کامران محمدی: داستان‌های خواندنی همواره از فاجعه سخن می‌گویند

به گزارش خبرنگار مهر، بیست و دومین نشست «چشمه‌ کتاب» به نقد و بررسی رمان «چه زود بزرگ شدم» نوشته‌ حسن فرهنگ‌فر اختصاص داشت که عصر روز دوشنبه (7 شهریور) با حضور محمد حسینی‌زاد، فرشته احمدی، کامران محمدی و خود نویسنده در فرهنگسرای ملل برگزار شد.

در ابتدای این جلسه‌ کامران محمدی در سخنانی با عنوان «فاجعه در ادبیات داستانی» با بیان اینکه «در 10ـ 15 سال گذشته کتابی ندیده‌ام که به اندازه رمان «چه زود بزرگ شدم» بر مبنای یک یافته یا مفهوم روانشناسی نوشته شده باشد» به تشریح دو مفهوم «فراموشی» و «استرس» به عنوان واژگان کلیدی در تعریف معنای «فاجعه» پرداخت.

نویسنده سه‌گانه «فراموشی» تاکید کرد: وقتی می‌گوئیم استرس، مرادمان هر نوع فشار روانی نیست، بلکه زمانی معنای آن کامل می‌شود که به دیگر عوامل موثر در ایجاد آن (استرس) هم توجه کنیم. «فراموشی» هم مادر تمام مکانیسم‌های دفاعی در انسان است.

این منتقد ادبی سپس گفت: «فاجعه» وقتی اتفاق می‌افتد که مکانیسم‌های دفاعی کارکرد همیشگی خودشان را از دست می‌دهند؛ بدون فراموشی، همه اتفاقات روزمره کیفیتی فاجعه‌بار پیدا می‌کنند.

محمدی اضافه کرد: ارتباط «فاجعه» با «فراموشی» و «استرس» در این است که یک اتفاق دردناک می‌افتد و خاطره این اتفاق در ذهن او باقی می‌ماند طوری که نمی‌تواند فراموشش کند. در این شرایط می‌توان از فاجعه سخن گفت.

وی با اشاره به موضوع اصلی رمان «چه زود بزرگ شدم» (نحوه مواجهه یک پدر و مادر با مرگ فرزندشان) ادامه داد: برای یک آدم طبیعی، مرگ فرزند اصولاً اتفاق فاجعه‌باری تلقی می‌شود؛ اولاً که استرس‌زاست، دوماً فراموش کردن آن بسیار دشوار است.

این منتقد ادبی در ادامه به تشریح مفهوم «PTSD» (استرس پس از سانحه) پرداخت و با بیان اینکه «نخستین نشانه‌ای که بعد از فاجعه بروز می‌کند، تکرارشوندگی است» از «تکرار»، «دوری‌گزینی» و «آنگارد» (مواجه شدن با سوانح دردناک با گارد بسته) به عنوان نشانه‌های «اختلال پسا آسیبی» یاد کرد.

محمدی سپس 12 مرحله «PTSD» از نگاه یک روانشناس به نام «رندی جی هارتمن» را بیان کرد که به ترتیب عبارتند از: اضطراب حاد، افسردگی، بی‌اعتمادی، خشم، ترس، اضطراب، تحلیل رفتن عزت نفس، شرم، احساس گناه، گیجی، درد و فعال کردن دوباره اتفافاقات.

این نویسنده و روزنامه‌نگار سپس گفت: این 12 مرحله «PTSD» نظیر به نظیر ماجراهای رمان فرهنگ‌فر است.

وی در پایان با نقل این جمله از سیمون دوبوار که «زندگی تیره و تار است اما من دوستش دارم» گفت: ادبیات، به طور کامل و اگر به گزاف نگفته باشم به طور مطلق، علم مطالعه فاجعه است؛ به ندرت داستان خوبی نوشته می‌شود که در آن از فاجعه‌ای سخن نرفته باشد.

در ادامه این نشست، فرشته احمدی و محمود حسینی‌زاد به نقد و بررسی رمان «چه زود بزرگ شدم» پرداختند که گزارش آن متعاقباً ارسال می‌شود.