۱ آبان ۱۳۹۰، ۱۲:۱۳

گزارش علمی مهر/

مهمترین تلسکوپهای زمینی و فضایی دنیا/ دستگاههای نجومی با قطر 1تا 11متر

تلسکوپهای نوری بازتابی و انکساری پیشرفته با قطرهای متنوع چند ده سانتیمتر تا چندین متر آینه یا لنز در نقاط مختلف دنیا به رصد نور مرئی تابیده از اجرام آسمانی دور پرداخته اند و اطلاعات با ارزشی را در اختیار جامعه نجومی گذاشته اند.

به گزارش خبرنگار مهر، تلسکوپ دستگاهی است که نور تابیده از یک جسم دور را جمع آوری و آن را بر روی نقطه ای متمرکز کرده و از آن تصویری بزرگنمایی شده را تولید می کند. هرچند استفاده از اصطلاح "تلسکوپ" به تنهایی یادآور تلسکوپ نوری است که در بسامدهای نور مرئی کار می کند اما تلسکوپهای دیگری نیز وجود دارند که نسبت به سایر بسامدهای طیف الکترومغناطیس حساس هستند.

اولین تلسکوپ مدرن را که در واقع یک دوربین نجومی ابتدایی بود، گالیله ساخت و اولین رصد خود را در 30 نوامبر 1609 انجام داد اما در سال 1261 میلادی (حدود چهار قرن پیش از گالیله) رصدخانه مراغه به سفارش دانشمند بزرگ ایرانی خواجه نصیرالدین طوسی ساخته شد.

هرچند در این رصدخانه عظیم دستگاهی مشابه تلسکوپهای مدرن از نوع دستگاه گالیله وجود نداشت اما این رصدخانه مجهز به انواع مختلف دستگاههای سنتی ستاره شناسی از جمله ذات ‌الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتیمتر، کره‌ های ذات ‌الحلق، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت بود.

ویژگیهای تلسکوپهای نوری

یک تلسکوپ نوری (اپتیکال) نور را از بخش مرئی طیف الکترومغناطیس جمع آوری و متمرکز می کند. تلسکوپهای نوری می توانند از اجرامی که رصد می کنند عکسبرداری کرده و آنها را برای بررسی به یک رایانه ارسال کنند.

این تلسکوپها معمولاً از شیشه (لنز و/ یا آینه) برای جمع آوری نور و سایر پرتوهای الکترومغناطیسی که همراه نور به زمین می رسند استفاده می کنند.

ابزارهای نوری برای اهداف نجومی و همچنین دستگاههای غیر نجومی شامل "زاویه سنجهای مهندسی"، دوربینهای یک چشمی، دوربینهای دوچشمی، دوربنیهای لنزی و تلسکوپهای کوچک استفاده می شوند.

انواع تلسکوپ نوری

تلسکوپ انکساری: این نوع تلسکوپ با تعدادی لنز از پدیده انکسار نور برای کانونی کردن تصویر استفاده می کند.

تلسکوپ بازتابی: این تلسکوپ با همراهی چندین آینه از پدیده بازتابش نور برای کانونی کردن تصویر استفاده می کند.

تلسکوپ ترکیبی: تلسکوپهایی هستند که از آینه (آینه اولیه) به عنوان یک عنصر اصلی استفاده می کنند و همچنین مجهز به لنز هستند.

معروفترین تلسکوپهای دنیا

رصدخانه ماونت ویلسون (MWO): این رصدخانه نجومی در حومه لس آنجلس در کالیفرنیا بر روی کوه ویلسون در ارتفاع هزار و 742 متری از سطح دریا واقع شده است.

رصدخانه خورشیدی ماونت ویلسون با بودجه بنیاد کرنگی در سال 1904 بر روی زمینهای متعلق به هتل ماونت ویلسون ساخته شد.

دستگاههای این رصدخانه عبارتند از: تلسکوپ هیل، تلسکوپ هوکر، تداخل سنج فضایی مادون قرمز و برجهای خورشیدی.

تلسکوپ هیل- یک تلسکوپ بازتابی به قطر 1.5 متر است. آینه اصلی 860 کیلوگرمی این تلسکوپ بین سالهای 1905 تا 1907 در فرانسه ساخته شد. این تلسکوپ از دسامبر 1908 وارد خدمت شد و در آن زمان به عنوان بزرگترین تلسکوپ دنیا شناخته می شد.

تلسکوپ هیل در رصدخانه ماونت ویلسون آمریکا

تلسکوپ هوکر- یک تلسکوپ بازتابی به قطر 2.5 متر است که از نوامبر 1917 وارد عمل شده است. این تلسکوپ تا سال 1948 که تلسکوپ 5 متری رصدخانه مونته پالومار ساخته شد بزرگترین تلسکوپ دنیا بود.

"ادوین هابل" از تلسکوپ هوکر برای کشف اینکه سحابیها کهکشانهای بیرون از کهکشان ما هستند استفاده کرد. همچنین وی توانست با استفاده از این تلسکوپ پدیده انتقال به سرخ را کشف کند و به این ترتیب با تدوین "قانون هابل" نشان داد که جهان گسترده شده است.

تداخل سنج فضایی مادون قرمز- دستگاهی پیچیده متشکل از سه رادیوتلسکوپ تداخل سنجی 1.65 متری است که در طیف متوسط مادون قرمز عمل می کند.

برجهای خورشیدی- این رصدخانه همچنین میزبان دو برج خورشیدی برای مطالعه درباره خورشید است. یکی از این برجها به ارتفاع 18 متر است که از 1908 فعالیت می کند و برج دوم 46 متر ارتفاع دارد که از سال 1912 مورد استفاده قرار گرفته است.

یکی از دو برج خورشیدی رصدخانه ویلسون

رصدخانه نیس: رصدخانه نیس بر روی کوه "گرو" در ارتفاع 325 متری در فرانسه واقع شده است. این رصدخانه در 1879 آغاز به کار کرد. تلسکوپ انکساری با آینه 77 سانتیمتر بین سالهای 1886 تا 1887 ساخته شد.

تلسکوپ رصدخانه نیس در فرانسه

جدول نمونه هایی از معروفترین تلسکوپهای انکساری دنیا

رصدخانه/ تلسکوپ	محل	قطر لنز	سال ساخت
تلسکوپ بزرگ نمایشگاه پاریس 1900	نمایشگاه پاریس 1900	125 سانتیمتر	1900
رصدخانه یرکز	خلیج ویلیامز، ویسکونسین	102 سانتیمتر	1897
تلسکوپ 1 متری خورشیدی	لا پالما- اسپانیا	98 سانتیمتر	2002
تلسکوپ جیمز لیک رصدخانه لیک	ماونت همیلتون، کالیفرنیا	91 سانتیمتر	1888
تلسکوپ دوتایی گراند لونت رصدخانه پاریس	میدو، فرانسه	83+ 62 سانتیمتر	1899
تلسکوپ هوکر	حومه لس آنجلس	2.5 متر	1917
تلسکوپ هیل	حومه لس آنجلس	1.5 متر	1908

جدول نمونه هایی از معروفترین تلسکوپهای بازتابی دنیا

نام	طول روزنه موثر	نوع آینه	ملیت/ اسپانسرها	محل	سال ساخت
تلسکوپ دوچشمی بزرگ	11.9 متر	دو آینه چندگانه	آمریکا، ایتالیا، آلمان	کوه گراهام، آریزونا	2004
تلسکوپ بزرگ جزایر قناری	10.4 متر	36 آینه تیغه ای	اسپانیا، مکزیک، آمریکا	جزایر قناری	2006/2009
تلسکوپ کک 1	10 متر	36 آینه تیغه ای	آمریکا	کوه کئا، رصدخانه هاوایی	1993
تلسکوپ نیس	77 سانتیمتر	1 آینه	فرانسه	نیس	1887

تلسکوپهای فوق پیشرفته و فضایی

رصدخانه جنوبی اروپا (اسو): تلسکوپ VLT(تلسکوپ بسیار بزرگ) در رصدخانه جنوبی اروپا بر روی کوهی در ارتفاع 2 هزار و 635 متری واقع در بیابان آتاکاما در شیلی واقع شده است. این تلسکوپ بازتابی مجهز به 4 آینه اصلی به قطر 8.4 متر و 4 آینه متحرک به قطر 1.8 متر است.

فاز اول این تلسکوپ عظیم در سال 1998 راه اندازی شد. VLTدر طول موج 300 نانومتر نوری و نزدیک به مادون قرمز رصد می کند.

تلسکوپ فضایی هابل: این تلسکوپ در لایه های خارجی اتمسفر زمین در ارتفاع 560 کیلومتری واقع شده است. هابل هر 92 دقیقه یکبار یک دور در اطراف زمین می چرخد. این تلسکوپ آژانسهای فضایی اروپا و آمریکا در 24 آوریل 1990 همراه با شاتل فضایی دیسکاوری به مدار برده شد.

هابل در حدود 11 تن وزن و 13.2 متر طول دارد. حداکثر قطر آن 2.4 متر است و در طیفهای نوری، ماوراء بنفش و نزدیک به مادون قرمز رصد می کند.

تلسکوپ فضایی هابل

تلسکوپ فضایی چاندرا: تلسکوپ مدارگرد ناسا برای رصد آسمان در طیف پرتوهای ایکس است. قطر این تلسکوپ فضایی که در 23 جولایی 1999 پرتاب شد 1.2 متر است.

تلسکوپ فضایی اسپیتزر: این تلسکوپ یک رصدخانه فضایی در طیف مادون قرمز است. اسپیتزر در 24 آگوست 2003 پرتاب شد. آینه اولیه این تلسکوپ 85 سانتیمتر قطر دارد که در دمای 5.5 کلوین سرد شده است. مهمترین دستگاههای این تلسکوپ IRAC، IRSو MIPSنام دارند که به جمع آوری پرتوهای مادون قرمز می پردازند.

کد خبر 1435714