وضعیت کتابخانه های قزوین مطلوب است/ کمبود فضای مخزن کتابخانه ها

به گزارش خبرنگار مهر یکی از شاخصه های ارزیابی رشد، توسعه و پیشرفت فرهنگی هر کشوری در عصر حاضر میزان مطالعه و کتاب خوانی مردم آن مرز و بوم است و کشور تاریخی ایران اسلامی نیز از قدیم الایام تاکنون با داشتن تمدنی چندهزارساله و مراکز متعدد علمی، فرهنگی و کتابخانه های معتبر و علما و دانشمندان بزرگ با آثار ارزشمند تاریخی سرآمد دول و ملل دیگر بوده و در عرصه فرهنگ و تمدن جهانی بسان خورشیدی تابناک همچنان می درخشد و با فرزندان نیک نهاد خویش هنرنمایی می کند.
 
چه کسی است که در دنیا با دانشمندان فرزانه و نام آور ایرانی همچون ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی، فارابی، خوارزمی و شاعران برجسته نظیر سعدی، حافظ، فردوسی و مولوی آشنا نباشد و در مقابل عظمت آنها سر تعظیم فرود نیاورد؟ آیا وجود این بزرگان، مایه فخر و مباهات هر ایرانی نیست؟

تمامی این افتخارات ارزشمند، برگرفته از میزان عشق و علاقه فراوان ملت ما به فراگیری علم و دانش از طریق خواندن و مطالعه منابع و کتابهای گوناگون است و به شکرانه الهی تاریخ و گذشته ما همیشه منیر و پربار بوده ولی وضعیت حال ما در این زمینه، چه طور است و اکنون در چه جایگاهی قرار داریم موضوعی است که در این گزارش به آن می پردازیم.

متأسفانه آمار و ارقام ارائه شده از سوی مجامع و سازمانهای فرهنگی داخلی و خارجی مانند یونسکو در مورد سرانه مطالعه هر ایرانی چندان امیدوارکننده نیست و رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز از این وضعیت بارها اظهار گله و ناخشنودی کرده اند و از مسئولان و ارگانهای مختلف خواسته اند تا با برنامه ریزیهای شایسته موانع و مشکلات ترویج و گسترش فرهنگ مطالعه را حل و برطرف کنند تا توجه به کتاب و کتاب خوانی با وارد شدن به زندگی مردم به یک سیره و سنت رایج عمومی، همگانی و فراگیر تبدیل شود.

تازه ‌ترین آماری که از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منتشر شده نشان می ‌دهد کتابخانه‌های ایران با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد و با کمبود کتاب جدید روبرو هستند و تمایل به عضویت در این کتابخانه‌ها و مراجعه به آنها نیز اندک است و کم رغبتی جمعیت ایرانیان به مطالعه در تیراژ نازل کتابها قابل مشاهده است که کمبود اعتبارات این بخش نیز در کنار کم ‌توجهی برخی مسئولان را نیز می‌توان در وضعیت کتابخانه‌ها موثر دانست.

هدفهای دور از دسترس

مطابق سند چشم‌ اندازی که سیاستهای کلان جمهوری اسلامی را مشخص می‌کند اعضای کتابخانه‌های عمومی ایران باید تا سال ۱۴۰۴ به ۲۰ میلیون نفر برسد که برای رسیدن به چنین موقعیتی لازم است استفاده کنندگان از کتابخانه‌های عمومی تقریبا ۲۰ برابر شوند و تعداد کتابخانه‌ها و امکاناتشان نیز به همان نسبت افزایش یابد که با وضعیت امروز و با توجه به تجربه سالهای اخیر، دست یافتن به چنین هدفی کاری بس دشوار است.

از آنجا که ایران اسلامی قرار است تا سال ۱۴۰۴ خورشیدی یکی از 15 کشور برتر جهان در زمینه کتا‌خوانی و کتابداری باشد باید سرانه مطالعه و تعداد کتابخانه ها به استانداردهای جهانی نزدیک شود.

فقر کتابخانه ها

تازه ‌ترین آماری که از سوی نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی کشور منتشر شده نشان می‌دهد کتابخانه‌های ایران با استانداردهای جهانی فاصله‌ زیادی دارند.

مطابق معیارهای پیشنهادی اتحادیه بین المللی انجمنهای کتابداری (آیفلا IFLA) در کشورهای در حال توسعه باید به ازای هر با سواد حداقل 1.5 جلد کتاب در کتابخانه‌های عمومی وجود داشته باشد که با این حساب لازم است بیش از ۷۹ میلیون جلد کتاب در قفسه کتابخانه‌های ایران جا بگیرد تا کشور به کمترین میزان پیشنهاد شده برای کشورهای در حال توسعه برسد که این میزان در شرایط کنونی 24 میلیون جلد است و تعداد کل کتابخانه‌های زیرپوشش نهاد یاد شده بیش از یکهزار و 700 باب است.

خوشبختانه در سال جاری بودجه کتابخانه‌های عمومی افزایش یافته و قرار است بخشی از آن به خرید کتاب اختصاص یابد او با توجهی که سیاست‌گذاران فرهنگی به ویژه در دولت نهم به تجهیز کتابخانه‌ها نشان داده اند می توان امیدوار بود در این بخش تحول مناسبی صورت گیرد و به نیاز و سلیقه عموم مردم توجه بیشتری شود.

آمار و گزارشهای گوناگون حکایت از آن دارد که آثار داستانی پرخواننده ‌ترین کتابها هستند و کتابخانه‌های عمومی از این نظر برای اغلب کتابخوانها‌ جاذبه‌ زیادی ندارند و بخش بزرگی از کتابهایی که نهادها دولتی در اختیار کتابخانه‌ها می‌گذارند کتابهای دینی و مذهبی است در حالی که آثار داستانی تازه منتشر شده به ندرت به کتابخانه‌ها راه پیدا می ‌کنند در سه دهه گذشته بسیاری از اثار موجود در قفسه‌ها نیز جمع‌آوری شده‌اند.

افزایش تحصیلات، کاهش کتاب خواندن

کمبود کتابهای جدید از جمله دلایلی است که استفاده از کتابخانه را محدود کرده است و بسیاری از شهروندان از کتابخانه به عنوان محلی برای مطالعه کتابهای درسی و کمک درسی استفاده می‌کنند و بی دلیل نیست که بیش از نیمی از کل اعضای کتابخانه‌های عمومی را جوانانی تشکیل می‌دهند که در مقطع تحصیلی متوسطه هستند.

آمار موجود از ترکیب اعضای کتاب‌خانه‌ها به تفکیک مقطع تحصیلی، نشان می‌دهد از دوره‌ کاردانی تعداد اعضاء به شدت کاهش می‌یابد.

یکی از راههای محاسبه میزان کتابخوانی با توجه به نسبت جمعیت باسواد با شمارگان و تعداد صفحه‌های کتابهای منتشر شده صورت می‌گیرد که در این مورد نقش کتابهایی که امانت گرفته شده اما خوانده نشده‌اند یا کتابهایی مانند دیوان حافظ یا کتابهای دعا که گاهی تورق می‌شوند نامشخص است.

برابر آمار رسمی هر عضو کتابخانه در دو سال گذشته به طور متوسط ۱۹ جلد کتاب امانت گرفته در حالیکه متوسط کتابهای مطالعه شده برای هر فرد باسواد ۳ کتاب در سال بیشتر نیست و اولویتهای موضوعی مطالعه کنندگان با ۵۸ درصد رمان و داستان عنوان شده است که پس از آن کتابهای دینی قرار دارد و در ردیف سوم قرآن و کتابهای دعا با حدود ۵۰ درصد جا می‌گیرد.

سه برابر شدن سرانه مطالعه در کشور

نهاد کتابخانه‌های عمومی اعلام کرده که سرانه مطالعه کتابهای غیردرسی به نسبت ده سال پیش سه برابر شده و به ۱۸ دقیقه در روز رسیده است.

رئیس کتابخانه ملی سرانه کتابخوانی ایرانیان را شش دقیقه در شبانه روز اعلام کرده و گفته است حدود دو سوم این میزان نیز به مطالعه کتابهای درسی مربوط می‌شود.

بر اساس گزارشهای دریافتی ۵۰ درصد باسوادان گفته‌اند که در یک سال گذشته کتابهای غیر درسی هم مطالعه کرده‌اند.

در ایران جوانان زیر 30 سال بیشترین سهم در مطالعه را دارند و نسبت معکوس سرانه‌ مطالعه با افزایش سن شهروندان می‌تواند به علت مشغله‌های گوناگونی باشد که فرصت کتاب خواندن را از مردم می‌گیرد.

تیراژ کتاب در زمانی که جمعیت و تعداد باسوادان کمتر از نصف امروز بود به مراتب بیشتر بوده و درست است که بخشی از کاهش تیراژ به افزایش عنوان کتابهای منتشر شده مربوط می‌شود، اما برای رونق کتاب ‌خوانی باید پولی برای خرید کتاب و فرصتی برای خواندن آن نیز وجود داشته باشد.

50 کتابخانه با 650 هزار جلد کتاب در استان قزوین

محمود لالوها مدیرکل کتابخانه های استان قزوین که از پیشکسوتان فرهنگی استان محسوب می شود و سالهای متمادی در کتابخانه های استان مسئولیت دارد در گفتگو با خبرنگار مهر با تشریح وضعیت کتابخانه های استان اظهارداشت: تعداد نسخه کتابهای فارسی موجود در کتابخانه های عمومی نهادی استان قزوین در حال حاضر 440 هزار و 194 تعداد نسخه کتابهای غیرفارسی 900 نسخه، آمار کتاب کودکان موجود در کتابخانه های نهادی استان قزوین تعداد 22 هزار و 465 در مجموع تعداد نسخه کتابهای موجود در کتابخانه های نهادی استان تعداد 465 هزار نسخه است.

وی افزود: در تیرماه امسال حدود 204 هزار نسخه کتاب در کتابخانه های نهادی استان به امانت گرفته شده است.

لالوها یادآورشد: در مجموع 50 کتابخانه عمومی در استان قزوین داریم که از این تعداد 27 کتابخانه نهادی و 23 کتابخانه مشارکتی است.

18هزار مترمربع فضای کتابخانه ای در استان قزوین

لالوها تصریح کرد: مجموع زیربنای کتابخانه های عمومی نهادی استان قزوین بالغ بر 18 هزار و 820  مترمربع است و  تعداد کل اعضای کتابخانه های عمومی نهادی استان قزوین تاکنون 76 هزار نفر است که تمامی کتابخانه های عمومی نهادی استان دارای رایانه بوده و مجهز به نرم افزار مدیریت کتابخانه نمایه، نرم افزار نشریات و اتوماسیون اداری است و بیش از 12 درصد کتابخانه های نهادی استان خدمات اینترنتی به مراجعان ارائه می کنند.

این مسئول یادآورشد: طبق آخرین آمارهای گرفته شده توسط نهاد کتابخانه های عمومی کشور در استان قزوین حدود 50 درصد مردم روزنامه می خوانند و بین 41 درصد مردم استان نیز نشریات را مطالعه می کنند که زمان اختصاص داده شده برای مطاله نشریات در استان قزوین پنج دقیقه و 20 ثانیه است.

این مسئول سرانه مطالعه روزنامه در استان قزوین را 34 دقیقه اعلام کرد و افزود: سرانه مطالعه در استان قزوین نیز 69 دقیقه و 51 ثانیه و شامل کتاب، روزنامه و نشریات است.

لالوها تعداد کتابهای موجود در کتابخانه های مشارکتی استان قزوین را 188 هزار و 425 نسخه، کتب غیرفارسی را 450 نسخه، کتابهای موجود در کتابخانه های مشارکتی استان قزوین را پنج هزار و 60 نسخه کتاب و در مجموع 193هزار و 935 نسخه کتاب در کتابخانه های مشارکتی اعلام کرد.

وی اظهارداشت: تعداد اعضای کتابخانه های مشارکتی استان درحال حاضر 9 هزار و 500 نفر است که در تیرماه امسال 23 هزار و 800 نسخه کتاب از کتابخانه های مشارکتی استان به امانت گرفته شده است.

مطالعه 227 هزار نسخه کتاب در استان

لالوها گفت: در مجموع طی تیرماه سال جاری 227 هزار و 800 نسخه کتاب توسط کتابخوانان استان قزوین مطالعه شده که از کتابخانه های عمومی استان به امانت گرفته شده است و در حال حاضر در مجموع در کتابخانه های مشارکتی و نهادی استان قزوین تعداد 658 هزار و 935 نسخه کتاب در کتابخانه های عمومی استان موجود است.

نیازها و مشکلات کتابخانه های استان قزوین

این مسئول فرهنگی افزود: در حال حاضر تمامی کتابخانه های استان مجهز به سیستم اتوماسیون اداری و رایانه های جدید می باشند و از این بابت کمبودی نداریم.

وی مهمترین مشکل اداره کل کتابخانه های عمومی استان قزوین در حال حاضر را کمبود بودجه برای توسعه مخازن کتابخانه دانست و اظهارداشت: با توجه به افزایش گسترده کتب ارسالی از سوی نهاد کتابخانه های عمومی کشور برای غنی سازی منابع مخزنهای موجود در کتابخانه ها کوچک بوده و پاسخگوی آمار کتب موجود نیستند لذا انتظار داریم با همکاری هرچه بیشتر استانداری و شهرداریهای استان، از محل اعتبارات استانی و ملی بودجه بیشتری در اختیار داشته باشیم تا بتوانیم در راستای توسعه و نوسازی کتابخانه های استان گام برداریم.

وی یادآور شد: با توجه به اینکه کتابخانه محل تردد و رفت و آمد افراد از گروهها و رده‌های سنی مختلف است باید مکانی فراهم کنیم تا رضایت مراجعان مختلف را فراهم کرده و موجب افزایش هرچه بیشتر حضور آنها در کتابخانه شود.

لالوها گفت: برای انجام فعالیتهای عمرانی به بودجه و حمایت مسئولان نیازمندیم و امیدواریم در این زمینه همکاریهای لازم صورت گیرد و با توجه به اینکه راه اندازی بخش کودک، توسعه کمی و کیفی و تجهیز کتابخانه ها از مهمترین برنامه های سال جاری است امیدواریم در این زمینه حمایتهای لازم از کتابخانه ها صورت گیرد.

برخورد خوب کتابداران موجب جلب مخاطب می شود

فاطمه شیخی21 ساله دانشجوی رشته حقوق نحوه خدمات رسانی در گفتگو با خبرنگار مهر دیدگاههای خود را مطرح کرد.

وی گفت: فضای کتابخانه هنای استان مطلوب و برخورد کتابداران نیز خوب  است ولی یکی از مهمترین مسائلی که برای مراجعان از هر قشری ممکن است مشکل ایجاد کند، نداشتن اطلاعات کافی درباره نحوه استفاده از نرم افزار کتابداری است که در کتابخانه ها موجود می باشد.

این مراجعه کننده افزود: بهتر است کتابداران در راستای افزایش سواد اطلاعاتی مراجعان نسبت به این نرم افزار اشراف داشته باشند و آموزشهای لازم را برای استفاده صحیح از این نرم افزار به اعضا بدهند.

وی یادآورشد: با توجه به اینکه نرم افزار کتابداری موجب افزایش سرعت و دقت جستجوی کتابها توسط اعضای می شود باید این افراد اطلاعات کاملی نسبت به این نرم افزار داشته باشند.

شیخی تصریح کرد: از دیگر مسائلی که اعضای کتابخانه انتظار دارند این است که کتابداران به عنوان مشاورانی با تجربه افراد را در امانت گرفتن بهترین کتب موجود در کتابخانه یاری دهند زیرا چه بسا فردی که به کتابخانه مراجعه می کند دانش مفیدی درباره کتابهای موجود در کتابخانه ها نداشته باشند و به همین دلیل نیاز به راهنمایی کتابداران دارند.

وی گفت: از دیگر مواردی که می شود به مسئولان کتابخانه‌ها پیشنهاد داد این است که به دلیل اینکه بسیاری از نوجوانان و جوانان برای مطالعه کتب به ویژه کتب درسی به کتابخانه مراجعه می کنند خیلی زود دچار خستگی می شوند ولی اگر فضای کتابخانه ها زیبا بوده و به ویژه گل و یا گلدانهایی هر چند کوچک در سالن مطالعه کتابخانه ها وجود داشته باشد به طور قطع در روحیه اعضا تاثیر خواهد داشت زیرا ثابت شده هرچه فضایی که فرد برای مطالعه انتخاب می کند آرامتر و زیباتر باشد در روحیه فرد تاثیری مثبتی خواهد داشت.

این کتابخوان همچنین از مسئولان کتابخانه های استان خواست، برنامه ریزیهایی جهت تعویض کتب چاپ جدید با کتب چاپ جدید داشته باشند زیرا برخی کتابها در چاپ های جدید خود اصلاح شده اند که شایسته است امکان استفاده از آنها برای مراجعان فراهم شود.

فروزان قاسمی کارشناس زبان و ادبیات عرب هم به خبرنگار مهر گفت: به دلیل شغلم ناگزیرم مراجعات متعددی به کتابخانه‌های عمومی استان داشته باشم که باید اذعان کرد ضمن تامین فضای مناسب، نحوه برخورد تمامی کتابداران بسیارعالی است و از جمله برخی کتابداران با تعصب و علاقه بسیار زیادی با مراجعان برخورد کرده و آنها را راهنمایی می کنند.

قاسمی از وضعیت کتابخانه‌های قزوین هم ابراز رضایت کرد و خواستار توسعه فضای کتابخانه ای استان شد.

براساس جمعیت برای هر 24 هزار نفر جمعیت یک کتابخانه باید ساخته شود و به ازای هر نفر باسواد 1.5 جلد کتاب باید موجود باشد که بر این اساس در کشورمان 24 میلیون جلد کتاب موجود است که در استان قزوین این میزان با 500 هزار جلد کتاب برای هر 1.2 نفر یک کتاب است.

در بخش دوم گفتگوی خود با لالوها از تعداد اعضا و برنامه های اینده این نهاد جویا شدیم که وی از افزایش 30 درصدی عضویت در کتابخانه های استان خبرداد و گفت: بیشترین اعضای کتابخانه ای استان را جوانان و نوجوانان تشکیل می دهند که بیشترین کتابهای مورد مطالعه نیز ادبیات، تاریخ و دینی و مذهبی است.