ساخت برنامه‌های تلویزیونی در صورت توهین و هتک حرمت افراد جایز نیست

به گزارش خبرنگار مهر، در متن استفتاء خبرنگار مهر از آیت الله مکارم شیرازی آمده است: با سلام و احترام، در شب‌های ماه مبارک رمضان شاهد پخش برنامه‌ای در شبکه سه سیما هستیم که محتوای این برنامه تمسخر مجریان برخی از برنامه‌های صدا و سیما، بازیکنان فوتبال و کارشناسان به منظور ارائه برنامه‌ای طنز است.

سوال این است که حکم ساخت و دیدن اینگونه برنامه‌ها چیست؟

آیت الله مکارم شیرازی نیز در پاسخ به استفتاء خبرنگار مهر اعلام کرد: "در صورتیکه واقعاً توهین و هتک حرمت باشد، جایز نیست".

از ابتدای ماه مبارک رمضان صدا و سیما در یک اقدام تامل برانگیز مبادرت به پخش مجموعه‌ای تحت عنوان خنده بازار کرده است که در این برنامه به طور مستقیم تعدادی از مجریان خود صدا وسیما و برخی از بازیکنان و مربیان فوتبال و کارشناسان سینما به سخره گرفته می‌شوند.

گرچه طنز و خنداندن مردم از ضروریات برنامه‌های سیما به نظر می‌رسد اما تهیه کنندگان این برنامه مرز بین طنز و تمسخر را کم رنگ کرده‌اند تا حدی که در همه آیتم‌های این برنامه تنها شاهد تمسخر افراد هستیم.

تمسخر در این برنامه وقتی به اوج خود می‌رسد که در یکی از بخش‌های این برنامه شاهد تمسخر رفتار و کردار شخصیت‌های برجسته فوتبال کشور بودیم که همین امر موجب عکس العمل شدید علی دایی شد و ظاهراَ نیز ثاتیر خود را گذاشته است چرا گه چند شبی است بعد از آن مصاحبه اعتراضی ، آیتم 90%  در خنده بازار پخش نمی‌شود.

علی دایی در اعتراض به این برنامه‌، برای مسئولین سیما و تهیه کنندگان این برنامه ابراز تأسف کرد و گفت: طنز با مسخر‌گی فرق دارد؛ برای صدا و سیما متأسفم که به دنبال اسم خود واژه اسلامی دارد. اگر واژه‌ اسلامی نبود من هیچ صحبتی نمی‌کردم، اما چون خود را منتسب به اسلام کردیم من حرف می‌‌زنم. آیا واقعا چنین کارهایی باعث خوشحالی مردم می شود؟ اگر این گونه است من راضی‌ام، اما طنز با مسخرگی فرق دارد. اگر صدا و سیما همراه با واژه جمهوری اسلامی نبود حرفی نمی‌زدم اما برای ما که واژه مسلمان داریم و به اسلامی بودنمان افتخار می‌کنیم ، این کارها زشت است. کجای اسلام گفته کسی را تمسخر کنید؟

این سخنان دایی که با بغض همراه بود باید مسئولان را در ساخت برنامه‌های این چنینی محتاط‌تر کند تا به همین سادگی رفتار و نوع حرف زدن کسی را مسخره نکنند.

البته جالب است که بعد از مصاحبه اعتراضی آقای دایی ، سامان گوران بازیگر بدل دایی گفته است: قصدم این است که تحمل افراد بیشتر شود و فقط به دنبال نشان دادن اشتباهات هستم و نمی‌خواهم کسی را مسخره کنم و معتقدم اگر کسی نقد نشود، مطمئناً نمی تواند موفق باشد.

او درباره برخورد مسئولان صدا و سیما با انتقادات  گفت: مسئولان از ساختن اینگونه برنامه‌ها استقبال کردند و حتی اعلام نمودند که می‌توانیم پا را فراتر بگذاریم!!

حال جا دارد که در اعتراض آقای دایی تاملی شود که آیا واقعا اسلام به اینگونه اقدامات اعتقادی دارد و آن را جایز می‌داند یا خیر که پاسخ آن را می‌توانیم در سوره حجرات دریافت کنیم چرا که خداوند در این سوره می‌فرماید: یا ایُّهَا الَّذینَ امَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسی انْ یَکُونُوا خَیْرا مِنْهُم وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسی انْ یَکُنَّ خَیْرا مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا انْفُسَکُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالالْقابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الایمانِ وَ مَنْ لَمْ یَتُبْ فَاولئِکَ هُمُ الظّالِمُونَ.

ای کسانی که ایمان آورده اید نباید گروهی از مردان شما گروه دیگر را استهزاء کنند، شاید آن‌ها که مورد استهزاء واقع می‌شوند بهتر از مسخره کنندگان باشند و همچنین زنان یکدیگر را مسخره نکنند، زیرا ممکن است زنان مسخره شده از آن‌ها که مسخره می‌کنند بهتر باشند و مبادا از یکدیگر عیب جویی کنید و زنهار از اینکه یکدیگر را با القاب زشت و ناپسند یاد کنید که پس از ایمان آوردن، نامی که نشان از فسق و فجور دارد بسیار زشت است و هر کس که از این رفتار توبه نکند ستمگر و ظالم است.

نکته که باید مورد توجه قرار گیرد این است که اگر رویکرد برنامه سازان این مجموعه انتقاد از فضای فرهنگی و ورزشی موجود است باید گفت این روش درستی نیست و اصولا چنین تفسیری از بخش‌های مختلف آن نمی‌شود و از طرف دیگر این برنامه به تمسخر برنامه‌های خود سازمان صدا و سیما پرداخته است که اگر هدف نقد و اصلاح آنها است، روش های بهتری نیز می توان در پیش گرفت، پس می توان نتیجه گرفت که ساخت چنین برنامه ای تنها برای خنداندن مردم  است و در این مسیر نیز چنگ زدن به راه حل‌هایی چون تمسخر برای مسئولان سیما چندان مهم به نظر نمی‌رسد.

استهزاء از ریشه (هـ  ز ء) در لغت به معنای طلب تحقیر است با هر وسیله‌ای که صورت گیرد و  در اصطلاح عبارتست از مسخره کردن افراد، یا برخی امور با گفتار یا کردار، مانند اشاره با چشم یا دیگر اعضای بدن که این عمل بیشتر به قصد تحقیر و توهین دیگران صورت می‌گیرد، گاهی نیز با اهداف دیگری مانند جبران کمبود شخصیت، تقویت روحیه خود یا تضعیف روحیۀ دیگری انجام می‌شود.

این مفهوم در قرآن کریم با واژه‌های (هزء) و مشتقات آن 34 بار و (سُخْر) و مشتقات آن 16 بار بکار رفته است که بیشتر کارشناسان این دو واژه را به یک معنا دانسته‌اند.

آیاتی که در قرآن سخن از استهزاء به میان آورده، بیشتر مربوط به حوزه عقیده و دین بوده که در آن جبهه مخالف انبیای الهی، مؤمنان، وحی، آیات قرآن، معاد و حتی خداوند را به تمسخر گرفته و از استهزاء به صورت حربه‌ای برای رویارویی با دین خدا بهره می‌جستند، در آیاتی نیز استهزاء در حوزه اخلاق مطرح شده که در آن خداوند مؤمنان را از تمسخر یکدیگر منع کرده است. از بررسی تمام آیاتی که پیرامون (استهزاء) هستند، آنچه که بدست می‌آید حکم استهزاء، منشأ آن، آثار و پیامدهای این صفت مذموم اخلاقی و  نیز راههای مقابله با استهزاء گران است.

با توجه با آیات متعددی که در آن، انسانها از استهزای مؤمنان، آیات الهی و دین نهی شده‌اند به مرتکبان این عمل وعده عذاب الهی داده شده بر می‌آید که استهزاء عملی حرام است که خداوند آن را قبیح و ناپسند و استهزاء گران را مجرم شمرده است.

در پایان باید عنوان کرد صدا و سیما به لحاظ گستره مخاطبان و بهره‌مندی از تریبون قوی ارتباطی جایگاه بی بدیلی در میان جامعه دارد و به فرموده امام راحل صدا و سیما یک دانشگاه عمومی است و ایشان یکی از مسئولیت‌های مهم صدا و سیما را معرفی درست فرهنگ و معارف اسلامی می‏دانند و در این باره فرمودند ما می‏توانیم به وسیله همین صدا و سیما، اسلام را آن‏طور که هست، معرفی کنیم و اگر آن‏طور که خدای تبارک و تعالی فرموده است، آن‏طور که در روایات و در قرآن ما هست، آن طور به مردم ارائه بدهیم و به دنیا ارائه بدهیم، همین خودش از هزارها توپ و تانک بیشتر می‏تواند مؤثر باشد.

همچنین رهبر معظم انقلاب نیز در خصوص رسالت و اهمیت رسانه ملی فرمودند: هدف در صدا و سیمای جمهوری اسلامی، تأثیر گذاشتن بر روی انسان‏ها و کشاندن آنها به سمت آن انسانی است که اسلام و بینش انقلابی اسلامی می‏خواهد آن انسان را بسازد و به وجود بیاورد.

ضروری است تا مسئولان و برنامه سازان صدا وسیما با تکیه بر تاکیداتی امام و رهبر معظم انقلاب  نسبت به برنامه‌هایی که باعث تزلزل اخلاقیات آن هم در سطح عموم جامعه می‌شود تجدید نظر کنند و راه‌های بهتری برای خنداندن مردم انتخاب کنند.