرح ساماندهی رودخانه بالخلو هستند تا حداقل با رها سازی آب در بستر رودخانه و نیز زیبا سازی این رودخانه به مکانی برای گردشگری و تفریحی تبدیل شود.

این شهروند با اشاره به ارزش تاریخی پلهای واقع شده در بستر رودخانه از مسئولان خواست تا از این ویژگی جهت جذب گردشگران به اردبیل بهره برداری کنند و با ایجاد بستر مناسب و افزایش حجم فضاهای سبز اطراف آن این رود را به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری استان تثبیت کنند.

طرح پنجساله هنوز به نیمه راه نرسیده است

آنچه که در این بین جالب توجه است اجرای طرحی تحت عنوان طرح ساماندهی رودخانه بالخلو است که پس از مرگ رودخانه و سالها پیش با اما اگرهای بسیاری از سوی شهرداری اردبیل آغاز شده و با همین اما و اگرها نیز روند اجرایی کندی را سپری می کند.

حدود پنج سال پیش بود که با مرگ این رودخانه و شدت یافتن آلودگیهای زیست محیطی و انسانی در آن زمزمه های طرح ساماندهی رودخانه بالخلو چای از سوی مدیران شهری اردبیل به گوش شهروندان رسید. در آن زمان شهردار وقت اردبیل  اجرای این طرح را پنج ساله عنوان کرد، اما امروز شاهدیم که با گذشت این مدت هنوز چهره رود بالخلو چای هر شهروند مسئولی را متاثر می کند.

با وجود این که جهت ساماندهی این رودخانه از سال 85 اعتباراتی توسط استانداری، شورای شهر و شهرداری اردبیل که بیش از 90 درصد آن جزو اعتبارات ملی بوده، در نظر گرفته شده، اما هنوز اقدام اساسی در این خصوص  مشاهده نمی شود. این در حالی است که به گفته برخی از اعضا شورای شهر اردبیل این رقم در این مدت بیش از 20 میلیارد ریال بوده که بخش بیشتری از این اعتبارات در این مدت مطالبه شده است.

مدیرکل دفتر فنی استانداری اردبیل در این خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اختصاص 10 میلیارد ریال برای اجرای این پروژه در سال گذشته گفت: این اعتبار از محل اعتبارات ملی و دولتی مصوب شده است.

خداوردی رحمانی با بیان اینکه بیش از 50 درصد این اعتبارات تاکنون محقق و برای اجرای فازهای مختلف طرح هزینه شده است، اظهار داشت: برای جذب اعتبارات سال گذشته تا 31 تیرماه امسال زمان داریم و تلاش می کنیم کل این اعتبارات را جذب و هزینه کنیم.

وی بزرگترین مشکل این پروژه را محدودیت اعتباری در طی سالهای گذشته عنوان کرد و افزود: با روند فعلی و با تامین بخشی از اعتبارات این طرح، علاوه بر تکمیل فازهای دوم و سوم، فازهای چهارم و پنجم پروژه نیز امسال آغاز و عملیاتی خواهد شد.

مدیرکل دفتر فنی استانداری اردبیل در خصوص اعتبارات سال جاری این پروژه ابراز داشت: میزان اعتبار امسال این طرح نیز با اتمام بررسی لایحه بودجه دولت در مجلس بزودی مشخص و ابلاغ خواهد شد.

طرح ساماندهی بالخلو از اهداف بنیادین شهرداری اردبیل است

در همین حال سخنگوی شورای شهر اردبیل نیز اجرای این طرح را از اهداف بنیادین شهرداری اردبیل عنوان کرد و افزود: این رودخانه به دلیل خشکسالی و کم آبی طی فصول گذشته در آستانه آلودگی زیست محیطی و انسانی به لحاظ بهداشتی نیز شهروندان را با مشکلات زیادی مواجه کرده بود، اما اجرای این طرح به احیای این رودخانه منتج خواهد شد.

نادر فرزانه یادآور شد: این رودخانه با وجود نزدیکی به مرکز شهر و قرار داشتن مراکز تفریحی، فرهنگی، اداری و بهداشتی از جمله سه بیمارستان در مسیر این رودخانه، به منبع بیماری و چهره زشت شهر اردبیل تبدیل شده بود و همین امر مهمترین عامل در اجرای این پروژه بود.

وی تاکید بر ضرورت اجرای طرح و با بیان اینکه از آغاز این طرح تفاهم نامه 20 میلیارد ریالی برای اجرای این طرح به امضا رسیده است، گفت: بخش قابل توجهی از این اعتبار تخصیص یافته و در اختیار شهرداری اردبیل قرار گرفته است.

سخنگوی شورای شهر اردبیل متذکر شد: بیش از 50 درصد این میزان اعتبار یعنی در حدود 10 میلیارد ریال در سال گذشته تفاهم شده بود، که تخصیص بخشی از آن در روند اجرای عملیات تاثیر چشمگیری داشته است.

وی اضافه کرد: شورا و شهرداری اردبیل تلاش می کند که برای تسریع در اجرای این طرح و تکمیل فازهای سوم، چهارم و پنجم  امسال نیز در حدود اعتبارات سال قبل مصوب نماید تا شاهد اتمام این طرح در سال جاری باشیم.

به گفته فرزانه آغاز طرح ساماندهی رودخانه بالخلو چای با اجرای فاز اول طرح به طول 200 متر از میدان ججین تا ایستگاه سرعین با اعتبار 300 میلیون ریال به سال 85 بر می گردد.

معاون فنی و عمرانی شهرداری اردبیل نیز در گفتگو با مهر طرح ساماندهی رودخانه بالخلو چای را در شش فاز عنوان کرد و یادآور شد: این طرح در قالب دیوارکشی، کف سازی، پیاده رو سازی ایجاد فضای سبز، زیبا سازی و... اجرا می شود.

غلامرضا عطایی با بیان اینکه تاکنون دو فاز این طرح نهایی شده است، اضافه کرد: فاز سوم نیز با 70 درصد پیشرفت اجرایی هم اکنون در دست اقدام بوده و فازهای چهارم و پنجم نیز در دست بررسی، مطالعه و برآورد ریالی توسط مشاور طرح می باشد.

وی با بیان اینکه بخش مهم این طرح با اختصاص اعتبارات مطلوب از سال گذشته آغاز شده است، تصریح کرد: در سال گذشته هزار و 100 متر طولی از این طرح اجرا شده و امسال نیز تلاش می کنیم به همین میزان اجرا و به بهره برداری برسد.

معاون شهردار اردبیل خاطر نشان کرد: با توجه به فصل کاری در اردبیل این مهم تا پایان شش ماهه اول سال جاری محقق خواهد شد و مجموع عملیات اجرا شده به بیش از دو هزار و 200 متر طولی افزایش خواهد یافت.

وی طول رودخانه بالخلو چای را در گذر از شهر اردبیل هفت کیلومتر عنوان کرد و افزود: با احتساب مسیر رفت و برگشت این پروژه جمعا 14 کیومتر خواهد بود، اما در طرح اجرایی شهرداری فعلا اولویت با مسیرهای منتهی به مرکز شهر قرار دارد.

لجن برداری با ارتفاع 1.85 متر از بستر رودخانه بالخلو

ناظر عالی سازمان فضای سبز شهرداری اردبیل در این پروژه نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به فعالیتهای صورت گرفته در این پروژه گفت: هم اکنون فاز اول این طرح از پل هفت چشمه تا پل استخر در سال 86 و فاز دوم نیز از پل استخر تا میدان قدس در سال گذشته جمعا به طول یک کیلومتر به بهره برداری رسیده است.

جواد آهنی با احتساب مسیر رفت و برگشت این مسیر دو کیلومتر حساب می شود، اظهار داشت: فاز سوم این طرح نیز از پل هفت چشمه تا پل معادی هم اکنون با 70 درصد پیشرفت فیزیکی ادامه دارد و بزودی فاز چهارم نیز از پل معادی تا پا آبروان آغاز و عملیاتی خواهد شد.

وی لجن برداری با ارتفاع 1.85 متر، بازسازی و بهسازی پل استخر، احداث سه فقره آب بند برای ماندگاری آب رودخانه، ایجاد فضای سبز "اورلب"، درختکاری، نورپردازی، ایجاد پارک جنگلی و... را از جمله مهمترین فعالیتهای صورت گرفته علاوه بر دیدارکشی، پیاده روسازی، کف سازی در این پروژه عنوان کرد.

ناظر این پروژه با اشاره به تعطیلی این پروژه در طی سالهای 87 و 88 خاطر نشان کرد: به دلیل عدم تخصیص اعتبارات مناسب این پروژه در سالهای گذشته تعطیل بوده اما با اخذ اعتبارا در سال 89 فعالیتهای مستمر تداوم داشته است.

قابلیتهای پنهان بالخلو چای

وجود فضاهای سبز، پلهای تاریخی، اهمیت زیست محیطی، اهمیت در بخش کشاورزی استان، جاذبه گردشگری و... تنها بخشی از قابلییتهای پنهان بالخلو چای بوده که پرداخت متمرکز به  مسائل و مشکلات این رودخانه را جزو ضرورتها کرده است.

هم اکنون این رودخانه به جای بهره برداریهای اساسی و مهم در زمینه های مختلف از جمله گردشگری و جذب مسافران، مورد بی مهریهای شهروندان و مسئولین قرار گرفته است، این در حالی است که توجه به آن می تواند در زیبا سازی شهر تاثیرات چشمگیری داشته باشد.

رودخانه بالخلو به منطقه تفریحی و رفاهی تبدل می شود

سرپرست پیشین شهرداری اردبیل نیز در این خصوص با بیان اینکه رودخانه بالخلو به یک منطقه تفریحی و رفاهی تبدل می شود، گفت: در این طرح تمام امکانات رفاهی در نظر گرفته شده است.

احمد خواجوی با تاکید بر ضرورت تسریع در عملیات اجرایی طرح ساماندهی اظهار داشت: تلاش می کنیم با دفتر فنی استانداری و شورای شهر اردبیل این طرح با وجود تاخیر در اجرا در اینده ای نزدیک به بهره برداری کامل رسیده و در اختیار شهروندان و مسافران قرار گیرد.به گفته وی چهره این رودخانه که سالها به عنوان نماد شهر به رودخانه ای مرده تبدیل شده بود، با اجرای طرح ساماندهی زیبایی چشمگیری به خود خواهد گرفت.

سرپرست قبلی شهرداری اردبیل از اجرای این طرح در فازهای بعدی در آینده خبر داد و عنوان کرد: طرح ساماندهی این دریاچه در فازهای بیشتر از خیابان عطایی در ورودی شهر اردبیل از سمت غرب شروع و تا قسمتهای پایین شهر در سمت شرق ادامه خواهد یافت.

وی با بیان اینکه دولت هم اکنون توجه ویژه ای به حریم و بستر رودخانه ها داشته و گامهای مهمی نیز در این مسیر برداشته شده است، ابراز امیدواری کرد با ساماندهی حاشیه این رودخانه، اردبیل به منطقه ای زیبا برای بازدیدگردشگران تبدیل شود.

خواجوی همچنین بر ضرورت نصب اشغالگیر مکانیکی در ابتدای این رودخانه تاکید کرد و اضافه کرد: در حال حاضر عدم وجود آشغال گیر باعث شده تمامی زباله های غیر بازیافت به داخل شهر انتقال یابد که باید از این امر جلوگیری شود.

ضرورت تشکیل "شورای حفاظت از رودخانه بالخلو" در اردبیل

بر همین اساس کارشناسان به منظور احیا و جلوگیری از مرگ کامل این رودخانه و فاجعه زیست محیطی در آن، به مسئولان ارشد و مدیران شهری استان و دستگاه های ذیربط پیشنهاد می کنند که "شورای حفاظت از رودخانه بالخلو" در اردبیل تشکیل و به ساماندهی و حفاظت از این شریان مهم نظارت دائمی داشته باشد.

به اعتقاد این کارشناسان، این شورا می تواند با حضور نمایندگان و مدیران سازمانهای دخیل در امور نظارتی و اجرایی بویژه استانداری اردبیل تشکیل و ضمن تدوین برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت برای احیا این رودخانه، بر هماهنگی و اجرای طرحهای ساماندهی آن نظارت و دخالت داشته باشد.

ناگفته نماند به غیر از طرح ساماندهی این رودخانه که تاکنون بر خلف وعده مسئولان شهری و به مانند اکثر پروژه های مختلف که در زمان اعلام شده هرگز به بهره برداری نمی رسند، در برهه ای از زمان طرحهای دیگری نیز از جمله انتقال آب رودخانه الماس به این رودخانه، اتصال این رودخانه به دریاچه شورابیل و... برای احیا رودخانه بالخلو از سوی مدیران استانی مطرح شد که این طرح ها نیز هرگز عملی نشد.

بی شک حفظ و نگهداری فضاهای شهری به همکاری دو جانبه شهروندان و مسئولین نیازمند دارد که رود بالخلو چای نیز از این قاعده مستثنی نیست.

.........................................................
گزارش: محمد میرزایی ناطق - ونوس بهنود