نیمه پنهان فعالیت کارواشها/ پسابهای خطرآفرین در کمین محیط زیست

به گزارش خبرنگار مهر، در قرن جاری منابع آب شیرین از چاههای نفت هم با ارزش تر و حیاتی تر شده اند چرا که اگر به داشته های طبیعی زمین نگاهی گذرا داشته باشیم خواهیم دید که منابع آب شیرین جهان نسبت به جمعیت این کره خاکی بسیار محدود بوده و این در حالی است که در سال های اخیر به دلایل مختلف از وسعت منابع آبی قابل استفاده زمین نیز به شدت کاسته شده است.

به دیگر سخن ما انسانها در کره ای زیست می کنیم که بیش از 80 درصد از سطح آن از آب پوشیده شده که 97 درصد از همین آب های موجود شور بوده و در حقیقت برای استفاده بشر غیرقابل شرب هستند.

این در حالی است که دو درصد از منابع آبی جهان در یخچال های طبیعی به صورت یخ های قطبی درآمده و بدین ترتیب به دور از دسترس بشرند و تنها کمتر از یک درصد از منابع آب زمین شیرین و قابل استفاده هستند.

در این بین کارشناسان حوزه آب به دلایلی همچون تغییرات اقلیمی، افزایش بیش از پیش جمعیت جهان و استفاده غیراصولی از منابع آب شیرین در کنار محدودیت های طبیعی که در شرایط زیستی زمین موجود است، هشدارهای بسیاری داده و بشر کنونی را به استفاده اصولی و کارشناسانه دعوت کرده اند.

و اما کارواشها متولد شدند...

بنابر این گزارش کارواش ها از واحدهایی هستند که در یک قرن اخیر پا به عرصه واحدهای خدماتی گذاشته اند و در این راه یکصد ساله مراحل مختلفی را پشت سر گذاشته و بدین ترتیب از ابتدایی ترین شکل ممکن به مراحل پیشرفته امروزی تغییر شکل داده اند.

کارواش که از یک کلمه لاتین منشا گرفته و به معنی شستشوی خودرو است نخستین بار در سال 1914 میلادی توسط دو جوان آمریکایی در شهر دیترویت افتتاح شد. این کار در سراسر طول روز انجام می شد و در آن ماشینها به صورت دستی به داخل کارواش آورده و قسمت های برنجی یا فلزی از خودرو جدا می شدند تا با دست برق انداخته شوند.

25 سال بعد، اولین کارواش اتوماتیک توسط دو پمپ بنزین دار در هالیوود کالیفرنیا افتتاح شد. در روزهای شلوغ، بالغ بر 40 کارگر ماهر در تونل حضور داشتند که مشغول صابون زدن، تکاندن، آب کشیدن و خشک کردن ماشین هایی بودند که به درون تونل آورده می شدند.

امروزه واحدهای شستشوی ماشین یا همان کارواش ها طرفداران بی شماری برای خودشان دست و پا کرده اند که البته این توجه ویژه به دلایلی همچون عدم وجود فضای مناسب در پارکینگ ها یا حیاط منازل همچنین عدم فرصت کافی صاحبان خودرو جهت شستشوی اتومبیل باز می گردد.

این در حالیست که شستشوی ماشین می تواند نقش بسیار موثری در سلامت خودرو و زیبایی شهر داشته باشد زیرا مشاهده روزمره و تکرار دیدن خودروهای کثیف نوعی آلودگی تصویری در شهر ایجاد کرده و از سوی دیگر تمیز کردن بخش هایی از ماشین در کارکرد بهتر آن بخش ها می تواند موثر واقع شود.

کارواشها از دیدگاه قوانین زیست محیطی

کارواش ها از نظر ضوابط و معیارهای استقرار واحدهای تولیدی، صنعتی و خدماتی سازمان حفاظت محیط زیست مصوبه سال 1378 هیئت وزیران در زمره واحدهای خدماتی قرار گرفته اند.

در این قانون کارواش های خودروهای سواری در گروه الف مراکز خدماتی منظور شده اند که این دسته می توانند در داخل محدوده خدماتی شهری مشروط به رعایت ملاحظات زیست محیطی از جمله عدم ایجاد آلودگی، استقرار یابند.

به هر روی هر چند که در دنیای امروز شست و شوی ماشین ها به چهار نوع متفاوت تقسیم می شود که می توان به شستشوی دستی، سلف سرویس، دستگاه های خودکار و کارواش های دروازه ای اشاره کرد ولی بیشتر کارواش های ایرانی از شیوه دستی برای خدمت رسانی به مردم استفاده می کنند.

بررسی خدمات کارواشها از دیدگاه زیست محیطی

در کارواش ها خدمات مختلفی ارائه می شود که از لحاظ زیست محیطی مواردی از قبیل موتورشویی، زیرشویی، جاروبرقی و واکس زنی از درجه اهمیت بالاتری برخوردارند.

در اکثر کارواش ها صاحبان خودروها خواهان روشویی ماشین خویش هستند که در این مورد پساب خروجی دارای موارد معلق بالا، مواد شوینده و در صورتی که خودرو از قبل با مواد براق کننده واکس خورده باشد، محتوی فلزات سنگین نیز خواهد بود.

آلوده ترین بخش پساب تولیدی اغلب کارواش ها به قسمت موتورشویی بازگشته که شامل شستشوی موتور و قسمت های جنبی آن می شود. همانطور که ذکر شد پساب تولیدی به دلیل استفاده از گازوئیل در کنار شوینده های رایج، خروجی بسیار آلوده ای برای محیط زیست در بر خواهد داشت.

استفاده از آب شرب در کارواشها/ کارواشهای ایران 4 برابر متوسط جهانی آب مصرف می کنند

و اما دیگر معضلی که کارواشها در پی فعالیت خود برای جوامع به وجود می آورند در زمینه استفاده از منابع آب شرب شهری و روستایی است به طوریکه بارها مسئولان به این موضوع انتقاد کرده اند.

با این اوصاف در حالیکه سرزمین ایران در سال های اخیر با خشکسالی های بی سابقه ای دست و پنجه نرم می کند که در این بین کارواش های بسیاری به جای استفاده از آب چاه از آب شرب مردم جهت شستشوی اتومبیل ها استفاده کرده و همچنان به کار خویش ادامه می دهند!

در این بین بد نیست بدانید که مدت زمان شستشوی کامل خودرو در ایران به طور متوسط 45 دقیقه است که بر اساس استانداردهای جهانی باید در 6.5 دقیقه کار شستشو به پایان رسیده باشد.

بدین ترتیب مدت زمانی که کارواش های ایرانی برای شستشوی ماشین ها اختصاص می دهند هفت برابر استانداردهای جهانی این کار بوده و به همین دلیل میزان آب مصرفی در کارواش های ایرانی به طور میانگین 245 لیتر بوده که این آمار نیز 4 برابر متوسط میزان مصرف که 59 لیتر در استانداردهای جهانی است.

بازیافت آب در دستور کار قرار گیرد

این در حالیست که یک کارشناس محیط زیست معتقد است که باید کارواشها در شرایط کنونی کمبود آب به سمت بازیافت آب حرکت کنند.

محسن تیزهوش ادامه داد: بر اساس پیش بینی ها، منطقه خاورمیانه و ایران، در سال 2050 میلادی با کاهش سرانه منابع آب تجدیدپذیر منطقه دچار کم آبی بی سابقه ای خواهند شد در حالیکه هم اکنون 76 درصد از پهنه وسیع ایران با خشکسالی درگیر است.

وی ادامه داد: با توجه به شرایط فعلی محیط زیست و منابع آبی کشور، گسترش فرهنگ بازیافت آب می تواند مرهمی سبز بر زخم های کشور بوده و از به وجود آمدن شرایط بحرانی و غیرقابل کنترل جلوگیری به عمل آورد.

این کارشناس محیط زیست یادآور شد: بازیافت آب نه تنها به لحاظ محیط زیستی و شرایط وابسته آن حائز اهمیت است بلکه با قرار گرفتن در سبد اولویتهای راهبردی کشور می تواند گره گشای بسیاری از مشکلات اقتصادی فعلی ایران شود.

خطرات پساب کارواشها برای محیط زیست شهری

به هر حال علاوه بر مسائل و مشکلات یادشده در حال حاضر کیفیت پساب تولیدی اغلب کارواش های ایرانی در مقایسه با استانداردهای موجود جهانی همخوانی نداشته و حتی تا چندین برابر حد مجاز بالا می روند.

متاسفانه در ایران نظارت سازمان حفاظت محیط زیست بر روی خروجی پساب این واحد های خدماتی بسیار ناچیز بوده و به اثرات مخرب پساب کارواش ها بر روی محیط زیست آنچنان که باید پرداخته نشده و به همین دلیل بسیاری از کارواش های ایرانی به صورت کاملا پنهانی مشغول آلوده کردن محیط زیست هستند.

این در حالی است که بر اساس ماده 9 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب سال 1353 اقدام به هر عملی که موجبات آلودگی محیط زیست را فراهم نماید ممنوع اعلام شده و باید بر اساس قوانین موجود با چنین واحدهایی برخورد شود.

آلودگی مواد شوینده مورد استفاده در کارواشها

بنابر این گزارش در کارواش ها برای شستشوی خودروها از مواد شوینده ای همچون شامپو و پودرهای شوینده استفاده می شود که این مواد یا همان "دترجنت" ها به دلیل ایجاد تغییر در کیفیت شیمیایی آب ایجاد آلودگی می نمایند.

به دیگر سخن، پساب اکثر واحدهای کارواش ترکیبی از مواد زائدی همچون مواد نفتی از جمله روغن و چربی و فلزات سنگینی همچون سرب است که ترکیب این مواد می تواند آسیب های جبران ناپذیری را به محیط زیست تحمیل کند.

این در حالیست که در اکثر کشورهای پیشرفته دنیا کلیه واحدهای کارواش مجهز به سیستم تصفیه فاضلاب و استفاده مجدد از پساب هستند و ارگان های نظارتی به طور مرتب بر خروجی کارواش ها نظارت دارند.

اما در این میان در کشور ما نه تنها کمترین نظارتی بر روی این واحدهای خدماتی صورت نمی گیرد بلکه خود این واحدها نیز به علت عدم آگاهی های لازم زیست محیطی بر مشکلات فعلی محیط زیست انسانی ما می افزایند.

شوینده ها عاملی خطرناک برای محیط زیست

ورود شوینده ها به فاضلاب به لحاظ بروز مسائل و عوارض متعددی همچون پدیده مغذی شدن و تجزیه ناپذیری گروه سخت شوینده ها سبب آلودگی منابع آبی و محیط زیست می شوند. متخصصان محیط زیست پس از بررسی های فراوان دریافته اند که رایج ترین آلاینده در کانالهای فاضلاب و دریاچه ها و رودخانه های مجاور، شوینده ها هستند.

شوینده ها قدرت نفوذ پذیری خاک را افزایش داده و بدین ترتیب راه را برای نفوذ سایر آلوده کننده ها باز می کنند. این در حالی است که این مواد در غلظت های بالا می توانند اثر سمی و کشنده ای بر روی آبزیان رودخانه ها داشته باشند.

در نهایت اگر شوینده ها وارد محیط زیست شوند می توانند برای چرخه سبز طبیعت مشکلات بسیار فراوانی را به وجود بیاورند.

کارواشها و معضل نبود تصفیه خانه

همانطور که گفته شد در اکثر کشورهای جهان کارواش ها دارای سیستم تصفیه فاضلاب هستند و بدین ترتیب از به وجود آمدن شرایط غیرقابل کنترل زیست محیطی جلوگیری به عمل می آورند چرا که در اغلب موارد با استفاده از روش های ترکیبی می توان با پرداخت کمترین هزینه ای پساب تولیدی کارواشها را تصفیه کرد.

این در حالی است که کارشناسان محیط زیست بر این باورند که باید استفاده از سیستم تصفیه پساب برای تمام کارواش ها اجباری شود و در این راه با استفاده از سیاست های تشویقی صاحبان این واحدهای خدماتی را به دلایل حفظ محیط زیست آگاه کرد.

در صورت اعمال سیستم های مدیریت پساب در کارواش ها و استفاده مجدد از پساب های تولیدی پس از تصفیه در شستشوی خودروها، بیش از 50 درصد در مصرف آب صرفه جویی و تا 90 درصد نیز از میزان آلودگی ایجاد شده ناشی از پساب های این واحدها کاسته خواهد شد.

کارواشهای خرم آباد در جهت عکس حفاظت از محیط زیست

کارشناس آلودگی های محیط زیست در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: کارواش هایی که هم اکنون در سطح شهر خرم آباد در حال فعالیت هستند در اکثر شرایط از منابع آب شرب شهر استفاده می کنند و متاسفانه هیچ کدام به سیستم تصفیه پساب نیز مجهز نیستند.

محسن تیزهوش ادامه داد: به همین دلیل پساب حاصل از فعالیت های روزمره این واحدهای خدماتی یا به آب های جاری در سطح شهر وارد می شود یا به شبکه جمع آوری فاضلاب شهری سرازیر می شود.

وی با تاکید بر اینکه باید این واحد های خدماتی ملزم به داشتن سیستم تصفیه پساب، استفاده از مواد شوینده تجدیدپذیر شوند، یادآور شد: در حقیقت تمام واحد های کارواش لرستان در جهت عکس حفاظت از محیط زیست در حال فعالیت بوده و متاسفانه ناآگاهانه در حال ضربه زدن به محیط زیست این استان هستند.

تهدیدات کارواشهای خارج از شهر برای محیط زیست طبیعی

مسئول مرکز پایش اداره کل محیط زیست استان لرستان در این رابطه در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به وضعیت کارواشهای استان اظهار داشت: ما در حال حاضر با پساب این کارواش ها مشکل داریم.

الهام برنا با بیان اینکه این واحدهای خدماتی به صورت مستمر مثل سایر صنایع پایش می شوند، بیان داشت: تاکنون برای چندین واحد در شهرستان خرم آباد و سایر شهرهای استان اخطاریه و جریمه صادر کردیم.

وی با بیان اینکه اکثر این واحد ها که داخل شهر خرم آباد هستند پساب آنها وارد شبکه جمع آوری فاضلاب شده و تصفیه می شود، ادامه داد: ما بیشتر با واحدهایی مشکل داریم که در حاشیه شهر واقع شده اند و پسابشان وارد محیط می شود که می تواند اراضی کشاورزی و یا حتی رودخانه های استان را تهدید کند.

مسئول مرکز پایش اداره کل محیط زیست استان لرستان معتقد است که با این واحدها آن طور که باید برخورد نشده است و یادآور شد: با وجود مشکلات زیست محیطی برخی از این واحدهای خدماتی تاکنون هیچ واحدی پلمپ نشده است چرا که به عمده آنها مهلت داده شده تا وضعیت خود را سامان دهند.

برنا تصریح کرد: طبق قانون توسعه اقتصادی اجتماعی برنامه چهارم جرایمی برای واحد های متخلف در نظر گرفته شده که در صورت عدم پرداخت و رفع آلودگی منجر به معرفی به مراجع قضایی خواهد شد.

کارواشها باید مجوز زیست محیطی بگیرند

معاون محیط انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان لرستان نیز در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: در حال حاضر شهرداری ها و یا اداره صنایع که برای کارواش ها مجوز صادر می کنند باید حتما مجوز محیط زیست را هم داشته باشند.

مصطفی مصطفی وند با اشاره به اینکه مشکلات زیادی با این واحد ها داریم، تصریح کرد: تاکنون سعی کردیم این گونه واحدها به خارج از شهر انتقال یابند و همچنین سیستم تصفیه فاضلاب را نیز نصب کنند.

وی با بیان اینکه وضعیت کنونی کارواش ها متناسب با مسائل زیست محیطی نیست، افزود: هم اکنون کارواشها از هر ماده شوینده ای که دوست دارند استفاده می کنند و به طور معمول فاضلابشان نیز به سیستم فاضلاب شهری وارد نمی شود.

معاون محیط انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان لرستان با اشاره به ورود فاضلاب برخی از این واحدها به شبکه آبهای سطحی، یادآور شد: برنامه ای در دست اقدام داریم که این واحدها را زیر چتر نظارت محیط زیست قرار دهیم که امیدواریم با اعمال سیاست های تشویقی بتوانیم اصلاحات لازم را در این واحدها انجام دهیم.

مصطفی وند ادامه داد: بدون شک اگر سیاست تشویقی در مورد واحدهای متخلف جواب ندهد سیاست تنبیهی را استفاده کرده و برای این واحدها کار برگ جریمه صادر خواهیم کرد.

***

به هر حال در جهان امروز حفظ داشته های طبیعی از درجه اهمیت بالایی برخوردار بوده و به همین دلیل کارواش های بدون نیاز به آب در اکثر کشورهای جهان متولد شده اند که نظر دوستداران محیط زیست را به خود جلب کرده اند بطوریکه در کشورهای بسیاری، سالهاست که از فن آوری های سبز در جهت حفظ محیط زیست استفاده می شود و از موادی در راستای شستشوی ماشین ها استفاده می کنند که در درجه اول تجزیه پذیر بوده و در درجه دوم غیرسمی بودن آنها اثبات شده است.

با توجه به شرایط فعلی، سازمان حفاظت محیط زیست باید برای کارواش های موجود در سراسر کشور شرایط سازگاری با محیط زیست را دیکته کرده و در این راه از هیچ کمکی به صاحبان کارواشها اعم از آگاهی بخشی و کمک اقتصادی دریغ نکند.

از سوی دیگر، مکانیابی محل استقرار کارواش ها باید با حساسیت های بیشتری انجام شده و استانداردهای زیست محیطی در زمان صدور مجوز لحاظ شود و باید استفاده از مواد شوینده تجزیه پذیر در کارواش ها الزامی شده و در فرآیند شستشو نیز باید از آب بازیافتی (به جز شستن نهایی) استفاده شود تا کارواش های ایران نیز به وسیله تغییرات یاد شده به جمع کارواش های دوستدار محیط زیست جهان اضافه شوند.