سید امرالله حسینی عضو گروه قرآن و حدیث پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص) در تشریح مفهوم واژه "دین" در قرآن گفت: از نظر لغوی دین دارای چهار معنا شامل؛ تسلط و فرمانروایی، بندگی و اطاعت، شرع و قانون و مجازات و جزا است که در نگاه اول هر چهار معنا در قرآن آمده است.
وی افزود: در معنی اول و دوم فرمانرویایی و اطاعت معنای دو سویه دارد و به تعبیر دین اشاره شده است که آیه 2 و 3 سوره زمر می فرماید: ... فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصًا لَّهُ الدِّینَ أَلَا لِلَّهِ الدِّینُ الْخَالِصُ...یا آیه 11 همین سوره که می فرماید: قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصًا لَّهُ الدِّینَ یا آیه 14 غافر، آیه 253 بقره، 46 نساء، آیه 5 بینه و... از جمله معنای اول و دوم "دین" را در قرآن نشان می دهد.
این پژوهشگر قرآنی در مورد معنای سوم "دین"به معنی شرع و قانون گفت: آیات زیادی در قرآن وجود دارد که می توان به آیه 132 سوره بقره اشاره کرد که می فرماید: وَ وَصَّى بِهَا إِبْرَاهِیمُ بَنِیهِ وَیَعْقُوبُ یَا بَنِیَّ إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى لَکُمُ الدِّینَ فَلاَ تَمُوتُنَّ إَلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ. یعنی اى پسران من خداوند براى شما این دین را برگزید پس البته نباید جز مسلمان بمیرید.
حسینی افزود: یا بازگشت از دین در معنای سوم به کار رفته است که آیه 217 سوره بقره می فرماید: ...حَتَّىَ یَرُدُّوکُمْ عَن دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُواْ وَمَن یَرْتَدِدْ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَیَمُتْ وَهُوَ کَافِرٌ یعنی کافران دائما با شما جنگ می کنند تا شما را از دینتان برگردانند... یا آیات 54 مائده، 19 آل عمران، 104 و 105 یونس، 13 شورا، 28 فتح و... ازجمله معانی سوم را در بر دارند و یا در آیه 3 مائده ...الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن دِینِکُمْ... امروز کافران از دین شما مأیوس شدند( و مجموعه قوانین دین شما را نمی توانند از بین ببرند) و شهید مطهری در این باره می گوید: دین موضوع و مظهر اطاعت خداست به خاطر همین دین در معنی سوم(شرع و قانون) به معنای اطاعت بازمی گردد.
این محقق پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص) یادآور شد: در معنای چهارم "دین" به معنی مجازات و جزا و روز قیامت در آیاتی چون سوره حمد "مالک یوم الدین" آمده است و آیات 78 سوره صاد، 46 مدثر، صاد 78، 6 زاریات و... از جمله آنهاست.
وی با اشاره به دیدگاه شهید مطهری در مورد واژه "دین" در قرآن، تأکید کرد: شهید مطهری معتقد است با اینکه این چهار معنی در قرآن آمده اما همه این معانی به" اطاعت و بندگی" برمی گردد. "دین" دو معنی لازم و متعدی دارد و از آن جهت که به خدا انتساب دارد فرماروایی و از آن جهت که به بندگان انتساب دارد به معنی بندگی است و هرجا که قرآن کلمه دین را به کار برده به جنبه بشری توجه کرده است.
حسینی در تبیین اینکه معنای چهارم دین(مجازات) چگونه به معنای "اطاعت" بازمی گردد تأکید کرد: دین به دنبال خود پاداش و کیفر دارد و اگر اطاعت نکند مجازات می شود و دین در قرآن به معنای اطاعت است. در قرآن گاهی خود لفظ اطاعت به کار برده شده است و گاهی به موضوع اطاعت که قوانین شرعی هستند و یا گاهی به سبب اطاعت اشاره می شود.
این پژوهشگر قرآنی تصریح کرد: البته برخی بر این مسئله تأکید دارند که "دین" در قرآن به معنی جامع تمام معانی قبلی به کار رفته است که شاهد مثال آن را آیه 29 سوره توبه می دانند که می فرماید: قَاتِلُواْ الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلاَ بِالْیَوْمِ الآخِرِ وَلاَ یُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَلاَ یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ... معتقدند که "...ولایدینون دین الحق..." به این معنی است که دین مجموعه ای از نظام مشتمل بر فرمانروایی، اطاعت، قوانین و مجازات است؛ اما به نظر می رسد این توجیه هم درست نیست چراکه در این آیه منظور از دین، "اسلام" است.
وی در پایان با تأکید بر اینکه قرآن کلمات را با دامنه وسیعی به کار برده است که علم معناشناسی به این مسئله می پردازد، تصریح کرد: حتی در آیه "ولکم دینکم ولی دین"در سوره کافرون، خداوند به دین کافران هم می گوید "دین" و در اینجا یعنی راه و روش که به اطاعت بر می گردد و بر اساس نظر شهید مطهری همه معانی دین به اطاعت و بندگی بازمی گردد و روح دین در قرآن اطاعت است.
نظر شما