جدايي شيعه از ديگر مذاهب اسلامي به سبب انكار نقش شيعه در تمدن اسلامي است

به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه خبرگزاري "مهر" دكتر علي اكبر ولايتي در نخستين جلسه مركز شيعه شناسي  به موضوع "نقش شيعه در تمدن اسلامي" پرداخت.

وي با اشاره به اين كه چنين جلساتي مي تواند باب بحث هاي جدي و علمي را در موضوع شيعه شناسي در گستره تمدن اسلامي تشريح كند گفت : در طول تاريخ اسلام تلاش هاي بسياري در معرفي نقش شيعه انجام شده است. اما ممكن است كه اين سئوال پيش بيايد كه چه ضرورتي دارد كه شيعه را در گستره كاروان تمدن اسلامي از مابقي مذاهب تفكيك كنيم؟ در حقيقت اين تقسيم يك واكنش است در مقابل اين كه خود شيعه و اثر و آثارش در طول تاريخ اسلام انكار شده است. براي اين كه بدانيم كه تبليغات مقابل تا چه اندازه موثر بود به اين فراض تاريخي مي توانيم توجه كنيم كه وقتي اميرالمومنين علي (ع) در محراب مسجد كوفه شهيد شدند برخي كه تحت تاثير تبليغات شاميان بودند مي گفتند مگر علي نماز مي خواند. ايمان و اسلام ايشان انكار مي شد و اين نتيجه تبليغ سوء است و از ابتداي تاريخ اسلام تا به حال چنين چيزي بوده است. يعني شيعه انكار شده است براي اين كه شيعه دعوت به انصاف و عدل مي كرد و اين با ويژگي هاي خلفاي جور سازگار نبود. لذا ما با دو اسلام روبه رو بوديم يكي اسلام خلفاي جور است و ديگري اسلام ائمه اطهار(ع)، و در نتيجه يكي از اين دو صحيح است هر دو نمي تواند صحيح باشد.

دكتر ولايتي درباره فضيلت هاي شيعه در طول تاريخ اظهار داشت : فضايل شيعه در طول تاريخ توسط متعصبين ديگر مذاهب  انكار شده و لذا علما و بزرگان ما سعي كردند كه نقش علما و بزرگان شيعه را در شكل گيري فرهنگ و تمدن اسلامي همواره تاكيد و نشان دهند. يكي از اين تلاشها تاليف كتاب "مجالس المومنين" كه توسط  قاضي نورالله شوشتري نوشته شده فقط شرح علماي شيعه است كه چه كساني از علما در طول تاريخ در عرصه علم و فرهنگ اسلامي شيعه بودند. در تاريخ معاصر نير احمد امين مصري كه نويسنده قوي و چيره دستي نيز هست دو كتاب مهم دارد كه در كتاب "فجر الاسلام" نوشته است شيعه چيزي نبوده و نقشي در علم و تمدن اسلامي نداشته است. اين گمان موجب شد كه برخي از علماي بزرگ ما مانند مرحوم حاج آقا بزرگ تهراني و مرحوم آقا سيد محسن امين جبل عاملي و مرحوم صدر كه با هم معاصر بودند تصميم مي گيرند هر كدام كتابي در حوزه تخصصشان درباره فضيلت شيعه و علماي شيعه بنويسند. مرحوم آقا بزرگ تهراني كتاب "الذريعه الي تصانيف شيعه" را تاليف كردند و در اين كتاب تاليفاتي كه مربوط به شيعه است را نوشته اند. مرحوم سيد محسن جبل عاملي كتاب " اعيان الشيعه" را در وصف بزرگان شيعه مي نويسند. اين افراد زماني  اقدام به تاثير نقش شيعه در فرهنگ و تمدن اسلامي مي كنند كه از سوي ديگران انكار مي شدند. 

مولف كتاب "تمدن اسلامي" به نقش ائمه اطهار (ع) در بسط و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامي اشاره كرد و گفت : قريب يك ميليون حديث از ائمه ما نقل شده كه پانصد هزار آن از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) است و اين حكايت از آن فرصتي مي كند كه اين افراد در بسط و گسترش تمدن اسلامي داشتند. افراد مختفلي در مكتب امام صادق (ع) تربيت شدند كه در جهات مختلف تاثير گذار بودند. مثلا از ابو حنيفه امام اعظم اهل سنت اين كلمه مشهور است كه ايشان دو سال شاگرد امام صادق (ع) بودند كه مي گفت اگر من آن دو سال را در محضر ايشان نبودم به تحقيق هلاك شده بودم. مالك ابن انس از علماي اهل سنت نيز در مدينه و در مجالس بسياري در خدمت امام بودند. در احوالات بشر حافي در "نفحات الانس" جامي و در "رياض العارفين " رضا قلي خان هدايت مي گويند كه در خانه مجلس بزمي برپا داشت. امام صادق(ع) به كنيز او گفت كه اين خانه كيست و آيا او آزاده است يا بنده. وقتي كه كنيز پاسخ داد كه حافي آزاد است امام فرمودند آزاد است كه چنين مي كند. هنگامي كه بشرحافي اين سخن را شنيد گويي از خواب گران چهل ساله برخواست. بشر با اين تذكر امام به بزرگان و پيشكسوتان عرفا تبديل شد و اين نتيجه نيز از تذكرات شيعي بوده است. شايد از احوالات بصري نيز مي توان چنين اشاراتي كه تعليمات امامان شيعي داشت جست.

مشاور مقام معظم رهبري در امور بين المللي درباره حوزه كلام وعلوم عقلي و نقش آن در گستره تمدن و فرهنگ شيعي اظهار كرد: ما در مباحث عقلي افرادي را داريم كه پايه گذار بوده اند. افرادي مانند هشام بن حكم و اسحاق بن كندي از شاگردان امام صادق (ع) بودند. شيعه و شاخه هاي مختلف آن مانند شيعه زيديه و معتزله و اسماعيلي در مباحث علوم عقلي در جهان اسلام حرف اول را مي زند. خواجه نصير الدين طوسي به عنوان شيعه امامي كه صاحب كتاب "تجريد الاعتقاد"هست و يا شرحي كه بر اشارت و تنبيهات  نوشته و حتي خود شخص ابن سينا كه پدرش از اسماعيليان بوده و حتي خود او هم گرايش شيعي داشت و ابو نصر فارابي و از ديگر پيشكسوتان مي توان به ملاصدرا كه پايه گذار انديشه "حركت جوهري" است و حرف نويي در عالم عقلي است اشاره كرد. و حتي جابرين حيان، كاشف جوهر شوره، نيز از شيعيان بودند. البته شمردن شاگردان امامان فضيلت بالايي نبوده و نيست  اما هم اين كه اين مكتب چنين فضايي را گشوده كه اشخاصي مانند اين بزرگان رشد كردند فضيلتي است و ما در طول تاريخ چند نفر مانند اين افراد داريم.

دكتر ولايتي در ادامه سخنانشان درباره نقش و تاثيرگذاري فكر شيعي در عصر حاضر اظهار داشت : پس از يك دوره ركود در فرهنگ اسلامي ما شاهد شكل گيري بيداري اسلامي يعني دعوت مجدد به ارزشهاي اسلامي هستيم. چه كسي مي تواند منكر پيشتازان اين نحله در تاريخ معاصر بشود كه نمونه برجسته آن در نهضت بيداري اسلامي در جهان مديون اوست و او سيد جمال الدين اسد آبادي است. اسد آبادي اصرار داشت كه به جايي وابسته نباشد او سالها در افغانستان، ايران، هند، مصر و عثماني و اروپا حضور داشت و سالها با متفكرين آن ديار ارتباط داشت. او اساس رسالتش را دعوت به وحدت اسلامي مي دانست و بدين لحاظ در همه جا حضور داشت. او محضر شيخ مرتضي انصاري را درك كرده است و ما روايت مستندي داريم كه شيخ هزينه سفر سيد را داده تا وي به اروپا جهت تبليغ اسلام برود. بزرگاني كه در پيشتازي بيداري اسلامي در مصر و شامات هستند مانند: شيخ محمد عبده، كواكبي، رشيد رضا، سيد قطب، حسن البنا و محمد قطب همگي به نوعي به سيد جمال اسد آبادي متصل اند و حتي نهضت اخوان المسلمين كه تا زمان ما ادامه دارد و بي ترديد جدي ترين و وسيع ترين نهضت فكري - سياسي جهان تسنن است يكي از ريشه هاي شكل گيري اين نهضت شخص اسدآبادي است. مرحوم ميرزاي شيرازي نيز با فتواي تحريم تنباكو اثر ملي و جهاني داشت و اولين قدمي بود كه يك متفكر شيعي در اوج اقتدار انگليس مونوپل اقتصادي او را شكست. وي پايه گذار مقاومت منفي است كه به اشتباه به ماهاتما گاندي گفته مي شود و در اصل ميرزاي شيرازي اين تفكر را پايه ريزي كرد.

وي در ادامه به نقش ايران به عنوان مركزيت شيعه كه نقش اساسي و درجه اول دارد اشاره كرد و اظهار داشت : كشوري مانند ايران با همه مشكلاتي كه دارد در حوزه هاي علمي بالاترين و يكي از كشورهايي است كه به اقرار محمد البرادعي يكي از ده كشوري است كه صاحب تكنولوژي هسته اي غني سازي است و در حوزه تحقيقات ظرف چند سال اخير و تعداد مقالات ايراني ها كه در مجلات معتبر بين المللي منتشر شده است چندين برابر گذشته است. در حوزه بيوتكنولوژيك و در ساخت بافت هاي زنده با استفاده از تكنولوژي براي جايگزيني سلول هاي مضمحل شده ايران يكي از كشورهايي است كه جزو رده هاي بالايي قرار دارد.

دكتر ولايتي در پايان تاكيد كرد: نتيجه اين است كه اگر كشورهاي اسلامي در سايه موج بيداري اسلامي به ارزشهاي اسلامي بازگشتند از نتايج آن به دست آوردن استقلال سياسي و متعاقب آن اقتصادي و قطع وابستگي است. قطع وابستگي به معناي قطع ارتباط نيست يعني اين كه رابطه علمي و اقتصادي ما با دنيا رابطه ارباب رعيتي نباشد بلكه رابطه احترام متقابل باشد. از خصوصيات مسلمانان در طول تاريخ ارتباط با ديگر كشورها بوده تا بتواند با ديگر علوم آشنايي پيدا كند و با علماي ديگر مذاهب گفت و گو و بحث داشته باشد.