به گزارش خبرنگار مهر، خشکسالی پدیده ای است که همواره برای تداوم حیات خطری جدی به حساب آمده است. پدیده ای که در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشورمان ایران به واسطه داشتن شرایط خاص اقلیمی موضوعی اجتناب ناپذیر بوده و همواره رد پای این پدیده طبیعی بر روی ارکان اقتصادی و زیست محیطی این سرزمین قابل مشاهده بوده است.
ایران سرزمینی است که بیش از 90 درصد آن را اقلیم خشک و نیمه خشک در برگرفته و متوسط بارش کشور در حدود 200 تا 250 میلی متر در سال است در حالیکه متوسط بارش دنیا 800 تا 850 میلی متر است.
بروز خشکسالی های مکرر در ایران
بنابراین ایران به طور طبیعی تنها بخش محدودی از ریزش های جوی را دریافت کرده و این نشان دهنده اقلیم خشک سرزمین ایران است. شرایط اقلیمی ایران به گونه ای است که نسبت به موضوعاتی همچون خشکسالی بسیار آسیب پذیر بوده و اگر مسائلی همچون تغییرات اقلیمی و عدم برنامه ریزی صحیح در حوزه منابع آبی در این سرزمین رخ دهد، آسیب های احتمالی افزایش یافته و بدون شک بر توان اقتصادی کشور تاثیر منفی خواهد گذاشت.
خشکسالی کرمان
پدیده خشکسالی از دیدگاه های گوناگونی همچون اقلیمی، کشاورزی، هیدرولوژی و اقتصادی-اجتماعی تعاریف متفاوتی دارد که علت هر کدامشان می تواند از سوی کارشناسان و محققان کشور مورد ارزیابی قرار بگیرد.
در طول سالیان گذشته بروز خشکسالی های مکرر در ایران فشارهای سنگینی را بر کشور وارد کرده و در این بین جوامع روستایی و عشایری بواسطه نحوه معاش متکی بر کشاورزی و دامداری در معرض بیشترین آسیب ها قرار داشته اند.
واکاوی یک پژوهش؛ خشکسالی بر 76 درصد مساحت ایران حاکم است
بر اساس تازه ترین بررسی‌های انجام گرفته در پایگاه مدیریت خشکسالی کشاورزی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان که در آخرین ماه از فصل بهار منتشر شده و در نتیجه تجزیه و تحلیل نقشه‌های خشکسالی از ابتدای سال آبی ۹۰-۸۹ تا کنون نشان می دهد که ایران در شرایطی نامطلوبی از لحاظ بارندگی قرار گرفته و پس از سپری شدن ۹ ماه از سال آبی جاری کماکان شاهد غلبه خشکسالی بر بخش عظیمی از کشور می باشیم، به طوریکه در حدود ۷۶ درصد از مساحت کشور خشکسالی حاکم است.
وضعیت خشکسالی در ایران
بر اساس نقشه های اقلیمی منتشر شده از سوی این مرکز تحقیقاتی مساحتی در حدود 13.7 درصد از مساحت کشور در اشغال خشکسالی بسیار شدید بوده در نقشه به صورت دو لکه نمایش داده شده است.
نخستین لکه از ناحیه شرقی نایین شروع می شود و پس از دربرگرفتن بافق، خور و رباط پشت بادام به طبس می رسد. لکه دیگر در بخش جنوب غربی کشور در استان خوزستان و نیز به صورت یک ناحیه باریک در منطقه چابهار و جاسک دیده می شود.
این در حالی است مساحتی برابر 20.6 درصد از مساحت کشور که به صورت نواری از نواحی شرقی کشور (جنوب استان خراسان رضوی و شمال استان خراسان جنوبی) و بخش هایی از استان سمنان به سمت مرکز و سپس جنوب غرب کشور امتداد یافته که در کلاس خشکسالی شدید قرار می گیرند.
همچنین شاخه دیگر این کلاس خشکسالی نیز از ناحیه غرب در امتداد کرانه های دریای عمان و خلیج فارس به نواحی جنوبی استان سیستان و بلوچستان ختم می شود.
بر همین اساس در کلاس خشکسالی متوسط مساحتی در حدود 19.6 درصد به صورت دو نوار که خشکسالی شدید و بسیار شدید را در بر گرفته دیده می شود. یکی از نوارها از سمت غرب به شمال- شمال شرقی کشیده شده و نوار دیگر از جنوبی ترین ناحیه شروع گردیده و بخش اعظم استان فارس را در برگرفته و به شرق کشور (جنوب خراسان جنوبی) می رسد.
مرکز استان لرستان در کلاس خشکسالی خفیف
این در حالی است که کلاس خشکسالی خفیف با در بر گرفتن بالاترین مساحت یعنی 22.1 درصد چندین ناحیه از کشور را در برگرفته است. یکی از این نواحی از غرب کشور شروع شده و با گذر از خرم آباد، الیگودرز و استان قم به شمال کشور و به استان گیلان می رسد.
همچنین این خشکسالی به صورت یک نوار از استان اردبیل (اردبیل و خلخال)، به سمت استان آذربایجان شرقی (میانه، اهر و مراغه) به سمت غرب کشور ادامه می یابد. همچنین در بخش هایی از شمال شرق کشور از جمله شمال استانهای خراسان رضوی و شمالی دیده می شود و نیز به صورت نواری باریک در امتداد خشکسالی متوسط از شهرستان نهبندان به سمت استان های کرمان، فارس، هرمزگان کشیده شده است.
خلاصه وضعیت خشکسالی ایران: آذربایجان غربی پرباران ترین؛ یزد کم باران ترین
بر اساس آمار منتشر شده از سوی پایگاههای هواشناسی کشور، مجموع بارندگی ایران تا پایان خرداد ماه در سال آبی جاری 180.52 میلی متر بوده است و این در حالی است که میانگین بارندگی دراز مدت ایران در این دوره 225.22 میلی متر است و به همین دلیل درصد کاهش بارندگی نسبت به دوره آماری بلند مدت بیش از 19 درصد برآورد شده است.
وضعیت بارشها در استانهای مختلف کشور
در این بین بالاترین درصد خشکسالی مربوط به ایستگاههای چابهار و جاسک با حدود 81 درصد کاهش بارندگی در دراز مدت و بالاترین درصد ترسالی مربوط به ایستگاه زاهدان با 59 درصد افزایش بارندگی به ثبت است.
بر همین اساس پر باران ترین منطقه کشور استان آذربایجان غربی و کم باران ترین ناحیه کشور استان یزد معرفی شده است.
شرایط بحرانی و خطرات جدی خشکسالی در ناحیه مرکزی ایران
یکی از کارشناسان و فعالان حوزه منابع طبیعی و محیط زیست کشور در این رابطه در گفتگو با خبرنگار با تحلیل وضعیت بارشها در مناطق مختلف کشور اظهار داشت: ادامه روند وقوع بارش های مناسب در قسمت های جنوب و جنوب شرقی کشور به مانند چند ماه گذشته سبب شده است که این نواحی همچنان وضعیت ترسالی خود را حفظ کنند به طوریکه در مجموع در کل ایران شاهد ۲۴ درصد ترسالی هستیم که 15.5 درصد به ترسالی خفیف، 6.2 درصد به ترسالی متوسط و 2.3 درصد به ترسالی شدید اختصاص یافته است.
هومان خاکپور ادامه داد: مطابق بررسیها وضعیت ترسالی بیشتر در مناطق جنوب شرق استانهای سیستان و بلوچستان و کرمان و بخش های محدودی از شمال غرب کشور از جمله قسمتهایی از آذربایجان غربی و شرقی دیده می شود.
وی تصریح کرد: مطالعات تغییرات بارندگی تجمعی نشان می دهد که در کل ایران از مهر تا آذرماه مقدار بارش به تدریج کاهش یافته و در آذر تا اسفندماه با شیب زیادی روند بارش افزایش یافته و با وجود کاهشی که در فروردین ماه در مقدار بارندگی مشاهده می شود، در اردیبهشت ماه مقدار بارش روند افزایشی را نشان می دهد و در خرداد همان روند اردیبهشت ماه استمرار یافته است.
این فعال محیط زیست افزود: اگرچه بر شدت و وسعت ترسالی در گوشه شمال غربی و در ناحیه جنوب شرقی نسبت به اردیبهشت ماه افزوده شده است، ولی متاسفانه وسعت و شدت خشکسالی در دیگر نقاط ایران بخصوص در بخش مرکزی کشور در مقایسه با ماه گذشته فزونی یافته است.
خاکپور معتقد است که حدود ۷۶ درصد خشکسالی در گستره ایران شرایط بحرانی و خطرات جدی را به ویژه در ناحیه مرکزی هشدار می دهد، یادآور شد: ادامه یافتن چنین شرایطی در ماههای گرم تابستان می تواند تاثیرات غیر قابل جبرانی را در کل ایران به جای گذارد.
وی تصریح کرد: با این اوصاف توجه مسئولین امر در چنین شرایط بحرانی که بر ایران حاکم شده، در جهت جلوگیری از اثرات غیر قابل جبران خشکسالی خصوصا بر بخشهای مختلف کشاورزی لازم و مثمر ثمر می باشد.
کاهش بحرانی سطح آب سفره های زیرزمینی
این کارشناس محیط زیست در ادامه سخنان خود به کاهش سطح آب سفره های زیرزمینی اشاره کرد و گفت: هر چند واقعیتهای خشکسالی و فرآیندهای تغییر اقلیم و جهان گرمایی را نمی توان نادیده گرفت، اما صرف نظر از این رخدادهای طبیعی غیر قابل کتمان، افت کمی منابع آبی و میزان چشمگیر پائین رفتن سطح آب سفره های زیر زمینی دلایل مهم دیگری هم دارد.
خشکسالی کرمان
خاکپور ادامه داد: روند شتابناک افزایش مصرف آب در بخش کشاورزی که متاثر از رشد جمعیت و عدم توسعه یافتگی صنعت کشاورزی در کشور است یکی از دلایل در این زمینه است.
وی یادآور شد: همچنین حفر چاههای مجاز و غیر مجاز، برقی شدن چاه ها بدون نظارت بر میزان برداشت مجاز آن چاه ها، تخریب جنگل ها و پوشش گیاهی و افزایش سطح اراضی کشاورزی بوسیله تجاوز و تغییر کاربری های غیراصولی اراضی جنگلی و مرتعی، استفاده از روش‌های نادرست و پرمصرف آبیاری و یا انتخاب نوع کشت‌های نامتناسب با محدودیت‌های اکولوژیکی حاکم بر منطقه از جمله دیگر دلایل پائین رفتن سطح آب سفره های زیر زمینی است.
این کارشناس و فعال محیط زیست و منابع طبیعی تصریح کرد: همچنین از سوی دیگر عدم برخورداری اولویت های محیط زیستی از وزن لازم در حوزه برنامه ریزی استانها و کم توجهی به فعالیت های آبخیزداری و آبخوان داری برای مهار و نگهداری آب در زیر زمین از دگر عوامل موثر در این زمینه است.
و اما یک سئوال اساسی!
خاکپور حرفهای خود را با یک سئوال قابل تامل پایان می دهد: اگر باور داریم که قسمت اعظم آب مصرفی در کشور از محل منابع آبی زیرزمینی مان استحصال می شود و در وضعیت بحرانی پیش رو با افت کمی و کاهش چشمگیر سطح آب سفره های زیر زمینی مواجه شده ایم و تنها راه برون رفت از این بحران توجه به اقدامات آبخیزداری و آبخوان داری برای کنترل و نفوذ آب به زیر زمین است؛ پس چرا فعالیت های ارزان قیمت آبخیزداری از وزن لازم در سبد اولویت های بودجه ریزی مان برخوردار نبوده و همچنان پروژه های انتقال آب بین حوضه ای و سدسازی بیشتر مورد توجه قرار می گیرد؟
جهان هر روز گرم تر می شود...
به هر روی کره زمین در سالهای اخیر دچار تغییرات آب و هوایی بسیار متفاوتی شده است که با نگاهی به آمارهای موجود، می توان متوجه شد که محیط زیست کره زمین از لحاظ پارامترهای هواشناسی نسبت به 50 سال گذشته بسیار تغییر کرده و این برای تداوم حیات چالشی جدی به حساب می آید.
خشکسالی یزد
بر اساس دیدگاه کارشناسان حوزه هواشناسی و تغییرات آب و هوایی گرم شدن زمین موضوعی است که در اکثر کشورهای جهان نسبت به سال های گذشته با افزایشی تاثیرگذار روبرو شده که همین امر سبب افزایش شدت تبخیر و به تبع آن میزان نیاز محصولات کشاورزی به آب افزایش یافته است.
از طرفی با تداوم خشکسالی ها مقدار آب در دسترس برای مصارف کشاورزی کم شده و در نتیجه امنیت غذایی به خطر می افتد. خشکسالی سبب مهاجرت روستاییان به شهرها، افزایش حاشیه نشینی، رواج شغل های کاذب و افزایش ناهنجاری های اجتماعی می شود.
آبهای زیرزمینی در خطرند!
یکی از نتایج تداوم خشکسالی، استفاده بی رویه از آب های زیرزمینی است که استفاده بی رویه از ذخیره آبی در هر سرزمینی می تواند به کاهش پایداری های آن سرزمین منجر شود که یکی از تبعات این امر مسئله نشست زمین خواهد بود.
موضوع نشست زمین یکی از مسائلی است که باعث از بین رفتن منابع ملی و کاهش راندمان کشاورزی خواهد شد. این در حالیست که در سالهای اخیر در اکثر استانهای کشور شاهد نشست زمین بوده ایم که به نظر می رسد با توجه به روند شتابناک استفاده از منابع آبی زیرزمینی بروز چنین حوادثی در آینده دور از انتظار نیست.
تغییرات اقلیمی و خشکسالی؛ موضوعی که باید جدی گرفته شود
به هر روی سرزمین ما ایران با توجه به اقلیم خاصی که دارد و کمبود منابع آبی که در اکثر مناطق کشور حاکم است، یکی از آسیب پذیرترین کشورهای جهان در موضوع تغییرات اقلیمی است.
خشکسالی نخلستانهای بوشهر
چالش تغییرات اقلیمی یک موضوع جهانی است که نیاز به یک عزم جهانی دارد اما لازمه این عزم جهانی برنامه ریزی تمامی کشورهای جهان در ارتباط با استفاده صحیح از منابع آبی و چشم انداز بلند مدت در زمینه حفظ پایداری های سرزمین است.
در حال حاضر کشورمان ایران دارای تمامی مشخصه های مربوط به تغییرات اقلیمی و به تبع آن موضوع خشکسالی است در حالیکه اقتصاد ایران به شدت وابسته به نفت و کشاورزی می باشد و به همین دلیل ایران جزء کشورهای آسیب پذیر در این زمینه قرار دارد.
ضرورت مدیریت اصولی در بحران خشکسالی
بنابراین گزارش ما امروز می توانیم با داشتن نگاهی متفاوت به داشته های سرزمینمان استفاده صحیح از منابع آبی را در دستور کار قرار دهیم و به واسطه داشتن نگاهی بلند مدت، پایداری های این سرزمین را نیز حفظ کنیم.
به هر روی به نظر می رسد زمان آن فرا رسیده که با اتخاذ راهکارهایی مناسب برای مقابله با خشکسالی در زمینه های مدیریتی، زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و آموزشی با استفاده از کارشناسان مجرب زمینه مقابله با آسیب های جدی خشکسالی را فراهم کنیم وگرنه این تهدید به راحتی با جولان دادن در کشور خسارات جبران ناپذیری را به جای خواهد گذاشت.
نظر شما